Webinar Energietoezicht op zwembaden

Deze video duurt 55 minuten en 58 seconden.

Jan Klein Kranenburg: 'Welkom bij dit webinar van IPLO over energietoezicht op zwembaden. Welkom tafelgast. Welkom mensen die live aan het kijken zijn, en natuurlijk ook mensen die achteraf kijken, welkom bij het webinar. We hebben vandaag een leuk onderwerp, vind ik. Zwembaden, daar heeft iedereen volgens mij wel, bepaalde ideeën en gevoelens bij, herinneringen van vroeger. Je ging er vaak naartoe met een kinderfeestje, zwemles gehad, altijd feest en ontspanning volgens mij. Dus ik heb er zin in. Ik hoop jij ook als tafelgast, ik ga je even voorstellen aan de mensen, dat is Hans Scholte. Hans Scholte is van het bureau Energy Watch. We hebben voorgesprekken gehad om even dit voor te bespreken. En Hans, die heeft ontzettend veel kennis over techniek, in algemene zin, specialistisch op zwembaden ook en ook op energie, in brede zin. Volgens mij hebben we echt de perfecte tafelgast te pakken vandaag. Maar wat ik echt leuk vind is dat Hans ook zelf zwemmer is.'

Hans Scholten: 'Ja, dat klopt.'

Jan Klein Kranenburg: 'Je ligt regelmatig in het zwembad en bent toch niet te beroerd om dan, even ter plekke iets te vertellen over het energiegebeuren in het zwembad.'

Hans Scholten: 'Klopt.'

Jan Klein Kranenburg:'Hartstikke leuk. Wat we ook nog eens mee willen geven, we krijgen heel veel informatie... we hebben ook geconstateerd van je kunt hier nog wel 2 of 3 uur lang over praten. Mochten de mensen achteraf naast het webinar behoefte hebben om nog wat verdieping te krijgen, dan kunnen ze dat rustig aangeven in de chat of later via de IPLO-website en dan gaan we kijken of we via een andere vorm alsnog meer verdiepende informatie bij jullie kunnen krijgen. Goed, laten we starten met even een blik op het programma. We gaan het vandaag hebben over klimatisering van zwembaden. We gaan het hebben over wettelijke verplichtingen rond energiebesparing bij zwembaden. Een leuk onderdeel is organisatie en beheer. Daar komen ook bijzondere dingen uit naar voren. We gaan een praktijkvoorbeeld, die jij uit persoonlijke ervaring ook hebt meegemaakt, behandelen. En natuurlijk eindigen we bij conclusies en aanbevelingen. Nog even een praktisch punt voor de mensen, er is een chat. Jullie kunnen vragen stellen via de chat. We hebben een aantal mensen in de zogenaamde Green Room zitten, die de chat aan het lezen zijn en zoveel mogelijk vragen gaan beantwoorden. Mochten er vragen zijn die te ingewikkeld zijn voor het team, bewaren wij die en gaan we die later via de e-mail beantwoorden. Nou, laten we starten. Hans, om te beginnen met de vraag energiebesparing bij zwembaden, iedereen die weet dat zwembaden warm zijn, dus hebben daar waarschijnlijk wel een idee bij waar je energie kunt besparen. Maar er is één toverwoord volgens mij als het gaat om zwembaden. Wat is volgens jou het belangrijkste aspect bij zwembaden en energiebesparing?'

Hans Scholten: 'Ja, dat toverwoord hebben we toch wel een beetje weggegeven. Er staat hierboven klimatisering van zwembaden. Ja, iedereen voelt natuurlijk aan, waar gaat nou de energie in zitten in zo'n zwembad? Het is een ontzettende grote bak water en die wordt warm gemaakt, en daar gaat de energie in zitten. En dan denkt iedereen natuurlijk ja vanuit een onderbuikgevoel van, oké dan moeten we dat goed isoleren, want dan kun je die energie binnenhouden. Dat is deels waar, maar een belangrijk deel om die energie binnen te houden, is om het klimaat goed te houden, in zo'n zwembad. En dat heeft alles te maken met ventilatie en vochtbeheersing.'

Jan Klein Kranenburg: 'Dus daar gaan we nu over hebben. En klimaat is dus echt wel meer dan temperatuur.'

Hans Scholten: 'Zeker. Ja, dat is namelijk ook vocht inderdaad.'

Jan Klein Kranenburg: 'Misschien ook even goede nuance nog, want ik vertelde net tegen jou: ik heb vroeger les gehad in een buitenzwembad en in de openlucht. Tegenwoordig gaat het vooral over binnenzwembaden. Dus vandaag gaat het volgens mij ook vooral over de binnenbaden.'

Hans Scholten: 'Ja dat klopt inderdaad, en waar we het daarnet ook over hadden, zo'n buitenzwembad was hartstikke koud. En dat is ook precies die zwembeleving die ze willen aanbrengen. Je wilt het comfortabel maken voor de badgasten en door klimatisering kan je het ook binnen comfortabel houden met badgasten. Maar een deel van die conclusies die we vandaag zullen trekken, gaat over het uitdampen van een zwembad. Daar gaat de energie in zitten en dat kan je natuurlijk, buiten heb je heel weinig mogelijkheden om dat tegen te gaan. En één mogelijkheid heb je wel om de zaak natuurlijk af te dekken. Dus dat is de enige manier waarbij je buiten het klimaat een beetje kan beïnvloeden.'

Jan Klein Kranenburg: 'Daar gaat ook jouw praktijkvoorbeeld over. En we gaan even een kleine sneak preview geven op een praktijkvoorbeeld. We hopen dan de aandacht vast te houden en dan, achteraf, na het inhoudelijke gedeelte, daarop terug te komen. Maar vertel even kort waar jouw praktijkvoorbeeld over gaat.'

Hans Scholten: 'Dit is de theorie en we draaien de zaak nu even om, ik ben energie-expert, innovatie-expert en ik weet veel van de energiestromen. Ik kom heel veel bij de industrie, maar ik ben ook secretaris bij mijn lokale zwemclub en daarvoor heb ik heel veel overleg met de zwembadmanager. En die belde mij op gegeven moment en zei: ‘Hans, zijn er niet een aantal innovaties die mij kunnen helpen met energie besparen?’ Nou, een hele open vraag. Ik zeg nou, weet je wat, laten we gewoon eens een keer gaan kijken. Zo is het balletje aan het rollen gekomen en toen zijn we bij het zwembad gekomen. En het zwembad is een hele vreemde omgeving, vanuit een energietechnisch oogpunt, dus in het begin dachten we van wat zien we hier allemaal. En opgegeven moment ga je daar dus verder in verdiepen en dan ga ik kijken, oké, waar zijn nou de dominante energiestromen? Waar zijn die dan te vinden? En dan ga je verder graven en dan kom je op een aantal lessons. Een aantal dingen waaruit je een conclusie kunt trekken. En daar ga ik het dan over hebben in dat praktijkvoorbeeld. Dat praktijkvoorbeeld is gewoon heel illustratief, want ik denk dat dat bij heel veel zwembaden in Nederland nu het geval is. Dus wat we daar kunnen leren, dat is leuk om naar te kijken. En het leuke is dus: dit praktijkvoorbeeld heeft betrekking op het zwembad waar jij ook zelf zwemt. Ja, zeker. Daar kom ik ook, 3 tot 4 keer per week en dan ga je er met andere ogen naar kijken.'

Jan Klein Kranenburg: 'Nou, dan gaan we naar klimatisering, het toverwoord wat je al noemde. Je hebt een presentatie voorbereid met wat onderwerpen. Daar ga je mij en vooral de kijkers doorheen loodsen. Om even een openingsvraag te stellen, wat voor factoren spelen een rol? Je noemde al een paar factoren, je noemde de factor temperatuur, vochtigheid, maar in algemene zin wat zijn er nog meer factoren die ik zie?'

Hans Scholten: 'Je hebt twee belangrijke factoren genoemd. Een zwembadklimaat is een complexe omgeving. Je hebt hele hoge temperatuur, je hebt een hoge luchtvochtigheid, want er staat eigenlijk een bak met water, die staat gewoon uit te dampen. Omdat, als je dan niet zou gaan ventileren dan loopt de luchtvochtigheid op tot 100%. Dat is niet goed voor de gebouwschil en ook niet goed voor de mensen. Dus je moet gaan ventileren en dat geeft je een hele hoge energiebehoefte, dus dat is een belangrijke factor. En dan heb je ook nog het verschil dat soms in een zwembad als je 's ochtends vroeg naar het zwembad gaat, dan liggen er misschien 10 mensen in. Zit je op een vakantiedag of een feestdag, ja, dan kunnen er misschien in zo'n zwemparadijs 1400 - 2000 mensen in zo'n bad liggen. Dus dat geeft enorme wisselingen in bezoekersaantallen. Ook een van de factoren die natuurlijk meespeelt, is dat je hebt natuurlijk ook mensen, personeel rondlopen in zo'n zwembad. En die ervaren de omgeving anders. Die lopen nu natuurlijk niet in zwemkleding, lopen daar gewoon in kleren rond, dus die ervaren dat anders dan de zwembadgasten. Dus daar zit ook wel een verschil in. Ik snap dat die gasten die zijn nat natuurlijk als ze uit het bad stappen. Die willen nog steeds lekker warm en behaaglijk zijn. En dat personeel daar staat er de hele dag en dat wil het liefst niet die benauwde temperaturen. Dat is doodvermoeiend. En dat is daar heb ik ook een plaatje van, wat er nou in ieder geval speelt bij een zwembadgast, een zwemmer, badgast, en dat kan je op dit plaatje heel mooi zien. Er zijn eigenlijk een aantal elementen die warmte onttrekken aan lichaam. Een zwemmer die voelt zich heel aangenaam op het moment dat er niet te veel warmte aan zijn lichaam onttrokken wordt, want dan word je klam, word je koud, en zeker als je een aantal uur rondloopt in zo'n zwembad, is dat natuurlijk wel een effect. En dat is ook wat je daarnet beschreef. Dat weet iedereen nog van de zwembaden van vroeger. Nou, dat was rillen aan de kant. Wat je hier dus eigenlijk ziet in dit plaatje wat ik in mijn presentatie heb is dat je hebt een deel geleiding naar het water toe, je huidtemperatuur is ongeveer 33 tot 36 graden. Deel van die temperatuur die gaat door het koude water en wordt daar afgestoten. De luchttemperatuur erboven, daar straal je ook naar uit en wat natuurlijk heel belangrijk is en daarom staat er verdamping en convectie bij, is dat op het moment dat je een natte huid hebt of natte kleren, dan gaat dat verdampen en dat onttrekt warmte aan je lichaam. Dat is natuurlijk een mechanisme van de mens om je warmte kwijt te raken en het zweten is een vorm van een waterfilm aanbrengen en dat laten verdampen, dat is heel effectief, maar in een zwembad ook. Dus wat ze dan proberen in een zwembad, is proberen om die verdamping te minimaliseren. Want hoe minder je verdampt, des te minder warmte wordt onttrokken aan je lichaam. Dus daarom zijn die temperaturen in een zwembad, ten eerste is de watertemperatuur hoog en dat is aangenaam en ten tweede is de ruimtetemperatuur, de luchttemperatuur in het zwembad ook hoog, ook om de verdamping wat tegen te gaan. Dus dat zijn de complexe aspecten van de temperatuur- en luchtvochtigheidsbeheersing in een zwembad.'

Jan Klein Kranenburg: 'Is het verschil tussen de lucht en het water 2 graden Celsius en is dat een stelregel die je kunt aanhouden?'

Hans Scholten: 'Ja, dat is inderdaad een soort stelregel, over het algemeen zien we dat zwembaden dat doen en dat is deels dus een comfortkwestie. Maar ook om de uitdamping van vocht een beetje te minimaliseren. Ja, dat is dat volgens mij, hierna, was dat de vraag van oké wat kunnen we dan doen om dat een beetje in de hand te gaan houden? En het bijzondere eigenlijk, wat wij toen in dat praktijkvoorbeeld al tegenkwamen, is dat in Nederland zijn er eigenlijk niet zoveel normen om dat in de hand te houden. Ik weet niet of, oh nee, dan ga ik even te ver. In de nieuwe Omgevingswet zijn er dus wel normen die te maken hebben met gezondheid. Dus dat is de regelgeving die gekoppeld is aan de Omgevingswet, die zegt iets over van daar mogen maar zoveel thiolamines en zoveel ozon mag in de lucht aanwezig zijn, maar dat hebben ze niet vertaald naar een specifieke ventilatie-eis. In Nederland zijn er niet echt normen die zeggen van oké, het klimaat in een zwembad zou je zo en zo moeten afstellen. En wat er dan gebeurt in Nederland, als er dan een nieuw zwembad wordt neergezet of een oud zwembad moet worden ingeregeld met een systeem. Dan gaan ze kijken naar de Duitse norm, want die stellen wel ventilatie-eisen die te maken hebben met techniek. Mag je de vochtigheid laten oplopen voordat water gaat condenseren op de gebouwschil? En dat is belangrijk, want als water gaat condenseren op de gebouwschil, tast het de gebouwschil aan. Dat is een technische eis en dan heb je een comfort-eis. Als je de luchtvochtigheid te hoog laat oplopen, zoals ik net al zei, als je naar 100% gaat dan wordt het heel broeierig. Nou, dat kennen mensen van de tropen. Als je naar de tropen op vakantie gaat, dan kan dat heel onaangenaam zijn, dus je wilt hem ook niet te hoog laten oplopen. Nou en dan de derde eis die in die Duitse norm is, is zeggen oké, op het moment dat aan de gezondheidseisen voldaan zijn, dus de thiolamines en die andere waarden lopen niet zo hoog op. Dan probeer je de ventilatie zodanig te reduceren dat die altijd tegen een soort maximumgrens aangaat en dat heeft met energiebesparing te maken. En dat daar komen we dadelijk nog op. Maar dat is dus het lastige. In Nederland hebben we niet echt een norm die daar ons helpt vorm aan te geven.'

Jan Klein Kranenburg: 'Dus je zegt in Nederland wel dat chemische normen en kwaliteitsnormen van de lucht er zijn maar niet iets niet voor klimaatbeheersing, maar is het dan een bezwaar om Duitse normen te gebruiken hiervoor? '

Hans Scholten:  'Het wordt vaak gewoon wel als handvat gebruikt en bij het ontwerpen van zwembaden is dat dan gewoon een hele goede norm. En ik denk ook dat mensen zich daar bewust van moeten zijn. Veel zwembaden zijn volgens de Duitse norm aangelegd en daar is op zich niks mis mee. '

Jan Klein Kranenburg: 'Duitsers lijken op Nederlanders volgens mij, qua comfortbeleving.'
Hans Scholten: 'Precies ja, het zijn ook mensen.'

Jan Klein Kranenburg: 'Duidelijk, dus de Duitse norm, zeg je, en dan ga je door met je presentatie. Heb je op het oog een ingewikkeld plaatje?'

Hans Scholten: 'Ja, dat was even in wat eenvoudige taal voor mij in staat. Valt wel mee hoor. Het is niet zo heel complex. Waar we mee begonnen, je zei dat net, oké, waar kan je nou energie besparen? Nou, dan is het gewoon heel handig om jezelf af te vragen: wat zijn nou de dominante warmtestromen in een zwembad? Want daar gaat het om. Nou we beginnen met die bak water, die breng je op hoge temperatuur, 28 graden, en dan kan je, op een bepaalde manier kan je dan die warmte kwijtraken. En 1 is natuurlijk door de gebouwschil. Die moet natuurlijk wel gewoon goed geïsoleerd zijn. En dan zien we dat ongeveer 1/3 van de energie die je in het water stopt, verdwijnt door die gebouwschil. En dat heb ik ook in die presentatie gezet. En dan heb je nog helemaal onderop zie je dan een klein pijpje in, en uit gaan en dat is warmteverlies door suppletiewater en dat is niet zo veel. Tenzij je dus een storing hebt in het zwembad dus, je moet ontzettend hard gaan spoelen, om de waterkwaliteit te halen, maar over het algemeen is warmteverlies door suppletiewater verwaarloosbaar ten opzichte van de andere grote stromen.

Nou, dan heb je dan, de laatste, de echte, daar zit de grote energiestroom in. Dat is de ventilatie. Dus je haalt eigenlijk koude lucht van buiten, haal je binnen om te kunnen ventileren en je wilt die 100% luchtvochtigheid naar beneden drukken. En het bad dampt uit, dus dat gaat ook, dat water gaat er energie zitten in die damp en, samen met die koude lucht die binnenkomt en die uitgedampte energie. Die moet je dan weer uit het bad brengen en je moet dat vocht moet je weg brengen uit het bad en daar zit ongeveer 2/3 van alle energie die in het water verstopt zit, daarin dus 1/3 door de gebouwschil, 2/3 door ventilatie.

Jan Klein Kranenburg: 'Dus dan raad ik al wat je advies is, waar je naar moet kijken is die ventilatie? Wat zijn daar voor oplossingen voor dan? '

Hans Scholten: 'Nou ja, dat is dus, ik zit even te kijken of dat al bij deze, inderdaad.'

Jan Klein Kranenburg: 'Wat zijn daar de oplossingen voor?'

Hans Scholten: 'De energie gaat dus in die ventilatielucht zitten en die wil je dus op een of andere manier terugwinnen. En daar zijn twee oplossingen voor. Dan loop ik eigenlijk een beetje vooruit op de presentatie. Die energie wil je terugwinnen uit die ventilatielucht en daar komen we dan dan zo op, zie ik. Ja, dan hou je de volgorde een beetje aan. Ja, maar het kernpunt hier is dat die tweede energiestroom, die komt dus door verdamping van water en dat probeer je dus A in de hand te houden door goed je temperatuur te kiezen en B wat toch verdampt, daar wil je de energie uit terughalen, dus dat is de kern van klimatisering van zwembaden. Ja, eigenlijk heel eenvoudig ja. Dat had ik hier gezet, verdamping onttrekt warmte uit water, en dan zie je een grafiekje en dan moet jullie niet schrikken, want dat valt ook reuze mee. Wat het grafiekje heel mooi laat zien is welke factoren nou van belang zijn bij het uitdampen, het uitdampen, is de kern van de energiestromen in een zwembad en welke factoren zijn nou van belang? Nou, stel je nou voor dat je dat zwembad afdekt met een afdeklaag. De meeste zwembaden hebben dat, dan zie je dan in die grafiek, Dat zie je onderin, het is helaas Engels. Dan zie je onderin een zwarte lijn en dan zie je, covered pool en dan zie je ook dat je heel dicht tegen de nul aan zit. Dus op het moment dat je het afdekt en dat is natuurlijk intuïtief, snap je dat ook wel. Het moment dat het afdekt dan verdampt het niet.'

Jan Klein Kranenburg: 'Dat zwemt zo moeilijk hè?'

Hans Scholten: 'Dat zwemt heel lastig ja. Maar ja, op het moment dat er geen zwemmers zijn, wil je dat eigenlijk afdekken. Dus dat is een gouden tip nummer één als er geen zwemmers zijn, afdekken, want dan dampt het niet. Dan kan er geen verdamping zijn en als er geen verdamping is, kan er geen energie worden onttrokken aan het water. Dus dat is 1, een tweede belangrijke is waterbeweging. Nou, dat hangt natuurlijk af van het aantal zwemmers op het moment dat er 's ochtends van 6 tot 7, dan liggen er 10 banenzwemmers, liggen erin en die bewegen niet zo hard, dus dan is er weinig waterbeweging. Maar 's middags dan gaan de glijbanen open en dan gaan hordes zwemmers, die duiken het water in. Dan heb je heel veel waterbeweging. Maar goed, dat is een factor die je niet in de hand hebt. Dat hangt van je bezoekersaantallen af.'

Jan Klein Kranenburg: 'De badmeester kan niet zeggen dat ze stil moeten liggen.'

Hans Scholten: 'Ja, het zou heel energiezuinig zijn, maar dat kan je niet maken. Watertemperatuur is natuurlijk ook een belangrijke, dus dat evenwicht tussen water en luchttemperatuur. Maar dat hebben we net al gezien, daar heb je niet zo heel veel invloed op. Een beetje, je kan hem een paar graden heen en weer stellen, zonder dat je dat je daar mensen nou heel oncomfortabel maakt dus zo laag mogelijk afstellen werkt, maar daar heb je beperkte ruimte. En degene die eigenlijk het meest belangrijk is, is die luchtvochtigheid en dat zien we dus in deze grafiek terug. Je geeft dus langs de y-as de verdampingssnelheid. En als je dan daarnaar kijkt, dan zie je dat bij die occupied pool, dat is een zwembad met zwemmers, als ze nou de luchtvochtigheid laten oplopen en zijn twee lijntjes, een oranje lijn en de blauwe lijn en de oranje lijn is een 40% luchtvochtigheid, en de blauwe lijn is een 70% luchtvochtigheid. Nou, daar zie je enorme verschillen tussen, dat, laten we zo zeggen dat de luchttemperatuur 26 graden is. Het zwembadwater is 28 graden. Dan zie je dus dat bij een 40% luchtvochtigheid, een lage luchtvochtigheid is en dus veel uitdampen en hebben we dus bijna een halve, kilogram water die per vierkante meter per uur uitdampt. En op het moment dat je dus de luchtvochtigheid laat oplopen tot 70%, is hij in één keer nog maar 0,3. Dus bijna de helft. En dat is recht evenredig met het energieverbruik.'

Jan Klein Kranenburg: 'Ja, dat klinkt heel fors, maar tegelijkertijd moet ik denken aan wat, je net zei over het comfort van personeel.'

Hans Scholten: 'Ja, die zal hier gelijk wat minder blij mee zijn, want die krijgen het extra benauwd. Ja en dat is inderdaad de wisselwerking die je hebt tussen, van wat, wat doe ik mijn personeel aan en hoe bespaar ik zoveel mogelijk energie en dat zou heel verstandig zijn. Dat doen ook heel veel zwembad, eigenaren of zeg maar zwembadexploitanten, die met het personeel in gesprek gaan of vertellen van oké, dit is hier aan de hand. En ja we snappen dat het oncomfortabel is voor jullie, maar het bespaart wel heel veel energie. Dus dat zijn de vier, grote dingen, afdekking, waterbeweging, luchttemperatuur en luchtvochtigheid. En alleen die afdekking en die luchtvochtigheid heb je echt in de hand. Ja dus daar moet je op gaan sturen en dat is het volgende plaatje. Hoe ga je daar nou op sturen? Nou, dit is een basissituatie die eigenlijk niet meer voorkomt in Nederland. Dus je hebt je trek van koude lucht naar binnen, je laat het opwarmen en je gooit het wee, naar buiten en dat doe je alleen maar om de luchtvochtigheid te regelen. Nou, bij hele oude baden zou dit nog wel eens voor kunnen komen. De meest energieonzuinige manier, omdat je eigenlijk heel veel warmte weggooit. Je ziet daar, in dat plaatje zie je dus dat je haalt de temperatuur van buiten van tien graden. Het wordt dertig graden en je gooit het weg. Nou dat is echt letterlijk energie weggooien dus dat doen we eigenlijk niet meer.'

Jan Klein Kranenburg: 'Bijna niet meer. Maar het komt nog wel voor dus.'

Hans Scholten: 'Ja, hele oude baden hebben dat nog wel. Of als dat een bad is met een niet functionerend klimaatsysteem, ga je naar die situatie.'

Jan Klein Kranenburg: 'Dat merk je in je portemonnee als exploitant, want dan zie je dat terug op je energierekening.'

Hans Scholten: 'Dat ga je heel erg sterk merken. Ja dus dan weet je eigenlijk op het moment dat je gasrekening idioot hoog is, dan weet je misschien dat je klimaatsysteem het niet meer doet. Dus dat is een mooie indicatie. Even kijken. Ik ga even door naar het volgende plaatje.'

Jan Klein Kranenburg: 'Ik kijk ondertussen even naar de vraag. Ik krijg een seintje dat er een vraag klaarstaat. Staat voor jou, Bas van Bijsterveld die heeft de vraag gesteld en, die ga ik voorlezen. Die vraagt: ‘Er bestaat ook vloeibare nachtafdekking, is dat een goed alternatief voor een solide afdekking, bijvoorbeeld in een niet rechthoekig zwembad?’

Hans Scholten: 'Dat is inderdaad een hele goede vraag, want, afdekkingen zijn duur, en die verdien je inderdaad terug door energie te besparen. En de rechthoekige afdekking is gewoon heel goed te maken. Maar tegenwoordig al die zwemparadijzen hebben al echt grillige vormen en dan kan je dat afdekken met met iets. Letterlijk olie op het water gooien. Het is geen echte olie, maar dat is een manier om de de verdamping tegen te gaan. Ja, je creëert wel weer een nieuw probleem, want het moet natuurlijk wel biologisch afbreekbaar zijn. Je moet het spul van het water zien te halen, maar in principe als da, goed werkt, zoals dat, als je zeker weet dat het geen secundaire effecten heeft die nog veel ernstiger zijn, dan is dat ook een manier om verdamping tegen te gaan. Dan praat je dus over het afdekken en dan elke dag weer die afdeklaag verwijderen.'

Jan Klein Kranenburg: 'Het is wel een kosteneffectieve maatregel, zeg je.'

Hans Scholten: 'Het kan wel uit ja. Ik weet niet hoe duur het spul, zelf is, maar laten we zo zeggen als je ziet hoeveel energie er in gaat, door verdamping, kan het heel snel kosteneffectief zijn. Ja dus. Maar goed, je, moet natuurlijk niet, door dat spul het riool in te gooien een secundair probleem veroorzaken. Wat misschien wel goed is om te zeggen oké, hoe gaan we nou die energie terugwinnen uit die ventilatielucht? Er zijn eigenlijk twee methodes voor en dit is een beetje ingewikkeld plaatje, maar het geeft wel heel mooi weer, gewoon schematisch wat het is. Als ik nou een een kubieke meter lucht heb en die is dertig graden warm en die heeft een bepaalde luchtvochtigheid, dan is een deel van die lucht, dat noemen ze dan dus voelbare warmte, er zit een hoeveelheid energie in. Dus echt de warmte die je kan voelen. De lucht is dertig graden en er zit een deel energie, in en dat is wat ze noemen de latente warmte. En dat is eigenlijk de warmte die in het condenseren van water of het verdampen van het water is gaan zitten. Dat heet latente warmte. Die zitten allebei ongeveer in balans. Het is ongeveer de helft is voelbare warmte, van de totale energie-inhoud van dat blok lucht, is ongeveer de helft, dus voelbare warmte en de andere helft is latente warmte. Nou, hoe kan je nou die voelbare warmte terugwinnen? Dat is heel eenvoudig. De meeste huizen hebben dat ook. Dat is met een kruiswisselaar. Dus je hebt de luchtzuiging naar buiten, en die laat je kruisen met de lucht die naar binnen komt. Dus de warmte van de uitgaande lucht, die warmt de ingaande lucht op en dat heet een kruiswisselaar. Alle zwembaden, kan ik wel zeggen, hebben die wel. Dat is de meest eenvoudige. Dat is ook geen dure oplossing. Dat is de meest eenvoudige manier van warmte terugwinnen. Alleen, als je alleen dat toepast, mis je wel die latente warmte, dat is ongeveer in dit percentage zo ongeveer de helft van het blokje. En ze zijn ook niet helemaal, 100% van die energie kan je terug terugwinnen, je kan 70 tot 75% van de energie kan je door, een goed ontworpen kruiswisselaar, kan je terugwinnen van de voelbare warmte. Nou, wat doe je dan met de latente warmte? Die kan je terugwinnen met een warmtepomp. En in feite laat je dan, de vochtige lucht laat je condenseren op een koude plaat. Die vochtige lucht, die slaat neer op die plaat en die warmte, die kan je weer terugbrengen naar de ingaande lucht. En dat doe je met een warmtepomp. En om die warmtepomp aan te drijven, heb je een heel klein beetje energie nodig, maar dat is maar een fractie van wat je kan winnen daaruit. En daar haal je typisch 90% van die latente warmte kan je weer terugwinnen. Dus als je beide opties toepast, zowel een kruiswisselaar als een warmtepomp, dan kan je gewoon een substantieel deel, bijna driekwart van je warmte die ventilatielucht heeft, kan je terugwinnen. En als je dan praat over terugverdientijden, dat zijn natuurlijk vragen die bedrijven gelijk gaan stellen. Ja. Nou ja, het is natuurlijk wel een duurder systeem en ik heb hier een plaatje van een, oh nee, ik moest even terug, juist. Want het was eerst daarvoor. Dat was deze. Het is natuurlijk zo'n luchtbehandelingskast die dat in zich heeft. Speciaal voor zwembaden, dat zijn natuurlijk best wel dure systemen. Maar over het algemeen met de hoge gasprijzen, denk ik dat je het binnen een jaar terugverdient en zeker binnen de vijf jaar. Dus dat is eigenlijk een no brainer. Ja. Dat moet gewoon gebeuren. En dit is een plaatje hoe dat in de praktijk eruit ziet. Je ziet dus letterlijk die kruisende luchtstromen, die elkaar kruisen. Dus de ingaande lucht wordt opgewarmd door de uitgaande lucht, dat zie je. En je ziet dat de uitgaande lucht dat die op een plaat condenseert. En daar heb ik het inderdaad even voor de kijker 'warmtepomp' bij geschreven. Die condenseert daar en de warmte die daar vanaf komt, wordt weer toegevoerd aan de aan de inkomende lucht, die het zwembad wordt ingetrokken. En dat is dus een moderne luchtbehandelingskast van een zwembad en zo zien ze eruit en dat is state of the art.'

Jan Klein Kranenburg: 'Ja, volgens mij nuttige informatie voor de mensen die hier kijken. Er zijn mensen die ook advies geven gelijk aan de zwembaden. Wat zou je dan kunnen doen of wat zou je extra kunnen doen om die energie te besparen voor de zwembaden. We gaan zo door naar die wettelijke verplichtingen ook. Maar nog even terugkijkend naar het eerste blok van het webinar, als jij je nou verplaatst in de rol van zo'n energietoezichthouder en je komt binnen bij zo'n zwembad, wat zouden je eerste vragen zijn aan zo'n eigenaar?'

Hans Scholten: 'Nou ja, het zou zich dus richten op de klimatisering. En dat is alles rondom de klimatisering, daar vinden de grote energiestromen plaats. Dus je moet altijd gaan kijken. Natuurlijk, alle andere maatregelen zijn ook belangrijk. Dat er ledverlichting hangt is ook van belang, maar alles rondom die klimatisering is belangrijk en die gebouwschil, die moet je niet vergeten. Want wij zagen in het eerste plaatje ook dat 1/3 van die energiestroom gaat ook door het gebouw naar buiten, dus het gebouw moet sowieso goed geïsoleerd zijn. Maar de grote brok zit in de ventilatie en wat je dan kan doen als toezichthouder is gewoon heel goed de vraag stellen, wat voor een warmteterugwinning hebben jullie? Heel veel zwembaden hebben gewoon alleen de kruiswisselaar. Nou dan kunnen ze meteen een stap maken door daar een warmtepomp aan toe te voegen. En sommige zwembaden hebben dus een kruiswisselaar en een warmtepomp. Dat zijn de meest moderne zwembaden. Nou, dan zou het dus zaak zijn om te kijken, haalt die zijn effectiviteit wel? En dat kan je redelijk als een goed afgesteld systeem, zorgt dat de luchtvochtigheid vrij strak en stabiel gedurende de dag, en die reageert op bezoekersaantallen, die reageert op de buitentemperatuur. Dus die houdt die luchtvochtigheid eigenlijk heel mooi strak. Dus dan zouden we kunnen zien, dat is een goed afgeregeld systeem.'

Jan Klein Kranenburg: 'Volgens mij hele praktische tips voor de mensen die morgen of volgende week, zwembaden gaan bezoeken als toezichthouder. Je noemde wat maatregelen al, kruiswisselaars, warmteterugwinning, warmtepomp. Ja. Laten we die stap maken, naar de erkende maatregelen die van toepassing zijn op zwembaden. Ja. Het overzichtje heb je in je presentatie gezet. Wat me gelijk opviel bij de voorbereiding, is dat je een aantal regels grijs hebt gemaakt en een aantal groen. Dus voor we inhoudelijk ingaan op deze erkende maatregelen, kun je misschien even toelichten: waarom heb je die kleurverschillen gemaakt?'

Hans Scholten: 'Nou ja goed, alle maatregelen zijn in die zin effectief. Je kan ze in principe allemaal binnen vijf jaar terugverdienen. Maar sommige maatregelen kosten weinig, maar  leveren ook weinig op. En toch verdien je ze binnen vijf jaar terug, dus die moet je ook nemen. Maar zeg maar in het grote geheel, die dingen zijn dat, hebben iets minder effect op energietechnisch gebied. Je moet ze toch nemen, want alles is meegenomen. Je moet van alles doen, maar daarom heb ik ze grijs gemaakt. Alleen maar om aan te geven van wat zijn nou de echte grote energieverbeteringen. Sorry, ik zeg grijs en ik moet zeggen, grijze doen er iets minder toe en de groene die doen er iets meer toe. Ja. En. Nou ja, goed. Maatregel nummer één: vervang in een zwembadruimte het enkelglas door HR++ glas. Dat heeft te maken met die energiestroom van ongeveer één derde die anders door de gebouwschil verdwijnt.'

Jan Klein Kranenburg: 'Je had het over no brainer. Ik bedoel, dit doe je thuis ook. Dus in een zwembad waar het vaak nog warmer is lijkt me dit ook wel een vanzelfsprekendheid.'

Hans Scholten: 'Precies ja. Maar goed, om het wel gewoon mee te nemen. Het is wel ja. Soms zit er een oud dak op en dan moet er een renovatie, en een dak vervangen, is natuurlijk hartstikke duur, dus dan is het ook meteen een investeringskwestie. Maar op het moment dat de isolatie daar slecht is dan weet je dat je die makkelijk terug kan verdienen. Dus dat was nummer één. Nou pas isolatie toe op ongeïsoleerde zwembadwaterleidingen. Ja, dat is een maatregel die heel goedkoop is. Die is heel eenvoudig te implementeren, maar verwacht er ook niet te veel van. Je verdient hem waarschijnlijk wel in vijf jaar terug, omdat die heel makkelijk te implementeren is en heel goedkoop is. Maar je gaat er geen honderdduizenden kuub gas mee besparen, dus dat maar, je moet het wel doen. Ja. Die derde, dek het zwembad af met zwembadafdekking buiten de openingstijden. Dat is een no brainer, want zoals ik in dat grafiekje liet zien, dan laat je echt de, ja, je zorgt ervoor dat er geen water kan verdampen uit het bad en die waterverdamping is echt evenredig met energieverbruik. Maar ja, zwembadafdekkingen zijn wel duur. Ik snap dat het voor sommige zwembaden een dilemma is van, wat gaan we nu doen? En zeker als het een grillige vorm is, dat wordt toch best wel complex. Plaats een glijbaanafsluiter. Nou dat is natuurlijk, ik snap hem. Want ja, van buiten komt er toch een puts koude lucht binnen, die je dan op dat moment niet kan reguleren. Dus sluit hem dan maar gewoon af. Isoleer de wanden van het zwembad, van het zwembassin. Dat lijkt me een maatregel die het moeilijkst terug te verdienen is binnen vijf jaar. Want isolatie aanbrengen bij een bestaand zwembad... Kijk een nieuw zwembad, dat is helemaal ook een no brainer. Dat ga je natuurlijk doen. Maar als je een bestaand zwembad zou moeten renoveren en de isolatie moeten aanbrengen rondom het zwembadbassin. Nou dat gaat ongelooflijk in de kosten lopen. En ik denk niet dat je die terugverdient. Zoals we al zeiden, het zit hem in de verdamping, en niet in de geleiding naar de omgeving toe. Win warmte terug uit het spoelwater. Ja, doen. Maar verwacht er niet te veel van. En pas een HR-ketel toe voor zwembadwaterverwarming. Ja, als dat al niet het geval is, dan hebben we ook een probleem in Nederland. Want HR-ketels zijn natuurlijk standaard. Ja, die zijn er standaard, die zijn al dertig jaar op de markt of zoiets. Misschien nog wel langer. Dus dat had allang moeten gebeuren. Dus daar zou je natuurlijk wel als het er nog niet is, heb je wel een mooi punt.'

Jan Klein Kranenburg: 'En dan de schil zoals je noemde.'

Hans Scholten: 'Ja, de isolatie.'

Jan Klein Kranenburg: 'Daar hebben wij het ook over gehad natuurlijk.'

Hans Scholten: 'Precies dat is de isolatie en de laatste en daar hebben we eigenlijk, nu het hele webinar al over. Pas een efficiënte warmtewisselaar toe op die balansventilatie. Ja, terugkijkend naar deze 9, 9 is dus 2/3, 8 is 1/3, dus dat geeft al een soort van, ja, prioritering kun je niet zeggen, want overal moet je naar kijken. Maar dat zijn dus wel de maatregelen met impact. Precies, en de grote brokken. Dan nog even wat wel aardig is, je hebt zelf een optionele maatregel toegevoegd. Wat kun je daar nog over zeggen? Nou ja, wat ik in feite zei, zeg een efficiënte warmtewisselaar. Dat is dus eigenlijk alleen maar die kruisstroomwisselaar, dus dan pak je een, best wel een aardig groot deel van de warmte, maar niet alles terug en, zeg maar die latente warmte, die condensatiewarmte die in die lucht zit, die wil je ook terugpakken en daar heb je een warmtepomp voor nodig. En dan moet je je voorstellen dat, nou zeg maar 12, 15 jaar geleden werden de klimaatsystemen op zwembaden gewoon uitgerust met een kruiswisselaar. Want dat was het. Dat was state of the art, maar tegenwoordig zit er gewoon bij, allemaal een warmtepomp in en dat verdien je snel terug.'

Jan Klein Kranenburg: 'Nou dat heb je volgens mij duidelijk gemaakt. Het staat niet in de lijst bij de bekende maatregelen, maar volgens mij nu, voldoende informatie voor de toezichthouders om deze wel even als suggestie mee te geven.'

Hans Scholten: 'Zeker, ja.'

Jan Klein Kranenburg: 'Nou dan stel ik voor dat we dit onderdeel ook afsluiten. De erkende maatregelen en even doorgaan naar het onderwerp Organisatie en Beheer. Een iets andere categorie, maar niet minder interessant volgens mij.'

Hans Scholten: 'Ja zeker.'

Jan Klein Kranenburg: 'Ga vooral door.'

Hans Scholten: 'Ja, dat merkten wij ook aan den lijve. Toen wij even dus voor het eerst in dat zwembad kwamen. Dan zit je in één keer met verschillende partijen aan tafel. En al die partijen die hebben een soort eigen belang. Dus ik zal hem inderdaad even doorklikken. Er zijn meerdere partijen, je zit met de zwembadeigenaar aan tafel. Soms is dat ook gewoon de gemeente, die is vaak zwembadeigenaar. Je hebt het zwembadmanagement aan tafel, zwembadpersoneel en technisch beheer, de technisch beheerder of dat is intern, technisch beheerder of een installatiebedrijf. Die hebben natuurlijk allemaal andere belangen zoals: de eigenaar heeft eigenlijk belang bij kostenbesparing en als dat de gemeente is hebben ze daar ook belang bij. Ze moeten faciliteiten bieden voor sport. Dus het belang dat die faciliteiten er zijn. Dat is nou het hoofdbelang. Het zwembadmanagement, die willen eigenlijk koste, besparen, maar die willen ook tevreden personeel hebben. Dus dat is net weer een ander belang. En zwembadpersoneel zelf, ja die vinden dat best,wel vervelend als ze de hele dag in een soort sauna-achtige omgeving moeten staan. Die hebben weer belang bij een prettig werkklimaat. Maar dat prettige werkklimaat, dat is het ook weer, niet met het comfortgevoel van badgasten. En dan heb je technisch beheer. Ja, daarvan is, laten we zo zeggen, energiezuinigheid is niet altijd top of mind. Operational excellence is veel belangrijker voor die mensen. Dat alles op rolletjes loopt, dat de systemen het doen, dat het zwembad niet moet sluiten omdat er een of ander systeem kapot is. Dat is voor hun veel belangrijker eigenlijk, want dat is mission critical. Terwijl energiebesparing, dat is iets wat je pas merkt aan het eind van de maand.'

Jan Klein Kranenburg: 'Ja, je had een heel mooi voorbeeld. dat ging niet alleen over belangen, maar ook over prioriteiten, over het personeel wat dan ook een snackkraampje runt, en waarvan de frituurpan kapot is. Daar krijg je direct klachten over?'

Hans Scholten: 'Ja, daar had ik het over mission critical toen. Toen wij daar een keer waren in dat zwembad toen is dus dat een van de toezichthouders die zei: Oh is het installatiebedrijf er ook? Oh, dat is mooi, want... En vervolgens ging het 20 minuten lang over de frituur die het wel of niet deed. En dat is natuurlijk voor de toezichthouder en het zwembadpersoneel, en ook het installatiebedrijf was dat mission critical. Want ja, op het moment dat de frituur het niet meer doet, dan zitten er allemaal mensen natuurlijk bij de kraam, die zeggen hartstikke boos: ik wil een frietje en een frikandel, en dan krijg ik klachten. En dat wordt natuurlijk meteen een review geplaatst. Van: Wat een rotzwembad is dit, ze hebben geen frikandellen of frikandellen waren koud. Dat is mission critical. En dat is dus een ander belang dan het energie besparen.
Het energie besparen zien ze pas aan het eind van de maand. Of helemaal niet. Het zijn dan de mensen die het helemaal niet meer terugzien.'

Jan Klein Kranenburg: 'Ja, duidelijk.'

Hans Scholten: 'Dus dat is een beetje een flauw voorbeeld, de frikandel, maar dat geeft aan waar het soms, waar de verschillende prioriteiten liggen in de organisatie. Dus dat is volgens mij wel heel waardevolle informatie. Want dit webinar, dat vind de kracht hier ook van, het gaat over zwembaden, het gaat over echte harde techniek. Maar het gaat ook over organisatievraagstukken. En dat is volgens mij een goed inzicht wat wij hiermee krijgen. En als je beseft dat die belangen wel eens anders kunnen zijn, als je daarvan bewust bent, dat is ook niet erg. Wat wij ook geadviseerd hebben aan het zwembad waar we zaten, van dat personeel, dat het comfort van het personeel was heel belangrijk voor ze. En zo zeggen ze: Nou als je nou je personeel uitlegt waarom die temperatuur zo hoog is, dan hebben ze waarschijnlijk, meer begrip voor het feit dat je daar ongelooflijk veel energie mee bespaart. En je zou ook met de hoeveelheid energie die je bespaart, kun je die mensen ook met gemak een toelage geven. Maar goed, dan ga je in het management zitten, en dat is natuurlijk helemaal de rol van de toezichthouder niet. Maar dat geeft wel, op het moment dat je inzicht hebt in die vraagstukken, kun je daar ook mee gaan spelen. Ook als zwembadmanagement. Duidelijk verhaal. Ik ga weer even naar de vraag toe die ik heb binnengekregen. Daarna gaan we door naar je praktijkvoorbeeld. De vraag die ik binnen krijg: Kun je ook de luchtvochtigheid buiten openingstijden verhogen om verdamping te voorkomen, als afdekking niet kan? Zeker, heel goed! Ja. Dat is een hele goede vraag, want dat is eigenlijk precies wat wij adviseren. Maar je zit, dat is dus in die Duitse VDI-norm wordt het wel heel goed beschreven. Op het moment dat je die luchtvochtigheid te hoog laat oplopen, dan gaat het op een gegeven moment condenseren op de gebouwschil en dat wil je niet, want dan ga je de gebouwschil misschien aantasten. Dus eigenlijk is je doel om om het zo strak mogelijk te houden, die luchtvochtigheid op de maximaal toelaatbare waarden. Maar ja, dit is een goede vraag, want dit gaat precies om: Wat kan je nou doen? En ik heb er geen verstand van, maar kun je dat dan geautomatiseerd inregelen, dat soort zaken? Ja, je kan in feite gewoon zeggen, zorg dat het systeem naar een bepaalde luchtvochtigheid toewerkt. En ja, inderdaad, het meetregelsysteem. En dat hangt natuurlijk af van de temperatuur buiten, het hangt af van het aantal bezoekers, bezoekersaantallen. Op het moment dat het aantal bezoekers en het water gaat klotsen. Dan krijg je weer meer luchtvochtigheid en zal je horen dat de ventilatoren gaan optoeren en en op het moment dat 's nachts, dat er niemand is, en er misschien al een afdekking is en de andere baden niet afgedekt zijn, ja dan, wil je natuurlijk die ventilatoren zo laag mogelijk laten werken en de luchtvochtigheid zo hoog mogelijk laten oplopen.'

Jan Klein Kranenburg: 'Volgens mij hartstikke duidelijk. Bedankt voor deze vraag. Laten we doorgaan naar jouw praktijkvoorbeeld. Kom er maar in.'

Hans Scholten: 'Ja, nou ja, dat was het zwembad, in mijn woonplaats. Ehm, zoals ik al zei, we werden toen gevraagd van, Goh, er zijn innovaties en kan je eens een keer meedenken. En wat wij toen zijn gaan doen, is daar een keer gaan kijken, en ja de eerste keer dat je gaat kijken, het is hartstikke complex, alles is met elkaar verknoopt en daar zit ook nog de de moeilijkheid, dat er nog een ijsbaan naast ligt waar ook energiestromen heen en weer lopen. Dus je moet die ijsbaan moet je aftellen. Vaak zit er natuurlijk een een zwembadcomplex, staat niet op zich. Vaak zijn ze verbonden aan sporthallen, dus een deel van de warmte die gaat via de sporthallen. Dus het is al sowieso, heel complex om inzicht te krijgen van oké, waar wordt nou de energie verbruikt. Dus je kan de gasmeter wel uitlezen, maar worden de sporthallen er ook mee verwarmd? Dat is gewoon lastig, dus vaak wordt heel veel gemeten en wij kregen ook bakken met data. En probeer er maar eens wijs uit te worden. En dan is het van belang om te achterhalen van waar, welke energiestroom is waar gelinkt. En ik zal even kijken hoor. Ja, ik ga nog heel even terug voordat ik dat weggeef. Wat dus van belang was, was eerst kijken van oké, wat wordt er gemeten, en wordt er daadwerkelijk iets gedaan met die meetgegevens en wordt er daadwerkelijk op gestuurd en wat wij zagen is dat er werd heel veel gemeten, maar er werd niet zoveel gestuurd op datgene wat daadwerkelijk gemeten werd. En dan met name was de luchtvochtigheidsmeting van belang. Die temperatuur die was redelijk strak afgeregeld, in het bad, maar de luchtvochtigheid niet. Die slingerde echt gigantisch op en neer. En toen begon het ook steeds meer bij ons te dagen van ja, en die luchtvochtigheid, daar zit de de crux van de energiebesparing. En daar valt ook wel wat te doen. En dat was het praktijkvoorbeeld dat we hadden en dat is misschien toch wel aardig. Dit is een beetje, ook weer een grafiek. Sorry daarvoor. Maar het geeft wel heel mooi aan wat er gebeurde met de luchtvochtigheid, gedurende een gemiddelde openingsdag. En wat je ziet is gewoon 24 uur onderaan. Dus je ziet een X-as met 24 uur en je ziet aan de regelklepstand, dat is de grijze lijn. Nou dat is niet zo heel interessant en je ziet de temperatuur. Dat was de blauwe lijn, die was behoorlijk strak afgeregeld op dertig graden. Daar zit nauwelijks variatie in, dus die temperatuur, dat was was helemaal prima. Maar die luchtvochtigheid, dat is de oranje lijn. Die zie je, die zit op 40% en die zakt op een gegeven moment zelfs naar 30%. Nou dat geeft een hoop uitdamping, dus dat onttrekt een hoop warmte aan het water. Dan loopt 'ie in een keer op. Nou, hoe zou dat kunnen komen? Door bezoekersaantallen, de bezoekersaantallen die gaan omhoog. En daardoor loopt de luchtvochtigheid op bijna tot 60%. En dan zie je nadat de grote meute verdwenen is om 17.00 uur zie je hem weer langzaam wegzakken. Nou, wat was ons advies nou aan het zwembad? Het was trouwens een klimaatsysteem wat alleen maar een kruiswisselaar had, dus ons advies was: nou ja, je kan twee dingen doen. Je kan op de korte termijn met de apparatuur die je hebt die kan je beter afregelen, en op de lange termijn zou je du, kunnen gaan investeren in een warmtewisselaar en een klimaatsysteem waar zowel dus een kruiswisselaar in zit als een warmtepomp. Dus dat was het langetermijnadvies. Maar het kortetermijnadvies zei van: Nou, je ziet die lijn van 40% luchtvochtigheid in de nacht. Dat is een zwembad met een rechthoekig wedstrijdbad, die hadden we afgedekt. Maar die grillige andere baden, die konden ze niet afdekken. Dus voor die baden is het heel erg van belang dat je de luchtvochtigheid in de nacht laat oplopen. Nou, dat heb ik dus ook laten zien met het pijltje. Laat nou die luchtvochtigheid oplopen en het enige wat ze daarvoor hoeven te doen was de ventilatoren zachter zetten. Dus ventilatoren zacht. En ten tweede lieten ze die ventilatoren al om half 6 aanspringen 's ochtends, dus dan zie je ook meteen in die grafiek die luchtvochtigheid nog verder zakken. Die was al laag op 40%, wat warmte onttrekt en die werd nog lager. Die gaat bijna naar de 30% toe. En 's ochtends om half 6 is er niemand. Dus waarom zou je de ventilatoren aanzetten? Zet die alsjeblieft later aan. En toen hebben we zelfs gezegd, zorg nou dat die ventilatoren pas, misschien om 8, om 9 uur of zelfs 10 uur aan zet. Want de eerste mensen die in een zwembad komen, dat zijn de baantjeszwemmers. Zoals jij toch? Ja inderdaad. Er liggen misschien 16 mensen in het wedstrijdbad, want niemand zit in het zwemparadijs op dat moment. Dus er liggen 16 mensen in. Dus laat die ventilatoren lekker. Dus later en zachter. Nou dat was wel leuk, want de technische dienst daar, die jongens, die werden hier helemaal enthousiast van. Die zagen het als een soort gamification, van nou, dat is leuk, door nu aan de knoppen te draaien, hebben wij invloed op het energieverbruik van het zwembad. Dus het was voor hun een soort sport om het vervolgens te gaan afregelen op die maximaal wettelijke 60%.'

Jan Klein Kranenburg: 'Nu ben ik wel benieuwd, want dan heb je dat gedaan, zij zitten aan de knoppen. Wat is dan het effect ook, op de financiën uiteindelijk?'

Hans Scholten: 'Nou ja, precies, we hebben voor ze gerekend, want dat is natuurlijk best lastig vast te stellen. Maar wij hadden die meetgegevens van hun genomen. We hadden hier gewoon berekend van oké, wat is de verdamping bij 40% luchtvochtigheid is zoveel uur. Als je dat nou weet op te krikken naar 50% of 60%, hoeveel zou je dan in principe theoretisch kunnen besparen? En we kwamen zo uit op een besparing van 15%. Zo. En dat op honderdduizenden kuubs per jaar, is dat substantieel. Sindsdien mag je gratis zwemmen. Nee, dat nog niet. Maar goed, dat was dus de kortetermijnoplossingen waren: Laat die luchtvochtigheid oplopen door, met die knoppen te spelen en dat was in dat grafiekje ook. Zet nou niet die ventilatoren weer aan als alle mensen verdwenen zijn, wacht nou maar gewoon even met die ventilatoren aanzetten. Dus daar kon je mee spelen en dat was heel effectief. En het leuke daarvan was ook dat ze een energieteam hebben gevormd, en dit soort dingen ook met het eigen technische personeel hebben besproken. En die zijn er heel enthousiast mee mee aan de slag gegaan. En elke maand hadden ze dan een soort update met elkaar. En dat is ook heel belangrijk, want dat was, ook een van de kortetermijnoplossingen. Zorg dat je die kennis in huis haalt, want we hadden het eerder over die belangen. En in die belangen is het zo dat mensen zitten, met andere belangen aan tafel en die installateur, die had alleen maar een soort operational excellence had die, en niet energiebesparing. Maar op het moment dat dus daadwerkelijk energie bespaard kan worden, dan kan je ook... Dat kan je alleen maar beoordelen als het zwembad ook een beetje kennis heeft van zaken. Als het zwembad zeg maar alle kennis heeft geparkeerd bij de installateur, dan heb je nooit een goede gesprekspartner en dan ken je elkaars belangen niet. En dan weet je niet hoe het zit. Dus ons advies, want haal ook die kennis in huis. Probeer die kennis, ja, en je hoeft natuurlijk niet op het niveau te zitten van je installateur, maar je moet er wel voldoende van snappen om zo nu en dan zo'n scherpe vraag te kunnen stellen. En dat is ook voor de toezichthouder belangrijk, want als hij daar komt, wil die het juiste verhaal hebben. En dat brengt me ook bij het inzicht dat als je als toezichthouder daar komt, krijg je te maken met het maatwerk wat je noemt. Want elk bedrijf is anders, bij zwembaden is mijn indruk, is het altijd complexer nog dan je verwacht. Ja, dat is het zeker.'

Jan Klein Kranenburg: 'Je moet echt de tijd nemen om de situatie van elk zwembad an sich te doorgronden. Om daar een goede uitspraak over te doen.'

Hans Scholten: 'Ja, maar ik hoop dat dit na deze webinar een paar handvatten geeft van, wat zie ik nou eigenlijk? Want voor ons was het ook, ja wij, kijken al twaalf jaar naar energie, maar dit was een nieuwe voor ons. Ja. En dat is weer een hele leuke invalshoek.'

Jan Klein Kranenburg: 'Ik vind het een mooi voorbeeld.'

Hans Scholten: 'Ja. Dat waar dan de korte termijn, zeg maar dingen die je gaan doen op korte termijn met de bestaande situatie en de lange termijn was vrij eenvoudig van ja ga toch, maar geld reserveren om een goede luchtbehandelingskast, LBK. Oh ja, er was trouwens nog een korte termijn die eigenlijk best wel heel belangrijk was. Zo'n kruiswisselaar, die moet je wel jaarlijks schoonmaken. Want je kan je voorstellen, als ik thuis mijn ventilatiesysteempje, maak ik ook één keer per jaar schoon en dan, denk je altijd schone lucht, dan haal je hem eruit, dan schrik je jezelf helemaal rot. Dan is het allemaal van die plukken rommel. En alles wat je niet ziet. Dat is in de zwembad ook zo, dus die kruiswisselaar, als die vervuilt gedurende het jaar en ja die moet je wel schoonmaken. En de vraag was dus aan de aan de installateur en het zwembadpersoneel, hebben jullie wel eens schoongemaakt? Nou niet dus. En er waren ook geen afspraken over dus het systeem werkt natuurlijk pas als het ook onderhouden wordt. Dat is een van die onderhoudsmaatregelen. Doe dat vooral, want op het moment dat je een kruiswisselaar niet schoonmaakt dan zakt die heel snel van 70% effectiviteit naar 60, 50, 40, 30 en, nou, ik ben ook eens een keer bij een zwembad geweest, die had hem al elf jaar niet schoongemaakt. Ik vraag me af of die kruiswisselaar überhaupt nog wat deed. Nou, ook een goede tip. Ook dat zijn kortetermijnmaatregelen die je heel goed kan kan nemen.'

Jan Klein Kranenburg: 'Iets korts over de lange termijn? Anders gaan we denk, het praktijkvoorbeeld zo afronden.'

Hans Scholten: 'Ja, de lange termijn. Nou ja, goed. Heel veel zwembaden hebben natuurlijk een oud systeem, en de vraag is wanneer ga je een nieuw systeem installeren? Wanneer ga je een nieuw klimaatsysteem installeren? En wanneer verdien je dat terug? Er zijn genoeg, zeg maar, bedrijven die gespecialiseerd zijn in klimaatoplossingen en de installateur weet het vaak ook wel donders goed. Dus dat sommetje, dat kan de installateur. In principe moet hij dat goed kunnen maken. En dan is de vraag, van wanneer doe je dat en, heeft de gemeente daar geld voor over? En welke potjes zijn er of zijn er ook subsidies voor? Soms zijn die er. En ja, we zijn nu ook gewoon verder met het energiemanagement. Doet het systeem wat het moet, je wil wat ik zei, je wil die lijn wil je, zien af te... Ik was deze vergeten door te spoelen. Je wilt proberen het systeem zo goed te laten werken. Datgene wat je hebt, dat je die zo strak mogelijk, die luchtvochtigheid afregelt en dat betekent: het klimaatsysteem moet het gewoon goed doen. Gebruik een modern klimaatsysteem. Dat is vaak hangen er gewoon luchtvochtigheidsmeters, er hangen temperatuurmeters. Alleen je moet er wel wat mee doen. Ja dus dat is een kortetermijntip. Monitor de effecten, zorg dat je de kennis in huis haalt, de bassins altijd afdekken. Wat ik bijvoorbeeld dan tegenkom is, dan kom ik 's ochtends het bad in als zwemmer, en dan zie ik dat het dek er niet over zit en denk je al, dat is zonde. En dat komt dan omdat er een nieuwe toezichthouder is voor die dag. En die is nog helemaal niet goed ingewerkt. En ja, zijn ze vergeten tegen hem te zeggen: Doe het dek erop.'

Jan Klein Kranenburg: 'En met toezichthouder, bedoel je de badmeester eigenlijk?'

Hans Scholten: 'De badmeester ja. Precies ja. Dit noemen ze dan in het jargon van die dingen is de toezichthouder, dat de badmeester is toezichthouder inderdaad. In het zwembadjargon is dat ook de toezichthouder. Werk ook je personeel in en gebruik ook een gedifferentieerd schakelinstelpunt. Dus met iets technischer, wat dat betekent dat je in de winter, is natuurlijk, bij een lage luchtvochtigheid, zal water gaan condenseren op de gebouwschil. Dus in de winter moet je iets conservatiever zijn, dan mag je niet de vochtigheid te hoog laten oplopen. Maar de zomer is lekker warm. Je kan dus die luchtvochtigheid rustig laten oplopen tot 64-70%. Dus dat bedoelen ze met een gedifferentieerd schakelinstelpunt en dat is echt meebewegen met de seizoenen. En ik had nog een lange termijn. Nou ja, die hadden we eigenlijk genoemd. Installeer moderne luchtbehandelingskasten, met kruiswisselaar en een warmtepomp, als het kan. Gebruik een energiemanagementsysteem, een goed energiemanagementsysteem kan ook meeveren met de bezoekersaantallen. Dus van de 10 zwemmers 's ochtends tot de 1400 zwemmers 's middags. Dat doet een goed systeem, door gewoon de luchtvochtigheid goed te meten en daar snel op te reageren. En met name het woordje gebruiken, installeren is 1 en gebruik is 2. Precies. Je kan een zo duurzaam mogelijk systeem installeren, maar als je er niks mee doet dan heeft het helemaal geen zin. Oké, nou dat is een prachtig praktijkvoorbeeld wat je hebt gegeven. En dan zitten we ook alweer 9 minuten voor het einde, dat gaat super snel. Zijn er nog vragen dan? Geen vragen hier, dus die zijn allemaal afgevangen in de Green Room. Maar ik wil toe naar conclusies en aanbevelingen. Je hebt ook heel veel verteld vanuit jouw rol als specialist techniek. Weer even de vraag, leef je eens in in de rol van een toezichthouder. Dus die heeft zijn startvraag inmiddels van je meegekregen en weet wat, wat je voor vragen moet stellen. Waar moet je nou op letten en wat zou je hem nog voor tips willen meegeven? Je komt binnen bij een zwembad. Mensen zijn de hele dag bezig daar, om een veilig en prettig klimaat voor zwembadgasten te maken. En die realiteit is er ook. En energiemanagement is meestal niet top of mind bij die mensen. Dus dat moet je je natuurlijk ook realiseren. Dus je kan gaan gaan drukken. Meteen op de techniek en vragen van: Ik wil je klimaatinstallatie zien, maar je moet je ook realiseren dat die mensen daar bezig zijn met het aanbieden van een faciliteit. Dus je moet met enige rust, niet meteen verwijten en weet je, je vindt altijd wel wel dingen die niet in orde zijn, als toezichthouder denk ik. Maar let op de grote brokken. Die zijn vaak te vinden bij de klimaatinstallaties. Waar je mensen mee kan helpen, is te proberen om dat kennisniveau een beetje op te krikken. Wat je zelf weet van zwembaden, deel dat ook met zwembadmanagement. Omdat er vaak eerst nog een soort bewustwordingsproces moet plaatsvinden, bij die mensen. Energie staat toch ver van ze af, en soms is zelfs de gemeente die de rekening daarvan betaalt, en dan staat het helemaal ver van ze af. Dus probeer ze mee te nemen in dit soort gedachtes.

Jan Klein Kranenburg: 'Stap 1 was dit webinar volgens mij. Jij hebt die kennis gegeven aan de toezichthouders, ik hoop dat de toezichthouders hier veel aan gehad hebben, zodat ze deze kennis ook weer mee kunnen nemen naar die zwembaden toe. Ik denk zelfs, jouw verhaal gehoord hebbend, dat het interessant zou kunnen zijn voor zwembadbeheerders om zelf het webinar terug te kijken. Maar dat hebben wij niet in de hand. Nog even de punten in jouw eigen samenvatting sheets.'

Hans Scholten: 'Ja inderdaad, wat we vandaag besproken hebben is dat warmteverlies door verdamping dominant is. Dat hou je in de hand met ventilatie, en daar moet je ventilatiesysteem op worden toegerust. Dus vochtbeheersing wordt bepaald door de ventilatie, of liever gezegd andersom. Je ventilatie ga je afstemmen op je vochtbeheersing, en hoe strakker je dat afregelt, des te energiezuiniger je het bad krijgt. De juiste temperatuur van het badwater, daar heb je niet zoveel invloed op. Dat is vaak gewoon een comfortkwestie. En waar we het over hadden, die kindertjes die met blauwe lippen aan de kant staan, dat kan je niet maken, dus dan moet je echt de temperatuur omhoog gooien. Dat kost gewoon meer energie. Daar kan je niet al te veel aan doen, maar zorg voor die zo hoog mogelijke temperatuurvochtigheid, binnen de grenzen van die gebouwschil. En vaak zit dat op de 64%. Dat is een soort wetmatigheid die ook de VDI aanhoudt, en wat ook mensen aanhouden. Bij 64%, als het hoger wordt dan wordt het broeierig, wordt het lager, dan ben je energie aan het weggooien. En wat je dus ziet in de ventilatie, als je die kruisstroomwisselaar gebruikt, die bespaart ongeveer 35% van de hele energie die in dat badwater stopt. Met een warmtepomp bespaar je tot 73% energie. Nou, dat is echt substantieel, en daarmee heb je dus best een heel duurzaam zwembad. Dus een zwembad kan best duurzaam zijn, als je dat doet met een moderne klimaatinstallatie. En die verdienen zich snel terug.'

Jan Klein Kranenburg: 'Dit zijn overtuigende getallen, volgens mij, 73% is heel veel. Duidelijk verhaal. Hans, hartstikke bedankt. Het is ontzettend informatief geweest denk ik. Ik hoop ook voor de mensen die gekeken hebben op afstand. Bedankt dat je de reis wilde maken van Holten, waar jullie zitten, naar hier, naar de studio. Ook de mensen die kijken, dank jullie wel voor de aandacht. Ik wil u graag nog even wijzen op de volgende webinars die gaan komen. De thema's die kun je te zijner tijd bekijken op de IPLO-website: iplo.nl. Abonneer je ook gerust op de nieuwsbrief van IPLO, om dat soort dingen goed te kunnen volgen. Ook dit webinar gaat te zijner tijd gepubliceerd worden, en kun je nog terugkijken of delen met collega's als je dat wilt. Een tip is ook: als je nieuwe medewerkers krijgt in dienst, stop eens dit soort webinars in het onboardingprogramma voor je nieuwe medewerker. Hartstikke informatief om mee te geven aan nieuwe mensen. Ik hoop jullie terug te zien de volgende keer, en fijne avond!'

Hans Scholten: 'Ja, dankjewel!'