Programma's met een programmatische aanpak
Een programma met programmatische aanpak is een bijzonder type programma. Dit is voor decentrale overheden een nieuw instrument. Het bepaalt de gebruiksruimte of creëert ontwikkelingsruimte. Dat gebeurt via samenhangende activiteiten en maatregelen in een gebied waar omgevingswaarden of andere doelstellingen voor de fysieke leefomgeving onder druk staan.
Activiteiten weer mogelijk maken of beheren
Nieuwe activiteiten ontplooien in gebieden waar omgevingswaarden of andere doelstellingen voor de fysieke leefomgeving onder druk staan, is lastig. De programmatische aanpak maakt bepaalde activiteiten weer mogelijk. Daarnaast beheert het bestaande activiteiten die een negatief effect hebben op omgevingswaarden of op doelstellingen voor de fysieke leefomgeving.
Actief sturen op balans
Ook bevat de programmatische aanpak maatregelen voor bescherming, beheer, gebruik en ontwikkeling van de leefomgeving. Dit is vergelijkbaar met een regulier programma. De programmatische aanpak stuurt echter actief op de balans tussen genomen maatregelen en toegestane activiteiten. Het programma kan daarmee dwingend zijn voor het toelaten van activiteiten of inbreken op bestaande rechten.
Daarnaast kan in een programma met programmatische aanpak staan welke activiteiten de overheid (alsnog) kan toestaan en welke maatregelen daar dan bij horen. Het bevat een nieuw beoordelingskader voor nieuwe activiteiten/ontwikkelingen.
Dit type programma is niet vergelijkbaar met een gebiedsontwikkelingsplan onder de Crisis- en herstelwet (Chw). Dat komt omdat dit type programma het niet mogelijk maakt om van een omgevingswaarde of andere doelstelling voor de fysieke leefomgeving af te wijken.
Verplichtingen volgens de Omgevingswet
In artikel 3.17 van de Omgevingswet staat wat het programma met een programmatische aanpak moet bevatten:
- Het gebied waarvoor het programma geldt. Bijvoorbeeld voor een deel van de provincie of gemeente. Of alleen voor bepaalde natuurgebieden.
- De periode van het programma.
- De omgevingswaarde of de andere doelstelling waarvoor het programma is vastgesteld.
- De toestand van het onderdeel van de fysieke leefomgeving waarvoor het programma is vastgesteld.
- De verwachte ontwikkelingen in het gebied die waarschijnlijk gevolgen hebben voor de doelstellingen.
- De verwachte activiteiten in het gebied tijdens de duur van het programma. Het gaat dan om activiteiten die waarschijnlijk effect hebben op de doelstellingen. Of over de manier waarop de overheid de beschikbare ruimte voor deze activiteiten bepaalt en verdeelt.
- De gevolgen van de verwachte ontwikkelingen in het gebied. En dan voor het onderdeel van de fysieke leefomgeving waarvoor de provincie het programma heeft opgesteld.
- De maatregelen die bijdragen aan het voldoen aan de omgevingswaarde. Of het bereiken van een andere doelstelling.
- De verwachte gevolgen van die maatregelen.
- De termijn waarbinnen de overheid deze maatregelen uitvoert.
Vastleggen in algemene regels
Het Rijk kan een programmatische aanpak vastleggen in het Besluit kwaliteit leefomgeving (Bkl). Bijvoorbeeld om aan omgevingswaarden te gaan voldoen.
Met een instructieregel kan het Rijk dan aan een provincie of gemeente de verplichting opleggen om bij het vaststellen van een omgevingsplan of -vergunning bepaalde omgevingswaarden in acht te nemen. Om zo te kunnen voldoen aan die omgevingswaarden.
In de omgevingsverordening kan de provincie een programmatische aanpak koppelen aan de instructieregels of beoordelingsregels in de omgevingsverordening. Het programma biedt dan maatregelen om te kunnen voldoen aan de omgevingswaarden of andere doelstellingen achter die regels.
In het omgevingsplan kan de gemeente een programmatische aanpak koppelen aan de beoordelingsregels voor een omgevingsplanactiviteit. Het programma biedt dan maatregelen om te kunnen voldoen aan de omgevingswaarden of andere doelstellingen achter die regels.
Het waterschap heeft geen bevoegdheden om de programmatische aanpak toe te passen.
Vergelijking vrijwillig (onverplicht) programma en programma met een programmatische aanpak
Er zijn overeenkomsten en verschillen tussen het vrijwillige (onverplichte) programma en het programma met een programmatische aanpak. Deze staan in de vergelijkingstabel.
| Onderwerp | Vrijwillig (onverplicht) programma | Programma met een programmatische aanpak |
|---|---|---|
| Wie | Alle bestuurslagen | Waterschappen niet |
| Zelfbindend | Ja | Nee, want veelal regels voor activiteiten en rechtsgevolg |
| Vrij toepasbaar | Ja | Nee, als bestuursorgaan actief aanzetten, aanpassing artikel 3.15 Omgevingswet om duidelijk te maken dat elke bestuurslaag zelf bepaalt of deze het programma met een programmatische aanpak inzet. |
| Gezamenlijke vaststelling | Ja (artikel 2.2 lid 2 Omgevingswet) | Ja (artikel 2.2 Omgevingswet) |
| Inhoud artikel 3.5 Omgevingswet | Ja | Ja |
| Extra inhoudsvereiste artikel 3.16 1e lid Omgevingswet (welke ruimte er beschikbaar is voor activiteiten) | Nee | Ja |
| Minimumeisen inhoud programma | Nee (artikel 3.5 Omgevingswet) | Ja (artikel 3.17 Omgevingswet) |
| Tijdelijk | Hoeft niet, reguliere beleidscyclus en afhankelijk van onderwerp | Ja, periode, als aanvulling op of wijziging van bestaande toetsingskader vaststelling in instrument algemene regel |
| Instructieregels | Nee | Ja |
| Maatregelen | Communicatie, financieel, feitelijke/fysieke/concrete maatregelen, juridisch, afspraken met organisaties | Idem |
| Maatregel juridisch: toetsingskader activiteiten | Ja, aankondiging in programma (vaststelling in instrument algemene regel) | Ja, als aanvulling of wijziging van bestaande toetsingskader vaststelling in instrument algemene regel |
| Procedure | Geen Awb-procedure (tenzij mer-plicht) | Procedure afdeling 3.4 Awb |
| Motiveringsplicht participatie | Ja | Ja |
| Vatbaar voor beroep | Nee | Ja, deel dat in algemene regels wordt opgenomen |
| Uitvoeringsplicht | Ja (niet expliciet in Omgevingswet opgenomen) | Ja (artikel 3.18 Omgevingswet) |
| Monitoringsplicht | Nee | Ja |
Meer informatie
Begrip: Gebruiksruimte
Gebruiksruimte geeft aan welke juridische ruimte binnen een gebied wordt beheerd of wordt vrijgemaakt. De gebruiksruimte is bedoeld om activiteiten in de fysieke leefomgeving mogelijk te maken. Zonder dat de doelen voor een goede kwaliteit van de fysieke leefomgeving in het gedrang komen. Bij de gebruiksruimte en de verdeling hiervan gaat het dus om de balans tussen beschermen en benutten van de fysieke leefomgeving. Lees meer over gebruiksruimte bij het omgevingsplan.
Begrip: Omgevingswaarde
Een omgevingswaarde is één van de instrumenten waarmee overheden het beleid van een omgevingsvisie kunnen uitvoeren. Hiermee kan de gemeente, provincie of het Rijk de kwaliteit vastleggen die ze voor de fysieke leefomgeving wil bereiken. Deze kwaliteit moet objectief vast te stellen en kwantitatief meetbaar zijn. Het gaat dan bijvoorbeeld om waarden voor de luchtkwaliteit of de waterkwaliteit.
Lees meer over de omgevingswaarde.
Begrip: Instructieregel
De instructieregel is een bindende regel voor bestuursorganen over:
- de uitvoering van bepaalde taken, of
- de inhoud van bepaalde te nemen besluiten (bijvoorbeeld programma’s, omgevingsplannen, vergunningen)
Lees meer over de instructieregel.