Inspiratieverhaal aanpak milieucriminaliteit: afvalcowboys in Helmond
Er borrelt groen schuim door de muren van een metaalbedrijf in Helmond. Door het giftige goedje lost de vloer langzaam op. Medewerkers van het bedrijf trekken aan de bel. Al vrij snel blijkt de buurman de boosdoener te zijn.
Dit is 1 van de verhalen over de rol van bestuurders bij de bestrijding van milieucriminaliteit.
Naast het bedrijf huist een afvalondernemer. Een ‘afvalcowboy’, zoals hij door regionale media wordt genoemd. Bij inspectie blijkt zijn opslaghal vol te staan met illegaal opgeslagen vaten met honderdduizenden liters chemische vloeistof. Hij wilde dit afval recyclen, maar kreeg geen vergunning. Toch bleef hij de chemische middelen inzamelen, zoals het kankerverwekkende chroom-6 en cyanide houdende vloeistoffen. Hij sloeg de middelen op in vaten, zonder extra bescherming. In het pand naast het metaalbedrijf stonden maar liefst 680 vaten.
Meer aandacht voor administratie en reststromen en beter toezicht op 'vergeten' locaties
Door deze zaak waren provincie en gemeente genoodzaakt te kijken hoe ze dergelijke milieuincidenten in de toekomst kunnen voorkomen. Jan van der Eerden is medewerker handhaving en toezicht industrieel bij de omgevingsdienst Zuidoost-Brabant. Hij vertelt wat de provincie Noord-Brabant van dit incident heeft geleerd en voortaan anders doet: 'Het ging hier om een probleem bij een gemeentelijk bedrijf. Maar als bevoegd gezag wordt de provincie vervolgens probleemeigenaar. Hoe organiseer je dan het toezicht op dit soort 'vergeten' locaties? En hoe motiveer je een omgeving om signalen van ongewoon gedrag aan het bevoegd gezag door te geven? Dat zijn vragen waar we actief mee aan de slag zijn gegaan, om in de toekomst sneller te kunnen handelen.
Daarnaast hebben we bij het toezicht op afvalverwerkers meer aandacht voor administratieve aspecten – 'klopt het wel wat hier staat?' – en voor zogeheten massabalansen. Hoe is de balans tussen ingezamelde en verwerkte hoeveelheden en reststromen? Bedrijven hoeven hier doorgaans niet over te rapporteren. Terwijl: op het moment dat er is ingezameld zijn de inkomsten zekergesteld. Zo ontstaat er een perverse prikkel (zeker bij de 'cowboys') om zo weinig mogelijk aan de verwerking uit te geven.'
Failliet
Door de giftige dampen moet het metaalbedrijf tijdelijk verhuizen. De nieuwe loods moet eerst geschikt gemaakt worden voor de activiteiten van het bedrijf en de huur is veel hoger. Het bedrijf wil deze kosten verhalen op de afvalondernemer. Maar diens onderneming gaat kort na de vondst van de vaten failliet. Het schoonmaken van de loods komt zo voor rekening van de gemeente Helmond en de provincie. Kosten: € 630.000. Ze proberen de kosten te verhalen op de afvalondernemer, maar hij gaat uiteindelijk ook persoonlijk failliet. Bij hem valt niets meer te halen. Helmond en de provincie blijven elk zitten met een strop van €318.000.
Slachtoffers
Het metaalbedrijf en de overheden zijn niet de enige slachtoffers van de afvalondernemer. Die beheert verschillende loodsen met chemisch afval in Brabant en Limburg, waar in de loop van de jaren meerdere vaten zijn gaan lekken. Ook in Maasbracht en Weert slaat hij afval op zonder de juiste vergunning. Als in 2018 ook zijn moedermaatschappij failliet gaat, draait de provincie Limburg op voor € 700.000 euro aan schoonmaakkosten.
Strafrechtelijk onderzoek
Naar het bedrijf wordt direct een strafrechtelijk onderzoek gestart. Zijn woningen en andere bedrijfspanden worden doorzocht. Toch gaat hij door met het illegaal inzamelen van chemische vloeistoffen, in dit geval fotofixeervloeistoffen. In mei 2019 wordt hij gearresteerd. Bij het onderzoek na zijn arrestatie worden een geladen revolver, geladen pistool, munitie en kogelpatronen voor een geweer aangetroffen. Kort daarna komt hij opnieuw in opspraak, als in een loods van zijn voormalige recyclingbedrijf in Maasbracht 200 kilo cocaïne wordt gevonden.
Celstraf
Eind 2019 wordt de afvalondernemer door de rechtbank in Den Bosch veroordeeld tot 2 jaar cel, waarvan 1 jaar voorwaardelijk, onder andere voor het opslaan van 'zeer toxisch afval'. Daarnaast mag hij zich 3 jaar niet met afval bezighouden. Verder moet hij bijna 1 ton betalen aan het metaalbedrijf. Maar omdat hij failliet is en dit bedrag zeer waarschijnlijk niet kan betalen, legt de rechter hem ook 30 dagen extra celstraf op.
Miljoenen euro's schade voor overheden door faillissementen
In dit geval loopt de economische schade op tot in de miljoenen. En deze zaak staat niet op zichzelf. Provincies en gemeenten blijven in veel gevallen zitten met een dikke rekening. Door faillissementen in de afvalsector loopt de schade op tot in de tientallen miljoenen.
Dit bleek uit onderzoek van het platform voor onderzoeksjournalistiek Investico in samenwerking met EenVandaag, De Limburger en De Groene Amsterdammer. Zij inventariseerden de faillissementen in de afvalsector van de afgelopen vijf jaar. De afgelopen vijf jaar gingen ten minste 22 afvalbedrijven failliet, waarvan er veertien hoge schulden achterlieten bij overheidsinstanties. Alleen al bij acht nader onderzochte faillissementen komt opgeteld 15,9 miljoen euro voor rekening van gemeenten en provincies. Daar komen nog miljoenen bij aan openstaande dwangsommen en oninbare belastingschulden en de talloze uren van ambtenaren, milieu-inspecteurs en brandweerlieden.
Helaas lijkt de sector onverbeterlijk. Nog steeds lappen veel afvalbedrijven de regels aan hun laars, vliegen ze opvallend vaak in brand en zadelen ze na faillissementen de gemeenschap op met financiële stroppen. Een goed functionerend stelsel van vergunningverlening, toezicht en handhaving is essentieel voor het voorkomen van schade aan het milieu.
Het Interprovinciaal Overleg (IPO), de gezamenlijke lobbyorganisatie van de provincies, trok twee jaar geleden al aan de bel over de financiële risico’s bij afvalbedrijven. De afgelopen jaren is zowel het aantal branden als het aantal faillissementen bij afvalbedrijven sterk gestegen, zo schreef het IPO aan de staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat. De gezamenlijke provincies pleiten dan ook voor betere controle en dat risicobedrijven bijvoorbeeld vooraf financiële garanties afgeven.
Nog meer lezen?
Lees en beluister nog meer verhalen bij Aanpak van milieucriminaliteit