Juridische en toepasbare regels houtkap

Regels van het Rijk

Oude regels

Vóór 1 januari 2024 was de Wet natuurbescherming van kracht, waarin regels stonden over houtkap. Onder deze wet gold dat gemeenten de grenzen van de bebouwde kom moesten vastleggen. Er gold een meldplicht als een initiatiefnemer buiten de bebouwde kom een houtopstand wilde vellen. Ook gold er dan een herplantingsplicht. Buiten de bebouwde kom was de provincie bevoegd gezag. Binnen de bebouwde kom waren gemeenten het bevoegd gezag.

Huidige regels

Vanuit het Rijk bestaan de wettelijke kaders voor houtkap nu uit de Omgevingswet en de onderliggende besluiten.

Omgevingswet

De Omgevingswet bevat begripsomschrijvingen over houtopstand, vellen en herbeplanten.

Besluit kwaliteit leefomgeving

In het Besluit kwaliteit leefomgeving Klik hier voor uitleg over dit begrip (opent in popup) (Bkl) heeft het Rijk instructieregels opgenomen. Dit zijn regels waarmee gemeenten rekening moeten houden bij het opstellen van het omgevingsplan. Er is onder andere een instructieregel over houtkap, waarin staat dat gemeenten een specifiek gebied moeten vastleggen in het omgevingsplan. Dit gebied heet de bebouwingscontour houtkap. Binnen dit gebied gelden de regels van het Besluit activiteiten leefomgeving Klik hier voor uitleg over dit begrip (opent in popup) (Bal) over houtkap niet. De contour omvat in ieder geval het stedelijk gebied. Het is aan de gemeente om te bepalen hoe groot het gebied is. Lees meer over deze instructieregel in artikel 5.156b van het Bkl.

Besluit activiteiten leefomgeving

De regels van afdeling 11.3 van het Bal gaan onder meer over het kappen van bomen buiten de bebouwingscontour houtkap. Dit is meestal het buitengebied. Hier is de provincie bevoegd gezag. In veel gevallen geldt daar een herplantingsplicht. De regels gaan onder meer over:

• een totale houtopstand van 1.000 m² of meer
• een totale houtopstand rijbeplanting van 21 of meer bomen of struiken

Regels van de provincie

Het Rijk heeft regels opgesteld over het kappen van bomen buiten de bebouwingscontour. Over het algemeen is de provincie het bevoegd gezag buiten de bebouwingscontour. Vanuit het Besluit activiteiten leefomgeving Klik hier voor uitleg over dit begrip (opent in popup) (Bal) geldt een meldplicht voor houtkap. Voldoet een initiatiefnemer niet aan de voorwaarden voor een kapmelding? Dan kan de initiatiefnemer bij de provincie een aanvraag doen voor een maatwerkvoorschrift voor het kappen van houtopstanden buiten de bebouwingscontour. Ook dit is geregeld via het Bal.

Maatwerkregels

Provincies kunnen maatwerkregels opstellen om af te wijken van de regels van het Rijk. In dit geval wijken zij af van de regels over het vellen van houtopstanden of het herbeplanten buiten de bebouwingscontour (afdeling 11.3 Bal). Ook kunnen provincies afwijken van de rijksregels omdat ze herbeplanting niet alleen willen toestaan op gronden waar het vellen plaatsvindt, maar ook daarbuiten.

Het aanvraagformulier voor maatwerk wordt vaak gebruikt voor de herbeplanting. Als een initiatiefnemer dan ergens een boom gaat kappen, moet deze een boom terugzetten op dezelfde plek. Soms is dit een onhandige plek, bijvoorbeeld omdat de initiatiefnemer daar ook een kabel wil aanleggen. Dan (her)plant de initiatiefnemer de boom niet daar, maar vraagt deze toestemming om op een andere plek te herbeplanten. Dit gebeurt met het aanvraagformulier voor maatwerk.

Verordening

Provincies mogen regels over de houtkap in de verordening opnemen waar het Bal niet geldt. Of als de regels een ander doel hebben dan de doelen van het Bal. Deze doelen zijn:

• natuurbescherming
• behoud van bosareaal
• beschermen van landschappelijke waarden

Een voorbeeld van een doel vanuit de provincie kan zijn: het vellen van houtopstand langs een provinciale weg, met als doel de veiligheid te bewaren.

Regels van de gemeente

In het Besluit kwaliteit leefomgeving Klik hier voor uitleg over dit begrip (opent in popup) (Bkl) staat de instructieregel voor gemeenten om een bebouwingscontour houtkap op te nemen in het omgevingsplan (artikel 5.165b Bkl). Deze bebouwingscontour houtkap geeft de grens aan tussen een verstedelijkt gebied en een buitengebied. De bebouwingscontour houtkap komt vaak overeen met de bebouwde kom uit de Wet natuurbescherming, maar moet in het omgevingsplan worden vastgelegd.

Overgangsrecht

Voor gemeenten geldt overgangsrecht voor de bebouwingscontour. De bebouwingscontour is in feite de opvolger van artikel 4.1, onderdeel a, van de Wet natuurbescherming. Dit artikel maakte het mogelijk om grenzen van de bebouwde kom aan te wijzen, waarvoor de rijksregels over houtopstanden niet golden.

Voordat dit artikel bestond, konden gemeenten onder de Boswet grenzen van de bebouwde kom aanwijzen. In 2017 ging de Boswet op in de Wet natuurbescherming. Dit betekent dat bij beide wetten gebruik werd gemaakt van de grenzen van de bebouwde kom. En dat er dus een contour van deze grenzen bestaat.

Totdat gemeenten de bebouwingscontour hebben vastgesteld in hun omgevingsplan, gelden de bestaande grenzen van de bebouwde kom als bebouwingscontour. Dat zijn de grenzen die vastgesteld zijn met de Wet natuurbescherming of Boswet (artikel IV, Aanvullingsbesluit natuur van de Omgevingswet).

Heeft de gemeente geen bebouwdekomgrenzen aangewezen onder de Wet natuurbescherming? Dan geldt het overgangsrecht niet en gelden de regels over houtopstanden in het Besluit activiteiten leefomgeving Klik hier voor uitleg over dit begrip (opent in popup) (Bal).

Tip: check nog eens of de gemeente bebouwdekomgrenzen heeft aangewezen onder de Wet natuurbescherming. Geef zo nodig een nieuwe bebouwingscontour mee met een wijziging van het omgevingsplan. Zie Vergunningcheck voor gemeenten hieronder voor meer informatie.

Uitzonderingen op de regels

Binnen de bebouwingscontour gelden de regels van Bal over houtkap niet. De gemeenten zijn hier bevoegd gezag. Het Bal heeft ook een aantal uitzonderingen. Gemeenten kunnen regels over deze uitzonderingen vaststellen in hun omgevingsplan. Bijvoorbeeld over erven, tuinen, kerstbomen of fruitbomen. Ook geldt dat gemeenten alleen regels buiten de bebouwingscontour mogen vaststellen als deze een ander doel hebben dan het Bal. Bijvoorbeeld het behoud van cultureel erfgoed.

Regels met ander doel

Gemeenten hebben vaak nog andere regels over het kappen van bomen. Deze regels kunnen staan in onder meer een beheersverordening, bestemmingsplan of Algemene plaatselijke verordening. Ze zijn vaak onderdeel van het tijdelijk omgevingsplan. Het gaat dan bijvoorbeeld over regels voor het beschermen van monumentale bomen of het verwijderen van bomen onder de activiteit 'werk, niet zijnde bouwwerken'. De laatstgenoemde activiteit heeft onder meer als doel om monumenten te beschermen. Dan mag de initiatiefnemer niet zomaar een boom met wortels en al de grond uit halen. Want daarmee kan de initiatiefnemer de grond beschadigen, en mogelijk de archeologie in de bodem. Deze activiteit heeft dus een ander doel dan het beschermen van het groen.

Lees meer over gemeentelijke verordeningen onder de Omgevingswet.

Regels van het waterschap

Met de inwerkingtreding van de Omgevingswet is de samenhang in de regelgeving rondom houtkap niet aangepast voor waterschappen. Waterschappen hebben wel regels over houtkap. Bijvoorbeeld als een boom bij een waterkering of sloot wordt weggehaald. Of wanneer een boom wordt verwijderd in de buurt van een weg die het waterschap in beheer heeft.

Het doel bij deze activiteiten is waterbeheersing en het beschermen van waterstaatswerken. Dit gebeurt onder meer om ervoor te zorgen dat bijvoorbeeld dijken hun beschermende functie tegen hoogwater behouden.

Scenario 1: kaart bebouwingscontour opnemen via website of externe viewer

Neem de kaart van de bebouwingscontour houtkap op in de Vergunningcheck via de gemeentelijke website of een externe viewer. Doorloop hiervoor de volgende stappen, in samenwerking met een planmaker en een geo-specialist:

• Bepaal wat de grenzen zijn van de bebouwde kom onder de Wet natuurbescherming.
• Bepaal of er een kaart of geo-bestand bestaat, met daarop de grenzen van de bebouwde kom onder de Wet natuurbescherming.
• Zo nee, bepaal dan of er een kaart of geo-bestand gemaakt kan worden.
• Zet deze kaart in ieder geval op de website en zorg ervoor dat deze kaart ten minste te vinden is met de term 'bebouwingscontour'.
• Lever de kaart aan bij provincie, zodat zij deze kan verwerken in de externe viewer (zie Vergunningcheck voor provincies).
• Maak bij de vraag 'Gaat u kappen binnen bebouwingscontour houtkap?' een toelichting over de bebouwingscontour, inclusief een link naar de kaart.

Scenario 2: bebouwingscontour houtkap opnemen in omgevingsplan en verwerken in geo-vraag

Neem de bebouwingscontour houtkap op in het omgevingsplan en verwerk hem in een geo-vraag. Hiervoor moet de bebouwingscontour houtkap als activiteitlocatie in het omgevingsplan worden vastgesteld:

• Bepaal wat de grenzen van de contour zijn:
  • Bepaal of de bebouwingscontour groter, kleiner of gelijk is aan de grenzen van de bebouwde kom, die onder de Wet natuurbescherming zijn vastgesteld.
  • Bepaal hoe de contour eruit moet zien. Doe dit samen met collega's die kennis hebben van beleid, juridische zaken en geografie.
  • Als u de grenzen niet met zekerheid kunt vaststellen, houdt u de grenzen van de bebouwde kom aan.
• Bepalen van de contour kan zowel zonder als met het overzetten van juridische regels uit de Algemene plaatselijke verordening of kapverordening. De naam van de contour is beleidsneutraal om te zetten naar 'Bebouwingscontour houtkap'.
• Annoteer de bebouwingscontour houtkap als activiteitlocatie in de plansoftware. Dit kan door een wijziging van het omgevingsplan. Dan wordt er een locatie-ID aangemaakt. De locatie wordt dan zichtbaar in Regels op de kaart. De locatie-ID kan gebruikt worden in toepasbare regels.
• Deel de locatie-ID met de provincie, zodat zij de locatie kan gebruiken voor hun toepasbare regels. Hierbij is het van belang om goede beheerafspraken te maken. Als de gemeente de contour van de locatie wijzigt, kan het voorkomen dat de plansoftware de locatie-ID wijzigt van de contour. Dan werkt de (oude) locatie niet meer in de toepasbare regels van de provincie. Geef een wijziging van de contour dus altijd door aan de provincie. Dan kan zij de juiste locatie-ID gebruiken, zodat de geo-vraag blijft werken.

Zie het Stappenplan bebouwingscontour houtkap in het DSO voor een uitgebreider uitleg van de te nemen stappen.

Let op: het wijzigen van de contour betekent een wijziging van het omgevingsplan. Belangrijk om te weten is dat het opnemen van de contour in het omgevingsplan ook kan zónder de juridische regels over houtkap naar het omgevingsplan over te zetten.

Is alleen de contour overgezet maar nog niet de bijbehorende regels? Dan kunnen de regels niet geraadpleegd worden via Regels op de kaart. Daarvoor moeten initiatiefnemers dan toch nog naar de betreffende verordening. Dit gaat dan vaak via de website van de gemeente.

Scenario 1: kaart voor activiteit opnemen via externe viewer

Een provincie maakt een kaart met het werkingsgebied voor de activiteit buiten de bebouwingscontouren. Dit doet zij voor de hele provincie. Zij ontsluit de kaart in de Vergunningcheck via een externe viewer.

Hiervoor moet de provincie gebruikmaken van het aansluitpunt. Hierbij vervangt de provincie de standaard aansluiting door een lokale aansluiting. Om de kaart te kunnen maken, heeft de provincie de grenzen van de bebouwingscontouren houtkap van gemeenten nodig. In de toelichting van de vraag kan de provincie de link naar de externe viewer opnemen. Gemeenten kunnen ook gebruikmaken van deze viewer in hun toepasbare regels (zie scenario 1 onder Vergunningcheck voor gemeenten).

Scenario 2: 'gatenkaaskaart' verwerken in geo-vraag

Een 'gatenkaaskaart' is een kaart waarin de provincie uit haar beheergebied de bebouwingscontouren van de gemeenten snijdt. De provincie maakt zo'n gatenkaaskaart en gebruikt het werkingsgebied voor de beantwoording van de geo-vraag. Hiervoor legt de provincie haar werkingsgebied minus de bebouwingscontouren van de gemeenten vast in de omgevingsverordening. Deze activiteitlocatie kan vervolgens worden gebruikt bij de beantwoording van een geo-vraag.

Onder andere provincie Fryslân heeft voor deze methode gekozen. Bevindt de initiatiefnemer zich buiten de bebouwingscontour? Dan wordt de vraag al voor de initiatiefnemer beantwoord. De vraag over erf of tuin blijft altijd relevant om te stellen. Als een boom zich namelijk binnen een erf of tuin bevindt, dan is de gemeente weer aan bod en zijn de andere vragen van de provincie niet meer relevant. Qua beheer is deze optie ingewikkeld. Bij een wijziging van de bebouwingscontour door de gemeente moet de provincie haar locaties via een wijzigingsbesluit aanpassen. Dan bestaat er een tijdje een afwijkende dienstverlening.

Scenario 3: locatie-ID verwerken in geo-vraag

De provincie gebruikt de locatie-ID van de bebouwingscontouren houtkap van gemeenten voor beantwoording van een geo-vraag. Deze methode heeft de voorkeur. Ze is verder uitgewerkt in het Stappenplan bebouwingscontour houtkap in het DSO.

De provincie kopieert de locatie-ID van de bebouwingscontouren van gemeenten. Ze gebruikt deze in de Vergunningcheck van de lokale aansluiting voor de beantwoording van een geo-vraag. Dit scenario is het meest klantvriendelijk. Hiervoor moeten goede afspraken met de gemeenten worden gemaakt, omdat zij die contouren beheren. Zodra een gemeente de grenzen van de bebouwingscontour wijzigt, kan het zijn dat de plansoftware een nieuwe locatie-ID genereert. Dit zorgt ervoor dat de geo-vraag van de provincie in het aansluitpunt niet meer beantwoord kan worden. Het Omgevingsloket kan de locatie namelijk niet vinden. Dit heeft gevolgen voor de gemeenten binnen de hele provincie, omdat het aansluitpunt alle gemeenten bevat van de provincie.

Let op: de softwareleverancier moet de functionaliteit voor het gebruik van geo-vragen ondersteunen. Voor STTR Builder geldt: u moet de functionaliteit hebben om de (locatie-)ID van een ander bevoegd gezag te gebruiken. En om conditiegestuurde vragengroepen in de toepasbare regel aan een geo-vraag te koppelen. Overigens biedt niet iedere regelbeheersoftware de mogelijkheid om binnen een toepasbare regel de geo-vraag zo te modelleren dat het antwoord op de geo-vraag de vervolgvragen stuurt.