Normdocumenten in het stelsel van de Omgevingswet

Op deze pagina

• Ontstaan normen
• Verwijzen naar normen in stelstel Omgevingswet
• Verschil verwijzing normen in Besluit activiteiten leefomgeving en Besluit bouwwerken leefomgeving
• Verwijzing naar andere externe informatiebronnen
• Verwijzing naar normen in decentrale regels

Ontstaan normen

Bedrijfsleven, overheid en consumenten kunnen onder begeleiding van een nationaal normalisatieinstituut afspraken maken over de kwaliteit en veiligheid van producten, diensten of bedrijfsprocessen. Deze afspraken worden in normdocumenten vastgelegd. Dit zijn niet-publiekrechtelijke normen of in het kort normen genoemd. Het proces om deze normen te maken heet normalisatie. Normen worden ontwikkeld door alle betrokkenen bij een onderwerp. Normen zijn op deze manier op basis van overleg en overeenstemming opgesteld. Het ontwikkelen van normen gebeurt op nationaal, Europees en internationaal niveau.

Met de verwijzing naar normen sluit de overheid aan bij het zelfregulerend vermogen van de samenleving.

Verwijzen naar normen in stelsel Omgevingswet

Onder de Omgevingswet is kritisch gekeken naar de verwijzingen naar normen en andere documenten. Waar mogelijk worden de inhoudelijke regels in de regelgeving zelf opgenomen. Mocht dit niet lukken, dan wordt er gebruik gemaakt van verwijzingen naar niet-publiekrechtelijke normen. Op die manier sluit de regelgeving aan bij de in de praktijk gebruikte normen. Bedrijven kunnen zo makkelijk inspelen op nieuwe ontwikkelingen en innovaties.
Verwijzingen naar normen staan in het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal) Klik hier voor uitleg over dit begrip (opent in popup), het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl) Klik hier voor uitleg over dit begrip (opent in popup), het Besluit kwaliteit leefomgeving (Bkl) Klik hier voor uitleg over dit begrip (opent in popup) en de Omgevingsregeling Klik hier voor uitleg over dit begrip (opent in popup). Artikel 1.4 van de Omgevingsregeling verwijst naar bijlage II, daar staan in een tabel alle normen bij elkaar. In de tabel staat welke hoofdstukken van de besluiten of regeling verwijzen naar een bepaalde norm. Dit voorkomt dat op verschillende plaatsen naar andere versies van de normen verwezen wordt. De verwijzing heeft de vorm van een statische verwijzing. De verwijzing naar de norm bevat de versie en de datum van vaststelling. Ook staat erin welke specifieke uitgave of versie van toepassing is. Daarnaast wordt de vindplaats van de norm vermeld.

Als een nieuwe norm verschijnt, dan is deze niet automatisch van toepassing. Bij iedere verwijzing naar een norm kijkt het ministerie of verwijzing naar de nieuwe norm noodzakelijk is. Of dat de verwijzing naar de oude norm kan blijven staan. Als het ministerie besluit te verwijzen naar de nieuwe norm, dan wijzigt bijlage II van de Omgevingsregeling.

Soms verwijst een normdocument zelf weer naar een nieuwe norm. De toepassing van deze norm is alleen verplicht als de nieuwe norm in bijlage II is opgenomen. De versie uit bijlage II geldt dan. Voor NEN-normen voor gas, water en elektriciteit uit paragraaf 3.72, 3.73, 4.72 en 4.73 van het Bbl is het wel verplicht de normen te gebruiken die daarin zijn opgenomen.

Ook de decentrale regelgeving op grond van de Omgevingswet kan normen gebruiken. Meer informatie daarover staat onder het kopje Verwijzing naar normen in decentrale regels.

Niet-dwingend of dwingend verwijzen

Niet-dwingend

Het uitgangspunt is dat de toepassing van normen zo veel mogelijk vrijwillig is. Veel verwijzingen zijn daarom niet-dwingend. Dan heeft de gebruiker profijt van de kennis in de norm, maar is deze niet verplicht de norm in te zien of toe te passen.

Dwingend

Soms verwijzen de regels toch dwingend naar normen. In dat geval is het verplicht een norm te gebruiken. Redenen hiervoor zijn dat internationale wetgeving dit voorschrijft of dat het wenselijk is dat een meetmethode of bemonstering en analyse altijd op dezelfde, uniforme wijze wordt uitgevoerd. Op die manier zijn de resultaten van de meting hetzelfde en kan goed getoetst worden aan bijvoorbeeld emissiegrenswaarden. In het Bal gaat het dan over bemonstering en analyse van afvalwater en luchtemissies en bodemonderzoek, analyse van grondwater, grondwaterpeilbuizen en mestvergistingsinstallaties.

Inzien normen waarnaar dwingend verwezen wordt

Om aan de wettelijke verplichting te voldoen bij dwingend verwijzen, moet de norm wel ingezien
kunnen worden. Dit staat in artikel 14a van de Bekendmakingswet. De nationale NEN-normen waar de regelgeving dwingend naar verwijst, zijn gratis beschikbaar op de website van het Nederlands Normalisatie Instituut (NEN). Bij dwingende verwijzing naar NEN-normen die alleen voor de overheid zelf geldt, zijn de normen niet gratis beschikbaar. Dit zou slechts een verschuiving van overheidsgeld zijn. Dit speelt bijvoorbeeld bij NEN-normen die gelden voor de monitoring van omgevingswaarden (artikel 12.25 Omgevingsregeling).

Een aantal dwingende verwijzingen naar nationale normen en niet-nationale normen zijn niet gratis beschikbaar. Dit zijn:

• Internationale en Europese normen. Het auteursrecht voor internationale (zoals ISO, NEN-ISO, NEN-EN-ISO) en Europese (zoals EN, NEN-EN) normen ligt niet bij NEN, maar bij de internationale en Europese normalisatie-instellingen.
• Dwingende nationale normen in door externe partijen opgestelde documenten (zoals cao's, certificatieschema's), die op hun verzoek door de overheid verbindend worden opgelegd.

De dwingende normen die niet gratis beschikbaar zijn, liggen kosteloos ter inzage bij het NEN. Daarnaast moet het bestuursorgaan dat de dwingende verwijzingen daarvoor vaststelt, die normen zelf ter inzage leggen. Iedereen kan kosteloos inzage krijgen in deze normen. Er worden geen afschriften (kopieën) verstrekt.

Verschil verwijzing normen in Besluit activiteiten leefomgeving en Besluit bouwwerken leefomgeving

Besluit activiteiten leefomgeving

Normen waar dwingend naar verwezen wordt, zijn herkenbaar in het Bal door termen als:

• Voldoet aan …
• Wordt gekeurd volgens …
• Wordt uitgevoerd overeenkomstig …
• Op het bemonsteren is … van toepassing

Ook als een gelijkwaardige maatregel Klik hier voor uitleg over dit begrip (opent in popup) toegepast kan worden, moet degene tot wie de regel zich richt (normadressant) de norm kunnen inzien om de gelijkwaardigheid aan te tonen. In dat geval blijft het dus ook een dwingende verwijzing.

Niet-dwingende normen zijn te herkennen aan bijvoorbeeld ‘wordt in ieder geval voldaan als…’. Als u deze norm toepast, voldoet u dus aan het doelvoorschrift. Als u iets anders doet en u voldoet ook aan de inhoudelijke regel, dan is dat ook goed.

Besluit bouwwerken leefomgeving

In het Bbl komen ook termen voor die als dwingend over kunnen komen, zoals: 'voldoet aan..' en 'volgens …. bepaalde capaciteit'. Door de opbouw van de artikelen in het Bbl is toch geen sprake van een dwingende verwijzing.

De functionele eis waar aan voldaan moet worden is algemeen omschreven in een aansturingsartikel. Een manier om aan de functionele eis te voldoen is de prestatie-eis. Hierin zitten verwijzingen naar normen. Het is niet verplicht om aan de prestatie-eis te voldoen. Toepassen van een gelijkwaardige oplossing mag ook. De aansturingsartikelen in de bouwregelgeving zijn voldoende zelfstandig leesbaar. Er kan dus ook gebruik gemaakt worden van een gelijkwaardige oplossing, zonder dat de norm ingezien hoeft te worden.

De normen in hoofdstuk 5 van de Omgevingsregeling hangen samen met de relevante eisen uit het Bbl. Deze verwijzing naar deze normen wordt dus ook als niet-dwingend gezien.

Alle bouwnormen vrij toegankelijk

Per 17 november 2025 zijn alle bouwnormen gratis in te zien via NEN Connect. Meer informatie hierover is te vinden op de website van de NEN. Op de website staat ook een overzicht van de vrij toegankelijke Bbl-normen.

Verwijzing naar andere externe informatiebronnen

In de Omgevingsregeling staan soms ook dwingende verwijzingen naar andere externe informatiebronnen. Dit is zo min mogelijk gedaan. Wanneer het niet doelmatig was om de inhoud over te nemen in de Omgevingsregeling, is een verwijzing opgenomen. Dit zijn richtlijnen, methoden of (computer)modellen die vaak zeer technisch zijn en niet de vorm hebben van wettelijke regels. Voorbeelden hiervan zijn het Handboek Omgevingsveiligheid, Rekenpakketten Omgevingsveiligheid (Carola en Safeti-NL) en de standaardrekenmethoden voor luchtkwaliteit (SRM).

De meeste externe informatiebronnen zijn gratis beschikbaar. Een aantal rekenmodellen zoals Safeti-NL zijn niet gratis in te zien. Bedrijven bezitten de rechten op deze rekenmodellen. Het Rijk heeft met deze rechthebbenden wel afspraken gemaakt om tegen een lager tarief de rekenmodellen aan te bieden.

Verwijzing naar normen in decentrale regels

Inhoudelijke regels worden waar mogelijk in het omgevingsplan Klik hier voor uitleg over dit begrip (opent in popup), de omgevingsverordening Klik hier voor uitleg over dit begrip (opent in popup) en de waterschapsverordening Klik hier voor uitleg over dit begrip (opent in popup) zelf (of een bijlage daarbij) opgenomen. Toch kan een verwijzing naar een niet-publiekrechtelijke norm nodig zijn.

Verwijzen naar normen gebeurt bij voorkeur niet-dwingend. De gebruiker kan op vrijwillige basis de norm toepassen. Maar hij kan ook op een andere wijze aan de regel voldoen.

Soms is dwingende verwijzing gewenst. Bij een dwingende verwijzing kan degene tot wie de regel zich richt, alleen aan de wettelijke eis voldoen door de norm toe te passen.

De overgedragen regels in de bruidsschatten voor het omgevingsplan en waterschapsverordening verwijzen in ieder geval naar normen. Specifieke informatie over de normen in de overgedragen regels staat onder het kopje Normen in overgedragen regels in de bruidsschat.

Inzien normen waarnaar dwingend verwezen wordt in decentrale regels

Normen waarnaar dwingend wordt verwezen, moeten gratis beschikbaar zijn of ingezien kunnen worden. Het bestuursorgaan kan hier op de volgende manieren aan voldoen:

• De mededeling, ofwel integrale plaatsing van de norm in het publicatieblad waarin het algemeen verbindend voorschrift, is bekendgemaakt. Dit kan alleen als op de normen geen auteursrecht rust of als met de rechthebbende afspraken zijn gemaakt, waardoor publicatie mogelijk is (artikel 14a, lid 2 Bekendmakingswet).
• Vermelden vindt plaats van reeds kosteloos beschikbaar gestelde normen, bijvoorbeeld bij NEN-normen waarover het Rijk afspraken heeft gemaakt met het NEN (artikel 14a, lid 3 Bekendmakingswet).
• Als publicatie vanwege auteursrecht niet mogelijk is, dan verleent het bestuursorgaan kosteloos inzage in de normen (artikel 14a, lid 4 Bekendmakingswet). Bij de bekendmaking van (de wijziging van) het omgevingsplan, de omgevingsverordening of de waterschapsverordening moet staan waar de norm ter inzage ligt.

Afschriften van normen mogen vanwege auteursrecht alleen verstrekt worden, als hier met de rechthebbende afspraken over gemaakt zijn. Ook is voor het ter inzage leggen van een norm een licentie van de rechthebbende nodig.

Citeren uit normen is wel toegestaan. Voorwaarde is dat het citaat een klein onderdeel vormt van de gehele norm.

Normen in overgedragen regels in de bruidsschat

Bij inwerkingtreding van de Omgevingswet zijn rijksregels gedecentraliseerd naar gemeenten en waterschappen. Dit vond plaats met de zogenoemde 'bruidsschat' via het Invoeringsbesluit Omgevingswet. Verschillende van deze regels bevatten verwijzingen naar NEN-normen.

Met de inwerkingtreding van de Omgevingswet zijn gemeenten en waterschappen verantwoordelijk geworden voor het bekendmaken en ter inzage leggen van sommige NEN-normen. Het gaat dan om de normen die alleen in de lokale regels worden genoemd.

Door een wijziging van de Omgevingsregeling (Stcrt. 2025, 32862) kunnen gemeenten en waterschappen vanaf 1 oktober 2025 voor meet- en rekenregels verwijzingen naar NEN-normen volgens hoofdstuk 6 van de Omgevingsregeling gebruiken.

Voor bestaande teksten van omgevingsplannen en waterschapsverordeningen met daarin een verwijzing naar een NEN-norm geldt dat die vervangen wordt door de inhoud van deze regeling. Voor zover de regels in omgevingsplannen en waterschapsverordeningen niet identiek zijn aan wat in de Omgevingsregeling is geregeld, is de Omgevingsregeling leidend. Bij een wijziging van het omgevingsplan of waterschapsverordening kan het schrappen van de desbetreffende NEN-normen worden meegenomen en kan een verwijzing worden opgenomen naar de landelijke regels in hoofdstuk 6 van de Omgevingsregeling.