Invasieve exoten in partijen grond en baggerspecie

Wat zijn invasieve exoten?

Invasieve uitheemse soorten zijn dieren of planten die niet van nature in Nederland of een andere EU-lidstaat voorkomen. Ze zijn door menselijk handelen in onze natuur terechtgekomen. Deze soorten zijn een bedreiging of schadelijk voor de biodiversiteit en ecosystemen.

Europese verordening invasieve-uitheemse soorten

De EU-verordening 1143/2014 over invasieve uitheemse soorten bevat rechtstreeks werkende regels om de introductie en verspreiding van zorgwekkende invasieve uitheemse soorten op de zogenoemde 'Unielijst' te voorkomen. Dit zijn invasieve exoten waarvan de negatieve effecten zodanig zijn dat gezamenlijk optreden op het niveau van de Europese Unie nodig is.

Deze verordening bepaalt dat lidstaten alle noodzakelijke stappen ondernemen om de onopzettelijke introductie of verspreiding van voor de EU zorgwekkende invasieve exoten te voorkomen. Daarnaast verbiedt de verordening het opzettelijk op het grondgebied van de EU brengen van dieren of planten van de Unielijst. Ook het houden, verhandelen en kweken van deze dieren of planten en het vrijlaten van de betreffende dieren of planten in het milieu is verboden.

Als u bewust grond of baggerspecie met invasieve exoten gebruikt en naar elders verplaatst, handelt u in strijd met de regelgeving. Introductie en verspreiding van invasieve exoten kunt u voorkomen door grond of baggerspecie met resten van invasieve exoten niet toe te passen in gebieden waar deze soort nog niet voorkomt.

Nationaal handelsverbod

In aanvulling op de invasieve exoten van de Unielijst van de Europese Commissie, is een aantal invasieve Aziatische duizendknopen via een nationaal handelsverbod aangewezen als invasieve exoten waarvoor een nationaal handelsverbod geldt. Dat verbod geldt vanaf 1 januari 2022. Het geldt voor de volgende soorten:

• de Japanse duizendknoop (Fallopia japonica, waaronder de dwergvariëteit Fallopia japonica var.compacta)
• Sachalinse duizendknoop (Fallopia sachalinensis)
• de Bastaardduizendknoop (Fallopia x bohemica)

Besluit activiteiten leefomgeving

In paragraaf 11.2.10 van het Bal staan de regels uit de Europese verordening en het nationaal handelsverbod. Deze regels gelden voor activiteiten die de introductie of verspreiding van invasieve uitheemse soorten tot gevolg hebben of kunnen hebben. Deze regels zijn gemaakt met het oog op de bescherming van de natuur, de gezondheid en het milieu. Artikel 11.108 van het Bal gaat over het verbod op het in strijd handelen met de invasieve exoten-basisverordening. Artikel 11.109a gaat in op het handelsverbod van de 3 hierboven genoemde Aziatische duizendknopen. Lees meer over de rijksregels voor invasieve exoten onder de Omgevingswet.

Doorwerking van de EU-verordening en het handelsverbod naar het grondverzet

De regels voor het toepassen van grond of baggerspecie staan in paragraaf 4.124 van het Bal. In deze paragraaf staan geen regels voor invasieve exoten. Echter de regels over invasieve exoten uit paragraaf 11.2.10 van het Bal werken ook door naar het verhandelen en toepassen van grond of baggerspecie.

Aziatische duizendknopen kunnen zich zeer makkelijk verspreiden via levensvatbare delen van de planten (wortelstokken, stengels of zaad- en stengeldelen) in grond of baggerspecie. Het verhandelen of vervoeren van wortelstokken, stengels of zaad van Aziatische duizendknopen is niet toegestaan. Ook niet als onderdeel van grond of baggerspecie. Handel en vervoer in het kader van uitroeiing van Aziatische duizendknopen blijft wel toegestaan, omdat hiervoor een uitzondering geldt.

Bij het toepassen van grond of baggerspecie kan de degene die toepast op basis van een vooronderzoek (laten) nagaan of de herkomstlocatie wel of niet verdacht is op invasieve exoten. Dit kan bijvoorbeeld onderdeel zijn van het vooronderzoek volgens NEN 5725. Daarnaast kan de veldwerker bij een bodemonderzoek of monsternemer bij een partijkeuring letten op de eventuele aanwezigheid van invasieve exoten. Als invasieve exoten aanwezig zijn, is vervoeren van deze grond of baggerspecie alleen toegestaan voor uitroeiing. Toepassing van de grond of baggerspecie is wel mogelijk op plaatsen waar aangetoond is dat dezelfde invasieve exoten al op die plaats voorkomen.

Het is daarom zinvol en aan te raden om contractueel af te spreken dat de toe te passen grond vrij moet zijn van resten van invasieve exoten.

In opdracht van het ministerie van LNV en de Unie van Waterschappen heeft de Stichting Bargerveen een Praktisch handelingskader transport en verwerking van invasieve exoten opgesteld.

Uitzondering bij uitroeiing, bestrijding of beheersing

Handel en vervoer voor uitroeiing, bestrijding of beheersing van Aziatische duizendknopen is wel toegestaan. Daarbij hoort het treffen van passende maatregelen om voortplanting en verspreiding in het milieu tegen te gaan. De initiatiefnemer moet dit altijd aannemelijk kunnen maken. 2 voorbeelden van situaties die onder de uitzondering van uitroeiing, bestrijding of beheersing kunnen vallen:

1. het wegnemen van grond met resten van invasieve exoten uit een groter gebied en het via een toepassing van de grond concentreren in een kleiner gebied dat al verdacht is op het voorkomen van invasieve exoten
2. het wegnemen van grond met resten van invasieve exoten uit een groter gebied en het elders toepassen op een plaats waar de resten van de invasieve exoten niet kunnen ontkiemen. Bijvoorbeeld bij een toepassing in diep oppervlaktewater.

Bevoegd gezag en mogelijkheden voor lokale regels in het omgevingsplan

Bevoegd gezag ter voorkoming van verspreiding van invasieve exoten zijn de provincies, waterschappen en het ministerie van Landbouw, Natuur en Veehouderij (LNV). Namens het ministerie van LNV voeren de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) en de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) toezicht en handhaving uit. De gemeenten zijn geen bevoegd gezag voor de verspreiding van invasieve exoten op basis van de Europese en rijksregels.

Een gemeente kan wel (aanvullend) regels opnemen in het omgevingsplan voor het voorkomen van verspreiding van invasieve exoten bij het grondverzet. Maar moet daarbij rekening houden met de bevoegdheden van het ministerie van LNV en de provincie. De eventuele regels in het omgevingsplan mogen niet in strijd zijn met de regels uit de Europese Verordening, de regels uit paragraaf 11.2.10 van het Bal en eventuele regels uit de omgevingsverordening van de provincie. Afstemming met het ministerie van LNV en de provincie is daarom van belang.

Regels voor opzettelijke activiteiten met invasieve uitheemse soorten

De minister van Stikstof en Natuur is het bevoegd gezag voor opzettelijke activiteiten die tot de introductie of verspreiding van de volgende invasieve uitheemse soorten (kunnen) leiden:

• soorten van de Unielijst
• soorten waarvoor noodmaatregelen zijn
• Japanse duizendknoop, Sachalinse duizendknoop en bastaardduizendknoop

In deze gevallen kan gemeente geen regels stellen als die regels bedoeld zijn voor natuurbescherming, gezondheid of milieu. Want hiervoor zijn in paragraaf 11.2.10 van het Bal al uitputtend regels gesteld. Het is wel mogelijk om regels te stellen om een andere reden. Een voorbeeld hiervan is het voorkomen van schade. Sommige invasieve exoten kunnen bijvoorbeeld schade aanbrengen aan kades of oevers.

Regels voor onopzettelijke activiteiten of voor andere soorten

De minister van Stikstof en Natuur is niet het bevoegd gezag voor onopzettelijke activiteiten die tot introductie of verspreiding van de hiervoor genoemde soorten (kunnen) leiden. En ook niet voor activiteiten (opzettelijke of onopzettelijke) die tot introductie of verspreiding van andere soorten (kunnen) leiden. De gemeente kan daarvoor regels stellen. Die reden mag dan ook natuurbescherming, gezondheid of milieu zijn.

Afstemming van belang

De gemeente die regels stelt, moet die wel goed afstemmen met het ministerie van LNV. En eventueel ook met de provincie als het om een soort gaat die onder de provinciale taak valt. Die soorten staan in bijlage VC van het Besluit kwaliteit leefomgeving (Bkl).

Er zijn 3 redenen om af te stemmen:

• Het tegengaan van invasieve exoten is een taak van de minister van LNV of provincie.
• De minister van LNV kan nagaan of de invasieve-exoten-basisverordening de gemeentelijke regel mogelijk maakt.
• De minister van LNV kan nagaan of zij de Europese Commissie op de hoogte moet brengen over de gemeentelijke regel.

Meer informatie

Lees meer over het onderwerp invasieve exoten op:

• Invasieve exoten (Rijksdienst voor ondernemend Nederland – RvO)
• Invasieve exoten (Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit – NVWA)
• De websites van de provincies

Over de bestrijding én over het voorkomen van verdere verspreiding van Aziatische duizendknopen en andere invasieve exoten is veel informatie beschikbaar zoals:

• het 'Landelijk protocol omgaan met Aziatische duizendknopen'
• het Kennisnetwerk Invasieve Exoten
• het Praktisch handelingskader transport en verwerking van invasieve exoten