Onder bepaalde voorwaarden kunnen deze installaties vergunningvrij worden gebouwd. Deze voorwaarden staan in het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl) en in het tijdelijk deel van het omgevingsplan, de bruidsschat omgevingsplan.
Bouwen: technisch en ruimtelijk deel
Bij bouwen wordt onderscheid gemaakt in een technisch deel van het bouwen Klik hier voor uitleg over dit begrip (opent in popup), en een ruimtelijk deel van het bouwen Klik hier voor uitleg over dit begrip (opent in popup). Meer informatie vindt u op de pagina De knip: scheiden van technisch en ruimtelijk bouwen.
Vergunningvrij voor het technisch deel
Het aanbrengen van een airco of warmtepomp aan een bestaand bouwwerk is een verandering van dat bouwwerk. Dat volgt ook uit de definitie van 'bouwwerk' in bijlage I van de Omgevingswet, waarin ook is aangegeven: '…met inbegrip van de daarvan deel uitmakende gebouwwerkgebonden installaties…'.
Of dit vergunningplichtig is, wordt bepaald door artikel 2.26 van het Bbl: lager dan 5 meter vergunningvrij, hoger dan 5 meter vergunningplichtig. Maar als het hoger is dan 5 meter kan het alsnog vergunningvrij zijn. Want in artikel 2.27 van het Bbl staat dat wanneer de verandering de draagconstructie van het bouwwerk niet wijzigt, dit ook vergunningvrij is. In de meeste gevallen is voor het plaatsen van een airco of warmtepomp dus geen vergunning voor de technische bouwactiviteit nodig. Bij twijfel of de draagconstructie wijzigt, bepaalt de gemeente dit.
Het op de grond plaatsen van een warmtepomp bij een bouwwerk is dus ook vergunningvrij omdat het lager is dan 5 meter.
Vergunningvrij en illegaal bouwwerk of gebruik
Het vergunningvrij plaatsen van een airco of warmtepomp voor het technische deel van het bouwen is niet toegestaan als het bestaande bouwwerk zonder de daarvoor vereiste omgevingsvergunning gebouwd is of gebruikt wordt (artikel 2.22 van het Bbl).
Bouwwerk moet altijd voldoen aan Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl)
Of nu volgens een omgevingsvergunning, bouwmelding of vergunningvrij wordt gebouwd: een bouwwerk moet altijd voldoen aan het Bbl (artikel 4.3 en 4.21 van de Omgevingswet).
Vergunningvrij voor het ruimtelijk deel
Landelijke regels
Een warmtepomp of airco geplaatst op de grond is vergunningvrij wanneer deze niet hoger dan 1 meter is en de oppervlakte niet meer dan 2 m2 bedraagt (artikel 2.29, onder r, van het Bbl). De eis van 1 meter moet vanaf de grond worden gemeten (artikel 2.23 van het Bbl). Voor een warmtepomp of airco die niet op de grond staat, moet worden gekeken in het omgevingsplan.
Regels uit het omgevingsplan
De regels uit het omgevingsplan kunnen van gemeente tot gemeente verschillen. Onderstaande uitleg is gebaseerd op de bruidsschat die met ingang van 1 januari 2024 is opgenomen in het omgevingsplan van iedere gemeente. Uitgangspunt is dat voor het plaatsen van een airco of warmtepomp een vergunning voor een binnenplanse omgevingsplanactiviteit nodig is (artikel 22.26 bruidsschat). Wel kan het mogelijk vallen onder de restcategorie van artikel 22.27, onder i. Dan mag het bouwvolume niet uitbreiden. Dat criterium is hetzelfde als uit artikel 3, onderdeel 8, van bijlage II van het voormalige Besluit omgevingsrecht. Daar werd het zo toegepast, dat als een airco of warmtepomp kleiner was dan 0,5 m (haaks gemeten op de gevel of het dak) het daaraan voldoet. Dit komt terug in artikel 22.24, lid 1, van de bruidsschat. De gemeente bepaalt uiteindelijk of er al dan niet sprake is van uitbreiding van het bouwvolume.
Beoordeling aan ruimtelijke regels bevoegdheid gemeente
Sinds 1 januari 2024 kan de gemeente de regels in het omgevingsplan aanpassen en de vergunningplicht/vrijstelling voor de omgevingsplanactiviteit dus anders gaan regelen. Het is verstandig een lokale beoordeling uit te voeren. Welke regels op een concreet perceel van toepassing zijn, is te vinden op het Omgevingsloket. Bij twijfel bepaalt de gemeente als bevoegd gezag de uitkomst.
Inperkingen vergunningvrij vanwege cultureel erfgoed
Bij een gemeentelijk monument, voorbeschermd gemeentelijk monument, provinciaal monument, voorbeschermd provinciaal monument, rijksmonument of voorbeschermd rijksmonument is artikel 22.27 niet van toepassing (artikel 22.28 bruidsschat). In die gevallen is dus altijd een vergunning nodig.
Welstandsexcessen
Bij een welstandsexces is er ernstige strijd met redelijke eisen van welstand. Dit zijn buitensporigheden in het uiterlijk die ook voor niet-deskundigen duidelijk zijn. Eventuele welstandsexcessen bij vergunningvrij bouwen kunnen via het repressief welstandtoezicht worden aangepakt.
Burgerlijk Wetboek
In het Burgerlijk Wetboek staan regels die gelden voor buren onderling. De regels van burenrecht hebben vaak te maken met het voorkomen van hinder (artikelen 5:37 t/m 5:69, Burgerlijk Wetboek). Wat betreft geluidsproductie kunnen er wel eisen gelden. Die vindt u op de pagina
Geluid van bouwwerkinstallaties: regels bij verbouw.
