Zoeken in deze site

Gevolgen van klimaatverandering

De impact van klimaatverandering kan groot zijn en verschilt sterk per sector. Zonder maatregelen ter voorbereiding op klimaatverandering, geeft dat veel risico’s voor de samenleving.

Door klimaatverandering worden de zomers heter en droger en de winters zachter en natter. Ook stijgt de zeespiegel. Dit betekent dat piekbuien, hitte, droogte en overstromingen vaker zullen voorkomen en dat ze ook extremer kunnen zijn.

Het klimaat verandert

Het klimaat verandert zelfs in de meest optimistische klimaatscenario's van het KNMI nog een flinke tijd door, met grote gevolgen voor Nederland.

Neerslag: vaker en heviger

Door klimaatverandering valt er steeds meer neerslag en neemt de intensiteit van de buien toe. Dit vergroot het risico op wateroverlast. Wateroverlast ontstaat als er zoveel regen valt, dat het riool en het oppervlaktewater de afvoer van het regenwater niet meer kunnen verwerken. Meer over wateroverlast vindt u op het Kennisportaal Klimaatadaptatie.

Zeespiegel stijgt: hoger risico op overstroming

Door klimaatverandering stijgt de zeespiegel. De zeedijken, duinen en waterkeringen moeten dit aankunnen. Maar doordat ook hevige neerslag toeneemt, kunnen de afvoerpieken in rivieren groter worden. Dat vergroot de kans op overstroming, en dat kan de veiligheid in gevaar brengen. Daardoor zijn er op bepaalde plekken aanpassingen nodig. Meer informatie over overstroming vindt u op het Kennisportaal Klimaatadaptatie.

Droogte: vaker en langer

Droogte ontstaat in de eerste plaats door een tekort aan regen, vooral in de zomer. Een neerslagtekort leidt tot een lager waterpeil in rivieren en sloten, en tot vermindering van het beschikbare grondwater. Ook is de vraag naar zoet water in droge periodes hoog, bijvoorbeeld om tuinen of gewassen te besproeien. Dat heeft onder andere tot gevolg dat er meer grondwater wordt gebruikt. Daardoor is er steeds minder grondwater beschikbaar. Toenemende droogte heeft negatieve gevolgen voor waterafhankelijke domeinen, zoals landbouw, scheepvaart, natuur en landschap. Ook kan droogte leiden tot extra bodemdaling, met als mogelijk gevolg schade aan funderingen. Op het Kennisportaal Klimaatadaptatie vindt u meer informatie over droogte.

Hitte: vaker en heter

De gemiddelde temperatuur stijgt. Hierdoor kunnen mensen steeds vaker last krijgen van hittestress, waardoor ze in het ziekenhuis kunnen belanden en er zelfs aan kunnen overlijden. Het zijn vooral de steden die in de zomer sterk kunnen opwarmen. Dat komt doordat daar weinig groen en veel verhard oppervlak is: in steden zijn veel wegen, woningen en bedrijfspanden. Oppervlakken met veel steen houden warmte vast. Een oplossing is om steden te vergroenen. Groen werkt verkoelend, en bomen geven daarnaast ook schaduw. Op het Kennisportaal Klimaatadaptatie vindt u meer informatie over hitte.

Extremen

Extreem weer zijn weersomstandigheden die ongebruikelijk zijn, bijvoorbeeld omdat ze ongebruikelijk zwaar zijn of onverwacht komen. Het heeft verschillende verschijningsvormen, namelijk extreme vormen van sneeuw, hagel, ijzel, regen, mist, storm, hitte en droogte.

Extreem weer kan grote gevolgen hebben voor de maatschappij, bijvoorbeeld doordat er doden en gewonden kunnen vallen. Ook kan er schade ontstaan, het verkeer kan stilvallen en vitale processen kunnen verstoord raken, zoals elektriciteitsvoorzieningen en telecommunicatie.

Extreme temperaturen: 40 graden

Hittegolven komen in de toekomst vaker voor, worden nog heter en houden langer aan. In de scenario's met een hoge uitstoot komt een temperatuur van 40°C aan het eind van de eeuw bijna elk jaar voor. 40°C is een temperatuur die sinds het begin van de metingen nog maar 1 keer eerder is voorgekomen. Ook in de klimaatscenario's met lage uitstoot van broeikasgassen heeft Nederland steeds vaker te maken met tropische hitte.

Extreem droge zomers en extreem zware buien

In de toekomst gaat het 's zomers minder regenen en verdwijnt meer vocht door verdamping. Daardoor komen langdurige of extreme droogtes vaker voor. De zomer van 2018 was zeer droog. In het hoge scenario is een gemiddelde zomer in 2100 net zoals die van 2018. Ook in het klimaatscenario met lage uitstoot van broeikasgas is er een toename van droogte, al is de verandering aanzienlijk kleiner dan in het scenario met hoge uitstoot.

Maar het wordt niet alleen droger: de neerslag neemt toe en ook zware buien worden intenser. Dat maakt het lastiger om met deze stijgende risico's om te gaan: mensen moeten voorbereid zijn op zowel meer regen in korte tijd, als langere periodes van hitte en droogte.

Bronnen klimaatverandering

Risico's en impact van klimaatverandering verschillen per sector

De gevolgen van klimaatverandering verschillen per sector. Ook voor de aanpassing aan de gevolgen van klimaatverandering kennen de sectoren grote verschillen.

Uitgebreide beschrijvingen van de impact van klimaatverandering en de aanpak per sector zijn te vinden op de pagina Sectoren klimaatadaptatie.

Bodem(kwaliteit)

Klimaatverandering heeft impact op de bodem. Klimaatverandering is (naast bijvoorbeeld de landbouw) een van de stressfactoren die de kwaliteit en vitaliteit van de bodem beïnvloedt. De impact van klimaatverandering verschilt per bodemsoort. Door menselijk ingrijpen is de bodem steeds kwetsbaarder geworden voor klimaatverandering. Maatregelen liggen onder andere op het vlak van het herstel van de biodiversiteit.

Cultureel erfgoed

Klimaatverandering maar ook klimaatadaptatiemaatregelen vormen een bedreiging voor het cultureel erfgoed, zowel materieel (monumentale gebouwen) als immaterieel (evenementen, zoals de Elfstedentocht). Kennis van het natuurlijk systeem kan ons helpen bij het nemen van adaptatiemaatregelen.

Drinkwater

Klimaatverandering heeft gevolgen voor de beschikbaarheid en de kwaliteit van het drinkwater. Het is van belang om maatregelen te nemen om toekomstige tekorten te voorkomen.

Energie

Energie is de basis voor veel dagelijkse processen. Het is daarom belangrijk om het energiesysteem te beschermen tegen uitval als gevolg van klimaatverandering. Dit gaat om bijvoorbeeld overstromingen en extreem weer (te nat, te droog en te heet).

Gebouwde omgeving en ruimtelijke ordening

De gebouwde omgeving is kwetsbaar voor klimaatverandering. Dat geldt ook voor de ruimtelijke ordening. Zo kan toenemende intensiteit en duur van piekneerslag leiden tot een toename van wateroverlast. En hittegolven kunnen leiden tot hoge temperaturen in woningen. Aanpassing van de gebouwde omgeving is nodig om ervoor te zorgen dat klimaatverandering tot ongewenste gevolgen leidt, zoals een toename in het aantal hitte-doden.

Industriële veiligheid

Klimaatverandering levert gevaren op voor bedrijven waar grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen aanwezig zijn. Deze bedrijven zijn wettelijk verplicht om zich voor te bereiden op klimaatverandering.

IT en telecom

Een goed functionerende ICT- en telecom-infrastructuur zijn essentieel voor het functioneren van veel dagelijkse processen. Mogelijke uitval door effecten van klimaatverandering kan dan ook leiden tot maatschappelijke ontwrichting.

Land- en tuinbouw

De landbouw ondervindt uiteenlopende gevolgen van klimaatverandering. Voor sommige gewassen wordt Nederland te warm. Voor andere gewassen wordt het klimaat steeds geschikter, bijvoorbeeld voor druiven en kiwi's. De toenemende extremen zijn voor alle gewassen een bedreiging. Voor de aanpak van de gevolgen van klimaatverandering voor de landbouw is in 2020 het Actieprogramma Klimaatadaptatie Landbouw gestart, waarvan de looptijd inmiddels is verlengd tot 2027.

Natuur

Klimaatverandering heeft grote gevolgen voor de natuur. Veel plantensoorten uit zuidelijker gelegen landen komen inmiddels vaak in Nederland voor. Het gaat daarbij vaak om soorten die niet erg kieskeurig zijn, bijvoorbeeld wat betreft het bodemtype en de waterhuishouding. Het is van belang kwetsbare habitats en soorten te ondersteunen bij de aanpassing aan klimaatverandering. Dat wil zeggen dat juist kwetsbare natuur geholpen moet worden bij (onder andere) de migratie naar koelere en dus noordelijker gelegen streken. Dat is een complexe opgave, omdat juist waardevolle kwetsbare natuur vaak hoge eisen stelt aan bijvoorbeeld de ondergrond en de waterhuishouding. Voor de aanpak hebben het IPO en het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN) in 2020 actielijnen geformuleerd. Op basis daarvan wordt een actieprogramma geformuleerd.

Recreatie en toerisme

Klimaatverandering kan verschillende effecten hebben op toerisme. Het ministerie van Economische Zaken (EZ) maakt economisch beleid voor de toerismesector. Het ministerie van Buitenlandse Zaken brengt alle risico's en andere belangrijke informatie van specifieke locaties in kaart in het reisadvies.

Veiligheid

Om het voorkomen van onbeheersbare crises te minimaliseren en om de gevolgen van klimaatcrises te beperken, is zowel risicobeheersing als crisisbeheersing van belang. Bij risicobeheersing gaat het erom goed voorbereid te zijn op klimaatrisico's die kunnen optreden. Mocht er zich toch een calamiteit voordoen, dan is een adequate crisisaanpak nodig.

Verkeersinfrastructuur

Mobiliteitssystemen, wegen, spoorwegen, vaarwegen en de luchtvaart zijn kwetsbaar voor klimaatverandering. Ieder systeem kent zijn eigen kwetsbaarheden. Zo kunnen wegen gevoelig zijn voor verzakking of bermbranden en spoorwegen voor hitte. Waterdiepte is een belangrijk punt voor vaarwegen. Aanpassing van de mobiliteitssystemen aan klimaatverandering is belangrijk.

Vitale en kwetsbare functies

De uitval van vitale functies, zoals internet of een deel van de infrastructuur, kan leiden tot grote maatschappelijke ontwrichting en dus ook tot grote schade. Daarom is het belangrijk om te weten of deze functies kwetsbaar zijn voor overstromingen, wateroverlast, hitte en droogte. En welke maatregelen nodig zijn om de kwetsbaarheid te verminderen.

Volksgezondheid

Klimaatverandering raakt de volksgezondheid op vele manieren, onder meer door:

  • de toename van het aantal, de duur en de intensiteit van hittegolven
  • de verlenging van het pollenseizoen
  • de invloed van klimaatverandering op het vóórkomen van ziekteverwekkers
  • toenemende 'klimaatstress'

Voor het nemen van aanpassingsmaatregelen is het belangrijk stil te staan bij de vraag welke invloed maatregelen kunnen hebben op de gezondheid. Ook adaptatiemaatregelen kunnen de gezondheid schaden.

Waterbeheer

Het waterbeheer wordt geraakt door klimaatverandering. Klimaatverandering heeft binnen het waterbeheer geleid tot het ontstaan van een nieuw beleidsveld: de zoetwatervoorziening. In het Deltaprogramma wordt daarnaast gewerkt aan hoogwaterveiligheid en ruimtelijke adaptatie (aan onder andere wateroverlast). Klimaataspecten van waterkwaliteit komen aan de orde in de Delta-aanpak Waterkwaliteit. Ten slotte is er nog aandacht voor het klimaatbestendig hoofdwatersysteem.

Niet-klimatologische factoren

De impact van klimaatverandering neemt toe door niet-klimatologische factoren. Bevolkingsgroei, vergrijzing en toenemende sociale ongelijkheid kunnen de impact van klimaatverandering vergroten. De groeiende groep ouderen is bijvoorbeeld extra kwetsbaar voor hitte. Als de temperatuur flink oploopt, kan dat hun zelfredzaamheid onder druk zetten en leiden tot meer vraag naar zorg.

Ook de bouw van grote aantallen extra woningen kan van invloed zijn op de impact die klimaatverandering heeft. Dat is geval als in het ontwerp van deze woningen geen rekening gehouden wordt met het veranderende klimaat. Bijvoorbeeld als de nieuwe, goed geïsoleerde woningen ook bij hittegolven de warmte goed blijken vast te houden. De groep mensen die last heeft van hittestress, kan hierdoor groeien.

Klimaatstresstest en klimaateffectatlas

Er zijn verschillende hulpmiddelen die gebruikt kunnen worden om een lokaal of regionaal beeld te krijgen van de gevolgen van klimaatverandering.

In het kader van het Deltaprogramma Ruimtelijk Adaptatie is afgesproken dat decentrale overheden (gemeenten, waterschappen en provincies) iedere 6 jaar een klimaatstresstest uitvoeren. Dit is vastgelegd in het Deltaplan Ruimtelijke adaptatie. De stresstest laat zien hoe kwetsbaar een gebied is voor de verschillende gevolgen van klimaatverandering.

De Klimaateffectatlas is het startpunt voor het uitvoeren van de klimaatstresstest. De kaarten en kaartverhalen in de atlas laten zien welke gevolgen klimaatverandering heeft op bijvoorbeeld bodemdaling, het aantal hete nachten en wateroverlast. Zie voor meer hulpmiddelen: Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie 2018 - Klimaatadaptatie en Hulpmiddelen - Klimaatadaptatie.

Bronnen risico's en impact van klimaatverandering

Verder lezen