Zoeken in deze site

Natuur en klimaatadaptatie

Klimaatverandering heeft grote gevolgen voor de natuur. Veel soorten uit zuidelijker gelegen landen komen inmiddels vaak in Nederland voor. Het gaat daarbij vaak om soorten die niet erg kieskeurig zijn, zoals voor het bodemtype en de waterhuishouding. Het is van belang kwetsbare habitats en soorten te ondersteunen bij de aanpassing aan klimaatverandering.

Voor de aanpak hebben het Interprovinciaal Overleg (IPO) en het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN) in 2020 Actielijnen geformuleerd. Op basis daarvan zal een Actieprogramma geformuleerd worden.

Gevolgen van klimaatverandering voor de natuur

Klimaatverandering heeft ingrijpende gevolgen voor de natuur. Volgens de Klimaatscenario's van het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI) uit 2023 is Nederland in 2050 warmer, in de zomer vaker droog, en in de winter vaker nat en heeft Nederland te maken met een (verder) stijgende zeespiegel. Daarnaast verwacht het KNMI dat sommige weersextremen, zoals hittegolven en zware buien, in 2050 vaker zullen voorkomen.

Klimaatverandering doet een beroep op de veerkracht van de natuur

Klimaatverandering verstoort de natuurlijke balans van het ecosysteem en doet een groot beroep op de veerkracht van onze natuur. Door droogte en verdroging gaat natuur verloren. Door gemiddelde opwarming komen soorten steeds noordelijker voor. Maar vooral weersextremen, zoals hittegolven, blijken erg bepalend. Door klimaatverandering worden weersextremen frequenter en langduriger. Inheemse planten- en diersoorten worden met uitsterven bedreigd door verschuivende klimaatzones en het oprukken van (invasieve) exoten. Bovendien neemt de kans op natuurbranden toe en zorgt uitdroging van veengebieden voor extra uitstoot van koolstofdioxide.

De natuur is kwetsbaarder dan ooit

Daarbij zorgen andere menselijke drukfactoren (versnippering, zoetwatervraag, vermesting, uitputting van natuurlijke hulpbronnen, etc.) ervoor dat de veerkracht van de natuur zich op een historisch laag niveau bevindt. Veerkrachtige, weerbare natuur is de basis van ons bestaan en noodzakelijk voor vruchtbare bodems, schoon (drink)water en een gezonde, fijne en veilige leefomgeving. Herstel en versterking van natuur, en inzet van natuurinclusieve oplossingen (Nature Based Solutions, NBS) zijn nodig om de maatschappij toekomstbestendig te maken.

Aanpak

Niets doen leidt tot onomkeerbare gevolgen voor de natuur: habitats, planten- en diersoorten zullen verdwijnen, andere (mogelijk invasieve) komen ervoor terug. Dit kent een reeks aan mogelijke gevolgen die niet te overzien zijn. Voor een klimaatbestendige natuur is het belangrijk om adaptatiemaatregelen te treffen. Denk aan:

  • het vernatten van (natuur)gebieden, zoals in het veenweidegebied
  • het inrichten van natuurlijke klimaatbuffers rondom, en in (natuur) gebieden
  • het vergroten en verbinden van gebieden door middel van groen-blauwe dooradering (Aanvalsplan Landschap) voor onder andere migratie van soorten
  • meer diversiteit brengen in bossen, zoals onder andere de Bossenstrategie beoogt
  • het creëren van betere milieu- en watercondities en daarbij het meer ruimte geven aan natuurlijke processen, door een gezonde bodem- en watersystemen – met natuurlijke dynamiek - in natuurgebieden en daarbuiten als basis te nemen

Natuur en meer groen kunnen ook bijdragen aan het realiseren van natuurinclusieve, klimaatbestendige oplossingen in andere transitieopgaven in de fysieke leefomgeving (Nature based solutions). Denk aan het verminderen van hittestress in bebouwde omgeving en het opvangen van water in natuurbuffers. We spreken daarom over klimaatadaptatie van én met natuur.

Actieprogramma in ontwikkeling

Om klimaatadaptatie van én met natuur verder te realiseren ontwikkelt het LVVN het Actieprogramma Klimaatadaptatie Natuur in samenwerking met stakeholders. Dit is een nadere uitwerking van Actielijnen klimaatadaptatie natuur (2021) en moet in 2024 gereed zijn.

Doel

Het doel van het actieprogramma is dat overheden en terreinverantwoordelijken uiterlijk in 2030 toegerust zijn om de negatieve effecten van klimaatverandering op de natuur en biodiversiteit in te perken. En dat ze natuurinclusieve oplossingen kunnen inzetten voor klimaatadaptatie in de fysieke leefomgeving. Natuur die zich kan aanpassen aan klimaatverandering, zal onderdeel moeten worden van de basiskwaliteit natuur, en daarmee kaderstellend in beleid en uitvoering.

Drie sporen

Om het doel te bereiken wordt ingezet op 3 sporen:

  • Optimaliseren van de huidige situatie, bijvoorbeeld door efficiënter om te gaan met het beschikbare water (korte termijn).
  • Meebewegen met klimaatverandering door aanpassing aan de natuurlijke omstandigheden (middellange termijn).
  • Transformeren, door fundamentele en (eco)systemische veranderingen (lange termijn).

Samenwerken en afstemmen

Door gebiedsgerichte samenwerking met stakeholders wordt er toegewerkt naar een handelingsperspectief waarbij de natuur zich kan aanpassen aan klimaatverandering. Hiervoor wordt gerichte kennis ontwikkeld en gedeeld en worden kansen benut om de opgave voor natuur te koppelen aan andere opgaven.

Het Rijk wil de adaptatie-opgave voor natuur verbinden met:

en de overige natuuropgaves, zoals:

Door inzet op zowel korte-, als langetermijnoplossingen kan:

  • er ruimte worden gemaakt voor veerkrachtige toekomstbestendige natuur
  • er ingezet worden op een gezond water- en bodemsysteem
  • verdere achteruitgang van de staat van de natuur en de biodiversiteit worden beperkt
  • een natuurinclusieve samenleving gerealiseerd worden

Europa over Natuur en Klimaat

De Europese Raad geeft aan dat er een grote samenhang is tussen de tussen biodiversiteitsverlies en klimaatverandering. Net zoals de Europese klimaatambities is de EU-biodiversiteitsstrategie voor 2030 onderdeel van de Europese Green Deal.

Met de Europese Green Deal intensiveert de Europese Commissie de inspanningen voor klimaatbestendigheid en veerkracht. De uitvoering van natuurinclusieve oplossingen is voor alle landschappen van cruciaal belang om de EU-doelstellingen voor natuur en klimaat te bereiken. Met natuurinclusieve oplossingen kunnen we de biodiversiteit te bevorderen en Europa klimaatbestendiger te maken.

De Europese Commissie ondersteunt natuurinclusieve oplossingen. Via haar programma's Horizon 2020 en Horizon Europa financiert ze onderzoek, innovatie en verspreiding van natuurinclusieve oplossingen.

Meer informatie over klimaatadaptatie en natuur