Zoeken in deze site

Veiligheid en klimaatadaptatie

Om de gevolgen van een klimaatcrisis te beperken, is zowel risicobeheersing als crisisbeheersing van belang. Bij risicobeheersing gaat het erom goed voorbereid te zijn op klimaatrisico's die kunnen optreden. Mocht er zich toch een calamiteit voordoen, dan is er een adequate crisisaanpak nodig.

Veiligheid bij extreme weersomstandigheden en zeespiegelstijging

Door klimaatverandering neemt de kans op extreme gebeurtenissen toe. Hierbij gaat het om droogte, hitte en andere extreme weersomstandigheden zoals hoosbuien. Klimaatverandering zorgt daarnaast ook voor versnelde zeespiegelstijging.

Dit heeft allemaal invloed op een veilige leefomgeving. De Rijksbrede Risicoanalyse Nationale Veiligheid besteedt aandacht aan klimaatdreigingen en de mogelijke gevolgen daarvan voor Nederland, zoals overstromingen, extreem weer en natuurbranden. Voor een veilige en gezonde fysieke leefomgeving in een veranderend klimaat is veiligheidsexpertise nodig. Deze gaat onder andere over risicobeheersing, over de voorbereiding op mogelijke gevolgen van klimaatdreigingen, over het vergroten van de veerkracht van de samenleving en/of over parate crisisbeheersing.

Gevolgen van en voorbereiding op klimaatverandering

De KNMI'23-klimaatscenario's beschrijven de mogelijke varianten van het toekomstig klimaat in Nederland. De kans op extreem weer neemt in alle klimaatscenario's toe. Dit extreme weer kan toenemen in intensiteit, tijdsduur en/of geografische omvang. Elk van de 4 klimaatscenario's kan in de toekomst werkelijkheid worden. Samen geven de 4 scenario's de reikwijdte waarbinnen het Nederlandse klimaat waarschijnlijk zal veranderen. Met behulp van de klimaatscenario's kan de voorbereiding verbeteren op onverwachte en onbeheersbare crises, maar ook op langdurige extreme omstandigheden.

Om de gevolgen van extreem weer te minimaliseren, is zowel risicobeheersing als crisisbeheersing van belang.

  • Bij risicobeheersing gaat het om gevolgbeperking, bijvoorbeeld door aanpassing van de ruimtelijke ordening en de bouw. Deze aanpassing moet ervoor zorgen dat mensen minder kwetsbaar zijn voor – en minder blootgesteld worden aan – weersextremen.
  • Ook een goede voorbereiding op calamiteiten is van belang, evenals een adequate crisisaanpak.

Zie Nieuwe KNMI-klimaatscenario's: 'Nederland moet zich voorbereiden op zwaardere weersextremen' (KNMI nieuwsbericht).

Risicobeheersing

Risicobeheersing begint bij bewustzijn van risico's en kennis over instrumenten en maatregelen om deze risico's zo vroeg mogelijk te beperken (klimaatadaptatie). Hierbij is belangrijk dat veiligheidsregio's, gemeenten, waterschappen en andere partners nauw samenwerken om de veiligheid te borgen in instrumenten zoals omgevingsvisies, uitvoeringsprogramma's klimaatadaptatie, bouwbeleid of grondbeleid. Op deze manier is te realiseren wat oud-Deltacommissaris Peter Glas zei: "Elke schop in de grond moet klimaatbestendig."

In 2015 heeft het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) een nationale klimaatrisico en -impactanalyse gemaakt met als titel Aanpassen aan klimaatverandering – Kwetsbaarheden zien, kansen grijpen. Hierin is de impact van klimaatverandering op de mens, de natuur en de economie beschreven.

Vorig jaar is gestart met een herijking van deze analyse: Nationale klimaatrisicoanalyse 2022-2026. De nationale klimaatrisicoanalyse vormt de basis van de Nationale klimaatadaptatiestrategie (NAS). De NAS biedt een eerste inzicht in de gevolgen die klimaatverandering kan hebben op een reeks van sectoren. Het ministerie dat verantwoordelijk is voor een sector, is ook verantwoordelijk voor het aanpassingsbeleid voor die sector.

Daarnaast is in 2022 is de vernieuwde Rijksbrede Risicoanalyse Nationale Veiligheid uitgebracht. De Themarapportage klimaat en natuurrampen onderscheidt 3 prioritaire dreigingscategorieën:

  1. overstromingen (vanuit zee en vanuit de rivieren)
  2. extreem weer (waaronder hittegolven en piekbuien)
  3. natuurbranden

Deze thema's zullen in de een of andere vorm in de Regionale Risicoprofielen van de 25 veiligheidsregio's terug te vinden zijn. Deze vormen deze basis voor het beleid van de regio’s en geven richting aan de voorbereiding op crisisbeheersing.

Crisisbeheersing

Bij een crisissituatie moeten er onder hoge tijdsdruk en bij een hoge mate van onzekerheid besluiten genomen worden en maatregelen uitgevoerd, die vaak buiten de reguliere gang van zaken vallen.

Een klimaatgerelateerd crisis kan onder andere optreden bij extreme gebeurtenissen. Dit gebeurde bij de piekafvoer van de Maas in de zomer van 2021. Zuid-Limburg werd tijdelijk uitgeroepen tot rampgebied. Hulp werd gemobiliseerd op regionale schaal vanuit de veiligheidsregio.

Ook landelijk schoot men te hulp, met de inzet van defensie en spontane vrijwilligersacties van burgers. De schade aan nutsvoorzieningen en de verkeersinfrastructuur bleef beperkt. Er was wat uitval maar in het algemeen duurde dat minder dan een dag. De korte uitvaltijd van nutsvoorzieningen heeft de gevolgen van de overstroming beperkt.

Deze crisisrespons, waarbij verschillende overheden in actie kwamen, laat zien hoe belangrijk coördinatie is. De manier waarop deze coördinatie het beste kan worden vormgegeven krijgt steeds meer aandacht. Pilotprojecten, zoals de provinciale pilots in het kader van Vitaal en Kwetsbaar, worden uitgevoerd om in kaart te brengen wat er bij klimaatgerelateerd crises moet gebeuren en door wie.

De crisisrespons is uitgebreid geëvalueerd. Zie bijvoorbeeld deze pagina's:

Klimaatverandering, adaptatie en veiligheid op Europese schaal

Ook in Europees verband bereidt men zich voor op rampen die een bedreiging vormen voor mensen, eigendommen, het milieu en het cultureel erfgoed. Het Europese beleid voor rampenrisicobeheer is vastgelegd in het European Disaster Risk Management (europa.eu). Het is gericht op preventie, paraatheid, respons en herstel. Ook wil men de impact van mogelijke rampen verminderen. Het vergroten van de veerkracht van infrastructuur, ecosystemen, de samenleving en de economie van de EU is een belangrijk onderdeel van het rampenrisicobeheer.

Binnen de EU is het beleid voor rampenbeheersing op de eerste plaats een nationale verantwoordelijkheid. De EU is aanvullend op nationale actie en bevordert grensoverschrijdende samenwerking. Ondersteuning van lidstaten is gericht op de collectieve veiligheid en het versterken van de veerkracht. In het kader van het EU Civil Protection Mechanism (europa.eu) vindt uitwisseling van informatie plaats tussen landen over rampenscenario's. Ook voeren landen samen oefeningen uit en bundelen ze reddingsteams en uitrusting, die snel kunnen worden gemobiliseerd wanneer ergens op de wereld een ramp plaatsvindt.

Verder lezen