Gezonde slimme stad

Stad continu in ontwikkeling

Volgens de Verenigde Naties trekken wereldwijd steeds meer mensen naar de stad en zal dat de komende decennia zo blijven. Dat geldt ook voor Nederland. De toename van de stedelijke bevolking legt, samen met de effecten van klimaatverandering, een grote druk op de leefbaarheid in de stad. De gezonde en slimme stad gaat over wonen, werken en recreëren, maar ook over mobiliteit, een stad die klimaatbestendig is, sociaal en cultureel aantrekkelijk is en waar mensen gezond oud kunnen worden.

Bodem heeft veel functies

De kwaliteit van de stadsbodem, de natuur en het stedelijk groen zijn essentieel voor de gezonde slimme stad. De bodem neemt overtollig hemelwater op en voorkomt wateroverlast. De bodem biedt een standplaats aan groen, waardoor de temperatuur in de stad behaaglijk blijft, water verdampt en schaduw wordt gecreëerd. De ondergrond biedt ook plaats aan allerlei elementen die we liever niet boven de grond zien, zoals kabels, leidingen, parkeergarages en afvalcontainers. De benadering 'bouwen vanuit het natuurlijk systeem' en het toepassen van ecologische concepten in stedelijk gebied bieden mogelijkheden voor innovaties die de leefbaarheid vergroten, zoals wordt geïllustreerd in het boek 'Ontdek de stadsbodem' en in het boek 'Slimme steden – de opgave voor de 21e-eeuwse stedenbouw in beeld'. De essentie is de aandacht voor het metabolisme van de stad, waaronder de verbinding met het natuurlijk bodem-watersysteem.

Aandacht voor potentie en waarde van bodem en ondergrond

De stad is continu in ontwikkeling, voortdurend ontstaan nieuwe inzichten in het functioneren van de stad en doorlopend doen we nieuwe kennis op over de stad en de rol van het natuurlijk systeem daarbij. Sinds enkele jaren ligt het accent op een gebiedsgerichte benadering met aandacht voor de potentie en waarde van bodem en ondergrond voor een gezonde leefomgeving, de verdeling van de beschikbare ruimte en de mogelijkheden van meervoudig ruimtegebruik.

10 aspecten van een gezonde stad

Gezonde steden zijn steden met een evenwichtige mix van 10 verschillende typologieën:

1. schone stad
2. veilige stad
3. klimaatadaptieve stad
4. mobiele stad
5. groene stad
6. energie- & afvalrijke stad
7. voedingsrijke stad
8. bewegingsvolle stad
9. economische stad
10. sociale stad

De rol van het natuurlijk systeem in de stad blijkt alleen al uit de condities die nodig zijn om de basis op orde te hebben. Het natuurlijk systeem speelt een essentiële rol in de schone, veilige en klimaatbestendige stad.

Innovatieve oplossingen

Een gezonde en slimme stad vraagt om innovatieve oplossingen waarbij bodem en ondergrond een belangrijke rol spelen. Een greep uit de mogelijkheden:

• Een slim ruimtegebruik. Denk aan optimaal / multifunctioneel en tijdelijk (her)gebruik van (openbare) ruimte, dus ook van de ruimte onder de grond (kabels, leidingen, nutsvoorzieningen). Het koppelen van systemen waarbij de ondergrond wordt ingezet voor ruimtelijke ontwikkelingen bovengronds resulteert in een efficiënt gebruik van de ruimte.
• Het natuurlijk bodem- en watersysteem gebruiken. Het ontwerpen met het bodem- en grondwatersysteem helpt ons om problemen als bodemdaling, bodembewegingen en veranderingen in de grondwaterstand vroegtijdig te signaleren en aan te pakken. Het duurzaam benutten van ecosysteemdiensten draagt bij aan de veerkracht van de stad. Inzet van het natuurlijk systeem schept mogelijkheden voor stadslandbouw, vergroening van de openbare ruimte en recreatie. Daarmee verbetert de leefbaarheid en de gezondheid van de stadbewoner.
• In het licht van de opgaven voor klimaat, leefbaarheid en gezondheid moeten we streven naar een zelfvoorzienende stad (energie, voedsel, water) en een circulaire bio-based economie.

Trends

Gezonde en duurzame verstedelijking

Gezonde en duurzame verstedelijking blijft een belangrijke opgave in ons land en daarbuiten. In 2017 is de New Urban Agenda opgesteld door de Verenigde Naties, gericht op duurzame, geïntegreerde en gecoördineerde stedelijke ontwikkeling. Daarbij wordt de koppeling gemaakt met de Doelstellingen voor Duurzame Ontwikkeling van de Verenigde Naties (UN SDGs).

Aandacht voor bouw(en)

De economie trekt weer aan. Dat betekent meer aandacht voor bouw: zowel nieuwbouw als verduurzaming van de bestaande woningvoorraad. In zowel de transitieagenda bouw als de bouwagenda wordt hierbij de link gelegd tussen circulariteit, duurzaamheid en energietransitie. Het bodem-watersysteem wordt niet expliciet genoemd als voorwaarde of kans voor doelen voor hergebruik (Circulaire Economie, CE), duurzaamheid en de energietransitie. Zorg voor de bodemkwaliteit wordt wel als aandachtspunt genoemd om verontreiniging door gebruik van bouwstoffen te voorkomen.

Energietransitie

De energietransitie wordt een belangrijke (ruimtelijke) opgave in het stedelijk gebied. Onder andere de aanleg van gasloze wijken en gebruik van bodemenergie en de aanpassingen aan de ondergrondse infrastructuur die daarvan het gevolg is en waarvoor regionale samenwerking nodig is. In de kennisagenda boden en ondergrond zijn de kennisvragen voor het thema gezonde slimme stad actueel. Ook actueel is kennisontwikkeling voor het maken van afwegingen rond de opgaven voor bodem en andere thema's en opgaven, en voor het opstellen van omgevingsvisies en omgevingsplannen.

Relatie met andere opgaven

Voorbeelden

• De slimme, gezonde groene stad (een kosten-batenanalyse)
• Voorbeeld Klimaatactieve stad

Zie ook

• Overzichtspagina Thema's (met o.a. Gezonde fysieke leefomgeving, Klimaatverandering en Energietransitie)
• Instrumenten voor Gezonde slimme stad
• Gezonde fysieke leefomgeving
• Atlas Leefomgeving