Landbouw en voedsel

Drivers

Onder invloed van drivers zoals klimaatverandering, verandering van de samenstelling van de wereldbevolking, benutting van landbouwproducten voor de energievoorziening en economische groei, verandert deze relatie voortdurend. Maar ook technische ontwikkelingen en innovaties in bijvoorbeeld teeltprincipes leiden tot een verandering in de wisselwerking tussen bodem, ondergrond, (grond)water en landbouw. Er zijn 4 belangrijke trends:

Trend 1: Toename voedselvraag, verandering dieet en effecten op bodem en grondwater

De vraag naar voedsel neemt de komende eeuw als gevolg van de groei van de wereldbevolking en de economie sterk toe. Wereldwijd zou de landbouwproductie in 2050 60 procent groter moeten zijn dan nu om aan deze toename van de vraag te kunnen voldoen.

Er zijn grote inspanningen nodig om in de toekomst de groeiende en steeds welvarender wereldbevolking te voorzien van voldoende voedsel. Dit verhoogt de al bestaande druk op de beschikbare vruchtbare bodems en watervoorraden. Daarbij is niet zozeer de kwaliteit van de landbouwgronden de beperkende factor, maar de kwantiteit aan benodigd areaal voor onze voedselbehoefte. Het streven naar duurzame voedselvoorziening, wat in deze context vooral betekent het behoud van het agrarisch productievermogen zonder schade elders en/of later, vereist dat het bodem- en watersysteem gezond blijft.

Met maatregelen zoals bemesting, drainage en/of irrigatie, gewasbescherming en verbeterde gewassen is de agrarische productiviteit de laatste decennia enorm verhoogd en konden ook minder vruchtbare gebieden in gebruik worden genomen. Deze intensivering van de landbouw ging toch wel vaak gepaard met erosie, verontreiniging en eutrofiëring van grond- en oppervlaktewater door het gebruik van landbouwchemicaliën en door overbemesting. Door verstedelijking wordt steeds meer vruchtbaar land aan de landbouw onttrokken. Het areaal landbouwgrond neemt hierdoor af.

Trend 2: Opkomst Biobased economy

In een biobased economy worden hernieuwbare grondstoffen zoals algen, planten(resten), voedselresten en ander organisch afval gebruikt om voedsel, diervoeders, bouwmaterialen, chemicaliën, kunststof, energie en brandstof te produceren. De verwachting is dat de biobased economy de komende decennia steeds belangrijker wordt.

Een belangrijke relatie tussen de biobased economy en het natuurlijk systeem is het gebruik van de bodem en het grondwater voor de levering van biomassa. Bij groei van de biobased economy zal de vraag naar biomassa toenemen. Dit kan deels worden geleverd door een betere benutting van rest- en afvalstromen uit de landbouw- en voedingsmiddelenindustrie, bos- en natuurbeheer en aquacultures. Voor een substantiële vervanging van fossiele grondstoffen biedt dit toch onvoldoende potentieel. Daarvoor is groei nodig van de huidige mondiale agrarische productie. Nederland realiseert al hoge agrarische opbrengsten, waardoor deze groei elders zal moeten plaatsvinden. Als Nederland meer biobased wil worden, zal zij biomassa moeten importeren. De mondiale biomassaproductie wordt begrensd door beschikbaarheid van land en water van goede kwaliteit.

Trend 3: Schaalvergroting en intensivering en 4: ecologisch, kleinschalig en lokaal

De toenemende vraag naar voedsel en biomassa vraagt steeds meer van de leveringscapaciteit van het natuurlijk systeem. Als gevolg van de toenemende vraag en de economische druk in de agrarische sector is een schaalvergroting en intensivering in de landbouw zichtbaar. De druk op het natuurlijk systeem en de milieubelasting met nutriënten, bestrijdingsmiddelen, geneesmiddelen (antimicrobiële resistentie) neemt hierdoor onevenredig toe. Tegelijkertijd groeit het bewustzijn van de herkomst van ons eten in relatie tot gezondheid en milieu. Hierdoor is toename zichtbaar in de vraag naar ecologische en lokale (streek)producten. Steeds meer agrariërs passen hun verdienmodel hieraan aan.

Voor beide typen agrarische productiesystemen (grote intensieve bedrijven en lokale ecologische bedrijven) is de capaciteit en de kwaliteit van het natuurlijk systeem essentieel: bodems die vruchtbaar zijn en blijven, nutriënten leveren, een goede fysieke structuur hebben, water kunnen bergen, koolstof binden in humus, en ziektewerend zijn.

Actuele ontwikkelingen

Het rijksbrede programma circulaire economie en de energietransitie doen mede een beroep op biomassa als vervangbare grondstof en als biobrandstof. Dit legt een claim op de productiecapaciteit van de grondgebonden landbouw en concurreert met de productie van voedsel. Ook het terugvoeren van organisch afval als meststof, om kringlopen te sluiten, doet een beroep op de bodem. De regels voor derogatie zijn aan verandering onderhevig. Het Europese landbouwbeleid staat voor een transitie, waarbij de inkomenssteun aan boeren zal worden gekoppeld aan de bijdrage die zij leveren aan het natuur- en landschapsbeheer. De aandacht richt zich steeds meer op precisielandbouw en smart farming en de bodemkwaliteitstool. Evenals de relatie tussen Omgevingswet, landbouw en voedselproductie.

Relatie met andere opgaven

Voorbeeld

Landbouw en voedselproductie onder de Omgevingswet

Meer informatie

• Bodem en omgevingsvisie
• Instrumenten voor Landbouw en voedsel
• Instrumenten voor Biodiversiteit
• Instrumenten voor aanpak Bodemdaling
• Instrumenten voor Bodemvruchtbaarheid
• Instrumenten voor Verarming
• Instrumenten over Versnippering
• Instrumenten over Verzilting