Endotoxinen

Wat endotoxinen zijn

Endotoxinen zijn celwandresten van bacteriën. Als deze organismen afsterven, komen de endotoxinen vrij. De endotoxinen binden zich aan bacterieresten, stofdeeltjes of waterdeeltjes. Ze kunnen zich gemakkelijk in de omgeving verspreiden. Het inademen van endotoxinen kan leiden tot ontstekingsreacties en luchtwegaandoeningen. Maar endotoxinen kunnen ook beschermende effecten hebben, bijvoorbeeld minder allergie.

Zie voor meer informatie de website van het Kennisplatform Veehouderij en humane gezondheid.

Endotoxinen en gezondheid omwonenden

In 2019 verscheen het rapport Risicomodellering veehouderij en gezondheid (RVG): modellering van regionale endotoxineconcentraties en relaties met gezondheidseffecten. In dit onderzoek koppelden wetenschappers de (gemodelleerde) concentraties endotoxinen en fijnstof aan gezondheidsgegevens binnen de VGO-studie. Daaruit bleek dat de gezondheidseffecten van wonen bij een veehouderij beter te verklaren zijn door blootstelling aan endotoxinen dan aan fijnstof (PM₁₀). Het is mogelijk dat endotoxinen zelf effecten veroorzaken, maar stof van veehouderijen bevat ook andere microbiële componenten die vergelijkbare effecten kunnen veroorzaken.

In 2024 bleek uit Nederlands onderzoek dat de longcapaciteit van omwonenden iets afneemt na kortdurende blootstelling aan endotoxinen, vooral bij mensen die al astma of COPD hadden.

Toetsingskader

Het bevoegd gezag bepaalt of – en zo ja, welke – maatregelen voor endotoxinen nodig zijn. Voor endotoxinen is er geen landelijk toetsingskader. In een brief aan de Tweede Kamer (Kamerstuk 28 973, nr 214) beschrijft de staatssecretaris van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat hoe regionale overheden kunnen omgaan met endotoxinen. Een regionale aanpak past beter dan een landelijk toetsingskader, omdat het gebied met een hoge endotoxinenbelasting klein is. Regionale overheden kunnen zelf een omgevingswaarde vaststellen of andere maatregelen nemen. Het is een eigen afweging van gemeenten en provincies of, en hoe, ze blootstelling aan endotoxinen een plek willen geven in hun beleid.

Met een ruimtelijk rekenmodel is het mogelijk om te voorspellen in welke gebieden deze waarde overschreden wordt en het nodig is om passende maatregelen te nemen. Het kan gaan om maatregelen via de omgevingsvergunning milieubelastende activiteit, maar ook met regels in het omgevingsplan.

Maatregelen

Voldoende afstand is vaak een passende maatregel. Endotoxinen worden verspreid via stof. Endotoxinen zitten gehecht aan stofdeeltjes, met name de stofdeeltjes groter dan PM₁₀. Dat grove stof slaat relatief snel neer, zodat het zich niet ver verspreidt. Vanwege geur en fijnstof moet er al een bepaalde afstand zijn tussen stallen en een gevoelig object. Als de veehouderij voldoet aan deze afstanden, zal bijna altijd ook worden voldaan aan de advieswaarde van 30 EU/m³. EU is de afkorting voor Endotoxine Unit (endotoxine eenheid). Dit is een maat voor de activiteit van het endotoxine.

Een aantal maatregelen dat de uitstoot van fijnstof beperkt, zal ook de uitstoot van endotoxinen verminderen. U leest hierover meer op de pagina Emissiebeperkende maatregelen.

Onderzoeken

• Risicomodellering veehouderij en gezondheid (RVG): modellering van regionale endotoxineconcentraties en relaties met gezondheidseffecten (februari 2019)
• Additionele maatregelen ter vermindering van emissies van bioaerosolen uit stallen:verkenning van opties, kosten en effecten op de gezondheidslast van omwonenden (juni 2016)
• Eindrapport van de metingen van emissies van endotoxinen uit de veehouderij (juni 2016).

Meer informatie

Overzichtspagina Gezondheid en veehouderijen