Mantelzorgwoning en Omgevingswet

Bij mantelzorgwoningen worden vaak begrippen uit het dagelijks leven en juridische begrippen door elkaar gebruikt. Dit levert verwarring op: welke regels gelden er?

Mantelzorgwoning in het dagelijks taalgebruik

Er zijn verschillende woonconcepten en termen voor woningen die worden gebruikt voor mantelzorg. In het dagelijks taalgebruik is een mantelzorgwoning: een zelfstandige woonruimte bij of in een woning. Omdat hun woonruimte vlakbij is, kunnen mantelzorgers beter zorg verlenen aan een hulpbehoevende.

Mantelzorgwoning

De realisatie van een mantelzorgwoning kan op verschillende manieren:

de verbouw of uitbouw of gebruik van een bestaande woning (dit houdt in dat er 2 huishoudens in de woning mogelijk zijn)
de bouw van een nieuwe woning (met daarbij voorzieningen voor 2 huishoudens) (zie hierna, onder de tussenkop Kangoeroewoning of meergeneratiewoningen)
de verbouw of alleen gebruik van een bestaand gebouw, zoals een schuur, bij een bestaande woning
de bouw van een gebouw bij of aan een bestaande woning
de plaatsing van een tijdelijk gebouw bij de woning

Pré-mantelzorgwoning

Een pré-mantelzorgwoning staat vlak bij een andere woning. Het doel van deze woningen is in de nabijheid van naasten wonen die mantelzorg kunnen verlenen wanneer dat in de toekomst nodig is. Een pré-mantelzorgwoning is een volwaardige woning die ook na de periode dat mantelzorg is verleend in gebruik blijft als reguliere woning.

Kangoeroewoning of meergeneratiewoning

Ook de kangoeroewoning of de meergeneratiewoning wordt vaak aangeduid als mantelzorgwoning.

Een kangoeroewoning is een gebouw met 2 zelfstandige woonruimten onder 1 dak, verbonden door een afsluitbare interne deur. Het is een combinatie van wonen met behoud van privacy en nabijheid, vooral geschikt voor mantelzorg, het opvangen van jonge gezinnen of samenwonen met ouderen.

Een meergeneratiewoning is een gebouw voor meerdere generaties, waarbij ouders, kinderen en grootouders onder 1 dak wonen. Zo'n woning kan dienen als mantelzorgwoning. Er zijn gedeelde ruimten, maar ook privéruimten voor elke generatie.

Mantelzorgwoning onder de Omgevingswet

Onder de Omgevingswet is er geen specifiek begrip 'mantelzorgwoning'. Daarom ook, zijn er geen regels specifiek gericht op een 'mantelzorgwoning'. Vanuit de systematiek van de Omgevingswet is een mantelzorgwoning een gebouw waarin gewoond mag worden.

Om een mantelzorgwoning feitelijk en niet in strijd met de Omgevingswet te realiseren, moet aan de volgende voorwaarden voldaan worden:

het gebouw mag op de locatie gebouwd zijn of mag op die locatie gebouwd worden
het gebouw mag gebruikt worden voor bewoning (door mantelzorgers of door degene die mantelzorg ontvangt)
het gebouw moet voldoen aan de technische bouwregels uit het Besluit bouwwerken leefomgeving

De eerste 2 voorwaarden moeten zijn geregeld in het omgevingsplan en/of een vergunning voor een buitenplanse omgevingsplanactiviteit (BOPA).

Bruidsschat en vergunningvrij realiseren huisvesting in verband met mantelzorg

In het voormalige Besluit omgevingsrecht was een landelijke regeling voor huisvesting in verband met mantelzorg opgenomen. Hierdoor kon onder bepaalde voorwaarden snel en zonder vergunning huisvesting in verband met mantelzorg in of bij een woning gerealiseerd worden. Deze regeling is voor wat betreft de ruimtelijke bouw- en gebruiksregels in het tijdelijk deel (de bruidsschat) omgevingsplan voortgezet.

Hierbij is geregeld dat de volgende activiteiten van rechtswege in overeenstemming met het omgevingsplan zijn:

het onder bepaalde voorwaarden mogen uitbouwen van een woning, het plaatsen van een tijdelijk bijgebouw of het bouwen van garages of andere bijgebouwen (samen aangeduid als een bijbehorend bouwwerk Klik hier voor uitleg over dit begrip (opent in popup), artikel 22.36, onderdeel a omgevingsplan), die tijdelijk worden gebruikt voor huisvesting in verband met mantelzorg (artikel 22.36, onderdeel c omgevingsplan). Meer informatie over de voorwaarden vindt u op de pagina Stappenplan bepaling vergunningvrij bouwen bijbehorende bouwwerken.
het mogen gebruiken van een bestaand bouwwerk (zoals een woning) voor de huisvesting in verband met mantelzorg (artikel 22.36, onderdeel c omgevingsplan).

Hierbij zijn de definities over 'mantelzorg Klik hier voor uitleg over dit begrip (opent in popup)' en 'huisvesting in verband met mantelzorg Klik hier voor uitleg over dit begrip (opent in popup)' in bijlage I van het Besluit bouwwerken leefomgeving van belang. Deze definities werken door in de toepassing van de regels in het omgevingsplan. Wordt er bij een concreet voornemen voldaan aan alle voorwaarden? Dan kan de huisvesting in verband met mantelzorg (een mantelzorgwoning) zonder een omgevingsvergunning voor een omgevingsplanactiviteit worden gerealiseerd. Voor het bouwen van het bouwwerk is er dan ook geen omgevingsvergunning technische bouwactiviteit nodig.

Tijdelijkheid mantelzorg

Belangrijk bij het realiseren van huisvesting in verband met mantelzorg: er moet sprake zijn van een tijdelijke situatie. Na het beëindigen van de mantelzorg:

woont er weer 1 huishouden in de woning
wordt het bijgebouw in de tuin van de woning weer gebruikt voor een garage
of wordt het tijdelijke gebouw weggehaald

Sommige typen mantelzorgwoningen niet vergunningvrij

Een aantal gebouwen die in het dagelijks taalgebruik worden aangemerkt als mantelzorgwoning, zijn wel vergunningplichtig voor de omgevingsplanactiviteit bouwwerken en ook voor de technische bouwactiviteit:

Een nieuw te bouwen (mantelzorg)woning waarin 2 huishoudens mogen wonen (mantelzorgers en hulpbehoevende), wordt onder de Omgevingswet gezien als het realiseren van een reguliere woning met daarnaast het vergunningvrij realiseren van huisvesting in verband met mantelzorg – mits de huisvesting in verband met mantelzorg tijdelijk is.
Een kangoeroewoning en een meergeneratiewoning zijn woonconcepten voor een indeling van een woning. Deze indelingen hebben een blijvend karakter (voor 2 huishoudens). Onder de Omgevingswet wordt dit gezien als het realiseren van een gebouw met 2 woonfuncties.
De naam pré-mantelzorgwoning geeft het al aan: in principe is het een gewone woning waarbij pas later sprake is van huisvesting in verband met mantelzorg. Vaak voldoen pré-mantelzorgwoningen ook niet aan de ruimtelijke voorwaarden voor het vergunningvrij realiseren van huisvesting in verband met mantelzorg. Daarnaast is er ook vaak de intentie om de pré-mantelzorgwoning na het beëindigen van de mantelzorg als reguliere woning te behouden.

Nieuw deel omgevingsplan

Op termijn zullen gemeenten desgewenst zelf een regeling over mantelzorgwoningen in hun omgevingsplan opnemen. Zie hiervoor de pagina Ruimtelijke inpassing mantelzorgwoning, nieuw deel omgevingsplan.

Bijbehorend bouwwerk

Uitbreiding van een hoofdgebouw of functioneel met een zich op hetzelfde perceel bevindend hoofdgebouw verbonden, daar wel of niet tegen aangebouwd gebouw, of ander bouwwerk, met een dak. Deze begripsomschrijving staat in bijlage I bij het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl).

Gerelateerd begrip

Binnen het begrip van 'bijbehorend bouwwerk' zijn de volgende begripsbepalingen van uit de Omgevingswet en het Bbl toepassing:

hoofdgebouw: gebouw, of bouwkundig en functioneel te onderscheiden gedeelte daarvan, dat noodzakelijk is voor het verrichten van andere activiteiten dan bouwactiviteiten die op grond van het omgevingsplan of een omgevingsvergunning voor een omgevingsplanactiviteit op het perceel zijn toegestaan en, als meer gebouwen op het perceel aanwezig zijn, gelet op die toegestane activiteiten het belangrijkst is (bijlage I, Bbl)
gebouw: bouwwerk dat een voor mensen toegankelijke overdekte geheel of gedeeltelijk met wanden omsloten ruimte vormt (bijlage, Omgevingswet)
bouwwerk: constructie van enige omvang van hout, steen, metaal of ander materiaal, die op de plaats van bestemming hetzij direct of indirect met de grond verbonden is, hetzij direct of indirect steun vindt in of op de grond, bedoeld om ter plaatse te functioneren, met inbegrip van de daarvan deel uitmakende bouwwerkgebonden installaties anders dan een schip dat wordt gebruikt voor verblijf van personen en dat is bestemd en wordt gebruikt voor de vaart (bijlage, Omgevingswet)

Mantelzorg

Intensieve zorg of ondersteuning, die niet in het kader van een hulpverlenend beroep wordt geboden aan een hulpbehoevende, ten behoeve van zelfredzaamheid of participatie, rechtstreeks voortvloeiend uit een tussen personen bestaande sociale relatie, die de gebruikelijke hulp van huisgenoten voor elkaar overstijgt, en waarvan de behoefte met een verklaring van een huisarts, wijkverpleegkundige of andere door de gemeente aangewezen sociaal-medisch adviseur kan worden aangetoond. Deze begripsbepaling staat in Bijlage I bij het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl).

Huisvesting in verband met mantelzorg

Huisvesting in of bij een woning van één huishouden van ten hoogste twee personen, van wie ten minste één persoon mantelzorg verleent aan of ontvangt van een bewoner van de woning. Deze begripsbepaling staat in Bijlage I bij het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl). Zie de overzichtspagina Mantelzorgwoning.