Waterkwantiteit - aspect leidraad waterakkoord

Normale situatie

Voor de normale beheersituatie kunnen in een waterakkoord over een aantal aspecten afspraken gemaakt worden. Zoals afspraken over:

• de aan- en afvoer van water op uitwisselpunten tussen verschillende beheergebieden en beheerders
• waterpeilen in hoofd- en subsystemen, over- en onderschrijding hiervan en wanneer deze relevant zijn qua invloed op watersystemen van andere beheerders
• verbanden tussen hoofd- en subsystemen en de waterverdeling over deze systemen
• leveringszekerheid en waterbeschikbaarheid (nu en in de toekomst)
• de uitwisseling van water tussen oppervlaktewater en grondwater
• informatie-uitwisseling (dit is thema-generiek, maar staat ook bij bijzonder omstandigheden)

De achterliggende informatie over bovenstaande aspecten maken idealiter onderdeel uit van een watersysteembeschrijving, zodat er onder normaal beheer een gezamenlijk uitgangspunt bestaat.

Bijzondere omstandigheden: verwacht watertekort of wateroverlast

Bij omstandigheden waarin watertekort of wateroverlast wordt verwacht, is veelal een nauwere afstemming nodig tussen verschillende partijen. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om het afstemmen van momenten van spuien, pompen en tijdelijke waterberging. Deze afstemming heeft onder het project 'Slim Watermanagement' sinds 2016 een extra impuls gekregen. Beheerders kijken hierbij met een bredere blik naar de ruimte die het watersysteem (over de eigen beheergrenzen heen) biedt om water zodanig te sturen dat optimaal gebruik wordt gemaakt van deze ruimte. Daarbij wordt vaak gekeken naar de mogelijkheden voor vermindering van de verwachte wateroverlast/watertekort en de benodigde energie van de pompen voor het gehele watersysteem. Extreme situaties (wateroverlast/watertekort) kunnen hiermee tot op zekere hoogte worden uitgesteld. In feite vallen bijzondere omstandigheden tussen de normaal beheer situatie en situaties van daadwerkelijk watertekort/wateroverlast. In onderstaande figuur wordt dit visueel gepresenteerd aan de hand van het voorbeeld 'watertekort'

Afspraken over afstemming tussen betrokken partijen bij bijzondere omstandigheden kunnen gaan over:

• het opstellen van redeneerlijnen rondom situaties van dreigend watertekort en wateroverlast. Het gaat daarbij om een beschrijving van mogelijke situaties en handelingsperspectieven die verschillende waterbeheerders in dergelijke situaties hebben
• hoe verschillende waterbeheerders in deze uitgangssituaties handelen
• afstemming en contact tussen waterbeheerders wanneer situaties zoals in redeneerlijnen beschreven zich voordoen. Bijvoorbeeld: komen beheerders fysiek bijeen om te bepalen hoe gezamenlijk wordt gehandeld?
• informatie-uitwisseling tijdens bijzondere omstandigheden: denk daarbij aan het delen van informatie over waterpeilen en (gemaal-)afvoeren en eventueel gedeelde informatieschermen
• samenkomen en bekostiging rondom bijzondere omstandigheden

Let op: aandachtspunt is de mate van detailniveau waarop afspraken in het waterakkoord opgenomen worden. Dit kan op overkoepelend niveau zijn (bijvoorbeeld: partijen spreken af redeneerlijnen op te stellen), maar kan ook gedetailleerder zijn (bijvoorbeeld: partijen verankeren redeneerlijnen in het waterakkoord en spreken af hoe gehandeld wordt wanneer situaties zoals beschreven in redeneerlijnen zich voordoen).

Als het de bedoeling is om afspraken uit het waterakkoord te vertalen naar operationele bedieninstructies, is het aan te raden de afspraken in het waterakkoord zo concreet mogelijk vorm te geven.

Tip: in verschillende Slim Watermanagement regio’s maken waterbeheerders gebruik van WhatsApp-groepen om snel en makkelijk contact te hebben voor operationele afstemming. Er wordt nog gezocht naar manieren voor verdere afstemming over mogelijke handelingsperspectieven om wateroverlast en droogte te voorkomen door optimaal gebruik te maken van de mogelijkheden die het watersysteem biedt.

Extreme omstandigheden

Afspraken over de omgang met (grensoverschrijdend(e)) waterschaarste of -overschot kunnen worden opgenomen in een waterakkoord. Onderwerpen kunnen zijn:

Operationele afspraken over waterkwantiteitsbeheer bij extreem waterbezwaar of hoge waterstanden

• Hanteren en handhaven van het streefpeil zoals genoemd in het bijbehorende Peilbesluit voor Rijkswateren of regionale wateren
• Waterverdeling en bedieningsregimes op het hoofdwatersysteem en regionale watersystemen bij extreem hoge afvoeren of hoge waterstanden
• Criteria op basis waarvan wordt bepaald of sprake is van wateroverlast, waarover partijen willen afstemmen
• Rol en taakverdeling en verantwoordelijkheden in geval van wateroverlast. Verschillende organisaties hebben verschillende crisis-organisaties, het is belangrijk hier rekening mee te houden bij het opstellen/vertalen van afspraken en draaiboeken
• Overgang naar situaties waarin de Landelijke Coördinatiecommissie Overstromingsdreiging (LCO) vanuit nationaal belang adviseert over de waterverdeling

Operationele afspraken over waterkwantiteitsbeheer bij waterschaarste

• Waterverdeling en bedieningsregimes op het hoofdwatersysteem en regionale watersystemen bij waterschaarste en extreem lage afvoeren (bijvoorbeeld afspraken over watervoorziening vanuit het hoofdwatersysteem om waterschaarste in het regionale watersysteem te beperken of voorkomen)
• Rol en taakverdeling en verantwoordelijkheden in geval van waterschaarste, wederom rekening houdend met verschillende organisaties, crisis-organisaties en hun respectievelijke draaiboeken
• Overgang naar situaties waarin de Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) vanuit nationaal belang adviseert over de waterverdeling
• Toepassing van landelijke en/of regionale verdringingsreeksen en differentiatie hierin

Door klimaatverandering komen extreme omstandigheden naar verwachting in de toekomst vaker voor dan nu het geval is. In het kader van ruimtelijke adaptatie treffen overheden en private partijen maatregelen om gevolgen van deze extremen te beperken. Uit workshops die voor de totstandkoming van deze leidraad zijn georganiseerd blijkt dat het goed denkbaar is dat in de toekomst steeds meer partijen, zoals gemeenten, vaker betrokken worden bij het opstellen van afspraken rondom het omgaan met wateroverlast en watertekort.

Onvoorziene omstandigheden (incidenten en calamiteiten)

Calamiteiten en incidenten zijn niet te voorspellen, maar er kan in een waterakkoord wel opgenomen worden hoe gehandeld wordt tijdens zo’n situatie. Afspraken kunnen gemaakt worden over:

• hoe en wanneer opgeschaald wordt naar overleggen als het Regionaal Droogte Overleg (RDO), de LCW en LCO (zie Extreme omstandigheden) tijdens onvoorziene waterschaarste of wateroverlast
• watervraag-aspecten waar maatregelen, die voortkomen uit (testen rondom) calamiteiten in de toekomst, effect op kunnen hebben. Mogelijk kunnen o.a. gemeenten hierbij betrokken worden
• het stroomlijnen van calamiteitenplannen tussen waterbeheerders, zodat beheerders beter kunnen anticiperen op elkaars praktijken tijdens calamiteiten
• wanneer meldingen uitgewisseld worden over de invloed van beheerpraktijken tijdens calamiteitensituaties (onvoorziene omstandigheden als gevolg van hoogwater, wateroverlast, laagwater en waterkwaliteitsproblemen) op het watersysteem van de andere partij en wat er gedaan kan worden wat betreft schadebeperking. Deze afspraken kunnen ook afgestemd worden met het draaiboek van veiligheidsregio’s
• of, wanneer en hoe calamiteitensituaties geëvalueerd worden. Nadere afspraken kunnen gemaakt worden na de evaluatie van onvoorziene omstandigheden of calamiteiten, wanneer dat gewenst is

Gemeentes voeren stresstesten uit in het kader van het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie (DPRA) waarin onder andere gekeken wordt naar de effecten van extreme neerslag en extreme droogte door klimaatverandering. Uitkomsten hiervan kunnen aanleiding geven tot het nemen van maatregelen met als doel om te kunnen gaan met deze extreme situaties, of afspraken over het beheer in dergelijke situaties. Deze afspraken kunnen landen in een waterakkoord. Ook kunnen ze van invloed zijn op al gemaakte afspraken in, onder andere, waterakkoorden. In dat geval verdient het actualiseren van het waterakkoord aanbeveling.