Hemelwateroverlast

Oorzaak hemelwateroverlast

Uit de klimaatscenario's van het KNMI blijkt dat de intensiteit van buien toeneemt. Er vallen dus vaker heftige piekbuien. Al het water dat tijdens zo’n bui valt, stroomt tegelijk naar de openbare riolering. Die openbare riolering is vaak een gemengd stelsel, dat wil zeggen dat er zowel hemelwater als stedelijk afvalwater wordt ingezameld. De regenpijpen kunnen zijn aangesloten op deze openbare riolering. De riolering is niet berekend op zo’n toename aan zware buien en heeft moeite al het water te verpompen naar de rioolwaterzuivering. Water kan dan vanaf de openbare weg of via leidingen (particulier riool) een woning instromen.

Hemelwateroverlast vanaf de openbare weg

Hemelwateroverlast door water dat via de openbare weg de woning instroomt, komt niet automatisch voor rekening van de gemeente. De gemeente heeft via artikel 2.16 van de Omgevingswet een hemelwatertaak. Die taak heeft betrekking op hemelwater dat op particuliere terreinen vrijkomt en in redelijkheid niet door de particulier kan worden verwerkt. De hemelwatertaak geldt  niet voor hemelwater dat vanaf de openbare weg de woning instroomt. Daarvoor komt het Burgerlijk Wetboek in beeld dat hierna wordt toegelicht. Ook hoeft de riolering niet berekend te zijn op extreme buien.

Taak gemeente om stedelijk afvalwater in te zamelen en af te voeren

Gemeenten hebben de taak om stedelijk afvalwater in te zamelen en naar de rioolwaterzuivering te transporteren. Gemeenten geven in hun omgevingsvisie of in een gemeentelijk rioleringsprogramma invulling aan de gemeentelijke watertaken. Hierbij hebben zij beleidsvrijheid (binnen kaders van goed bestuur). De taak van de gemeente sluit aan op de wettelijke taak van het waterschap om het stedelijk afvalwater te zuiveren in een rioolwaterzuivering. In de praktijk vindt daarom veel afstemming plaats tussen de gemeente en het waterschap. Doel hiervan is om zo de werking van het afvalwaterstelsel te verbeteren. Die afstemming is ook voorgeschreven in artikel 2.2 Omgevingswet.

In de wet- en regelgeving zijn geen normen opgenomen over het functioneren van rioolstelsels. Er zijn geen eisen aan de maximaal toelaatbare frequentie van wateroverlast of het minimale niveau waarop regenwatervoorzieningen moeten zijn ontworpen. In de praktijk maken gemeenten gebruik van de Kennisbank Stedelijk Waterbeheer van Stichting RIONED. Hieruit blijkt dat het rioleringsstelsel niet berekend hoeft te zijn op extreme neerslag. De riolering is bedoeld om bij ‘normale’ neerslag het water van wegen en daken af te voeren. Overlast en schade door extreme buien worden gerekend tot overmachtssituaties. Hiertegen hoeft de gemeente zich in redelijkheid niet te verweren. De kennisbank van RIONED heeft geen juridische status.

Taak gemeente om hemelwater in te zamelen en af te voeren

Gemeenten hebben ook een taak op het gebied van hemelwater. Maar voor hemelwater dat vanaf de openbare weg naar particulier terrein stroomt, heeft deze taak juridisch geen betekenis. De taak ziet namelijk op hemelwater dat de verantwoordelijkheid is van degene die zich hiervan wil ontdoen, en dat diegene niet zelf kan verwerken op eigen terrein. De gemeente heeft de taak om, als dat doelmatig is, het hemelwater in te zamelen en te verwerken, bijvoorbeeld door het af te voeren via het rioolstelsel. Voor de invulling van de gemeentelijke taak is het, met andere woorden, voldoende als de gemeente een voorziening aanbiedt waarin de perceeleigenaar het overtollige hemelwater kwijt kan.

Privaatrecht voor geschillen over aansprakelijkheid

Omdat er ook geen andere bestuursrechtelijke weg is om de wateroverlast op een laaggelegen perceel aan de orde te stellen, blijft veelal alleen de privaatrechtelijke weg over.

Volgens de artikelen 5:37 en 5:38 van het Burgerlijk Wetboek (BW) moeten lagere erven het water ontvangen dat van hogere erven van nature afloopt. Ook een openbare weg geldt als een erf. De overlast kan in redelijkheid niet op de gemeente worden afgewenteld. Alleen als sprake is geweest van een onrechtmatige wijziging in de loop of de hoeveelheid van het van het openbare terrein stromend water (artikel 5:39 BW) kan dit anders zijn. Gemeenten moeten dan ook erg alert zijn bij werken aan de openbare weg. Zie bijvoorbeeld de uitspraak van het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden en de uitspraak van de Rechtbank Middelburg.

De burger heeft ook nog een eigen verantwoordelijkheid om overlast en schade zoveel mogelijk te voorkomen. Zie het Kennisportaal klimaatadaptatie en de Handreiking klimaatadaptief bouwen voor voorbeelden.

Hemelwateroverlast via een leiding (riolering)

Ook via particuliere afvoer- en aansluitleidingen kan hemelwater de woning inlopen. Paragraaf 3.7.4 van het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl) Klik hier voor uitleg over dit begrip (opent in popup) bevat algemene regels Klik hier voor uitleg over dit begrip (opent in popup) waaraan de gebouwriolering moet voldoen. Nieuwe en bestaande bouwwerken moeten een zodanige voorziening voor de afvoer van huishoudelijk afvalwater en hemelwater hebben, dat dit water zonder nadelige gevolgen voor de gezondheid is af te voeren. Voor nieuwbouw zijn er aan de afvoer van afvalwater vanuit laaggelegen lozingstoestellen en goten of putten voor hemelwater specifieke eisen gesteld zoals een pomp en een terugstuwbeveiliging.

Zulke voorzieningen zijn lang niet altijd aanwezig. Zeker niet bij bestaande bouwwerken. Ook hiervoor geldt dat dit soort preventieve voorzieningen, met een beroep op de specifieke zorgplicht van het Bbl (artikel 3.5), wel aanwezig zouden moeten zijn. De eigenaar van een bouwwerk is zelf verantwoordelijk om die voorzieningen te treffen die nodig zijn om ervoor te zorgen dat er geen gevaar voor de gezondheid ontstaat.