Kwik
Kwik is een Zeer Zorgwekkende Stof (ZZS) Klik hier voor uitleg over dit begrip (opent in popup), die bij lage doseringen al toxisch is. Het is een zwaar metaal dat vloeibaar is bij kamertemperatuur. Kwik komt in deze vorm zeer zelden voor in de aardkorst. De belangrijkste bron voor kwikwinning is een mineraal dat kwiksulfide bevat.
Kwikbronnen
Wereldwijd ontstaat 40% van de antropogene kwikemissie door het verbranden van kolen. Daarnaast is een belangrijke bron van kwikemissies de primaire productie van non-ferrometalen (10%). In de ertsen komen sporen van kwik voor.
In Nederland is 30% van de emissies afkomstig van de industrie, 21% van de energiesector (kolengestookte centrales) en 24% van afvalverbranding.
In 1990 was de kwikemissie in Nederland 3.600 kg. In 2015 was dit nog 700 kg, maar de daling is de laatste jaren gering.
In Nederland zijn er geen actieve industriële processen meer waarbij kwik wordt gebruikt. Wel zijn er verschillende afvalstromen waar een kwikverontreiniging aan de orde kan zijn. De grootste bron van kwikafval is de gasindustrie.
De vorm waarin kwik vrijkomt in het milieu, is afhankelijk van het productieproces. De antropogene emissie van kwik bestaat voornamelijk uit gasvormig elementair kwik. De andere vormen zijn gasvormige anorganische kwikverbindingen (Hg2+) en kwik dat is gebonden aan deeltjes. Kwik kan in organische vorm als methyl- en ethylkwik voorkomen.
Milieueffect van kwik
De grootschalige verspreiding van kwik, de persistentie in het milieu, de bioaccumulatie en de negatieve invloed op de gezondheid en het milieu maken kwik een probleemstof.
Door bioaccumulatie nemen de concentraties toe in organismen die hoger in de voedselketen staan. De consumptie van vis is voor mensen de grootste blootstellingsroute van kwik.
Uitfasering kwik
Omdat kwik een gevaarlijke stof is, is er internationaal en nationaal beleid om het gebruik van kwik te weren, en de emissies te beperken.
Internationaal beleid
Op 16 augustus 2017 is het Verdrag van Minamata in werking getreden. Het verdrag:
- beperkt de winning van kwik
- beperkt de (internationale) handel
- beperkt het gebruik van kwik in producten en productieprocessen
- stelt regels voor de beheersing van emissie in industriële processen en de verwerking van kwikhoudend afval
De verdragsbepalingen zijn geïmplementeerd in EU-wetgeving, grotendeels in verordeningen met rechtstreekse werking in de lidstaten.
Op basis van het verdrag van Minamata en de kwikverordening (EU 2017/852) moeten de deelnemende lidstaten verplicht de gegevens over de omgang met kwik en kwikafval openbaar maken, zie Rapportages lidstaten.
Nationaal beleid
De beperkingen van de productie van en handel in kwikhoudende producten in het Nederlandse 'Besluit kwik en kwikhoudende producten milieubeheer' zijn gelijkgetrokken met Verordening (EU) nr. 2017/852. Dit besluit regelt tevens de uitvoering en handhaving van andere bepalingen in de verordening.
Ook andere Nederlandse wetgeving bevat bepalingen met relevantie voor kwik. Zoals:
Om kwik uit het milieu te laten verdwijnen, is het noodzakelijk al het kwikafval om te zetten naar een stabiele vorm, bijvoorbeeld kwiksulfide. De opslag vindt plaats in zoutmijnen, rotsformaties en bovengrondse opslagen.
Besluit activiteiten leefomgeving
Het Besluit activiteiten leefomgeving regelt onder andere voor de volgende activiteiten de emissie van kwik naar lucht en water:
- afvalverbrandings- of afvalmeeverbrandingsinstallaties en cementovens
- bodemsanering en proefbronneringen
- crematieovens
- laboratoria
- metaalbewerking
- stookinstallaties
Voor de overige processen gelden de emissiegrenswaarden uit artikel 5.30 in paragraaf 5.4.4 (de luchtmodule) of de regelgeving voor Rie Klik hier voor uitleg over dit begrip (opent in popup)-bedrijven (BBT-conclusies).
Nageschakelde technieken en BREF
De BBT Klik hier voor uitleg over dit begrip (opent in popup)-conclusies Grote stookinstallaties (LCP) geeft aan dat BBT-geassocieerde emissieniveaus (BBT-GEN) tussen de 1 en 10 µg/Nm3 liggen. Dit is afhankelijk van:
- het vermogen van de centrale
- de toepassing van steenkool of bruinkool
- of het een bestaande of nieuwe centrale betreft
De BBT-GEN voor de non-ferro industrie bedraagt 10 tot 50 µg/Nm3.
De vorm waarin kwik vrijkomt, bepaalt de te gebruiken techniek voor het afvangen ervan. Een aantal nageschakelde technieken dat eigenlijk is bedoeld voor het afvangen van andere componenten, heeft als positieve bijkomstigheid dat ook kwik wordt afgevangen.
Een goed voorbeeld hiervan zijn de afvangtechnieken van een kolengestookte centrale, waarbij de combinatie van het afvangen van stikstofoxiden (SCR), zwavel (natte ontzwaveling) en stof (elektrostatisch filter) een efficiënte maatregel voor het afvangen van kwik blijken te zijn. De SCR zet naast de stikstofoxide ook het elementair kwik om naar Hg2+ waardoor het makkelijker is af te vangen in de rest van de keten. Een ander voorbeeld is een stoffilter dat ook het kwik afvangt dat is gebonden aan stofdeeltjes.
Er zijn ook technieken die vooral voor kwik worden toegepast. Bijvoorbeeld de injectie van actief kool (in combinatie met een stoffilter).
Lees meer op BBT-conclusies per IPPC-categorie en Overzicht factsheets luchtemissiebeperkende technieken.
Betekenis voor bedrijven
Het VN-verdrag, de EU-wetgeving en het Besluit kwik en kwikhoudende producten milieubeheer sluiten aan bij het streven om kwik uit te bannen. Het besluit stelt dat het in beginsel verboden is om een kwikhoudend product te vervaardigen of in Nederland in te voeren.
Bedrijven die kwik uitstoten, zijn gehouden aan de minimalisatieverplichting (op basis van de zorgplicht). Dit betekent dat bedrijven systematisch moeten zoeken naar een alternatief voor het gebruik van kwik. En verder dat ze zoveel mogelijk voorkomen dat kwik in de grondstoffen aanwezig is. Ook moeten bedrijven een nageschakelde techniek toepassen om de emissie tot een minimum te beperken.
Rapportages lidstaten
Deelnemende lidstaten aan het verdrag van Minamata en de kwikverordening (EU 2017/852) rapporteren over de omgang met kwik en kwikafval:
