Het Veenendaalse puntensysteem in de praktijk

Hoe werkt dit puntensysteem in de praktijk en wat kunnen andere gemeenten hiervan leren? 2 initiatiefnemers, Amber Holdijk en Astrid Swart, delen hun ervaringen. Amber houdt zich als beleidsmedewerker ruimtelijke ordening bezig met de vertaling van de omgevingsvisie naar het puntensysteem. Astrid is projectleider ruimtelijke plannen en een van de vormgevers van de visie.

In het puntensysteem van de gemeente Veenendaal zijn de volgende thema's uit de omgevingsvisie opgenomen:
1. Gezonde en groene leefomgeving
2. Bewegen, ontmoeten, sporten en spelen (BOSS)
3. Energietransitie en duurzaam bouwen
4. Natuurinclusief bouwen
5. Klimaatadaptatie
6. Veiligheid en leefbaarheid
Lees meer over het Puntensysteem Omgevingsvisie Veenendaal op de website van de gemeente Veenendaal.

Hoe is het idee voor het puntensysteem ontstaan?

Amber: 'De omgevingsvisie is best een hoog-over document. Voor ontwikkelaars van buitenplanse projecten Klik hier voor uitleg over dit begrip (opent in popup) was het nog niet duidelijk hoe ze precies aan onze ambities konden voldoen. Daarbij komt: we hebben een ambitieuze visie met thema's die we allemaal belangrijk vinden. Tegelijk is Veenendaal een van de meest dichtbebouwde gemeenten in de provincie Utrecht. We hebben eigenlijk al geen uitbreidingswijk meer, dus we kunnen lang niet altijd zeggen: we doen in de openbare ruimte wel iets met vergroening of klimaatadaptatie.'
Astrid vult aan: 'We moeten het dus hebben van kleine stukjes grond waar nieuwe huizen worden gebouwd. Hoe zorgen we dat daar bijvoorbeeld én aandacht is voor woningen én voor beweging én voor groen? Dat is best een puzzel, want we kunnen ook niet eindeloze lijsten met regels aan ontwikkelaars opleggen. Zo ontstond het idee voor een puntensysteem, waarbij je per thema punten moet scoren. Hiermee garanderen we dat elk thema aan bod komt en het tegelijk haalbaar blijft.'

Met dit systeem garanderen we dat elk thema aan bod komt.

Hoe werkt dit systeem precies?

Astrid: 'Om een vergunning te krijgen moeten ontwikkelaars een bepaald aantal punten 'verdienen'. Hoe groter het project, hoe meer punten. Ze moeten een minimaal aantal punten per thema behalen, plus een minimaal aantal punten voor het totaal. Dit laatste puntenaantal ligt hoger dan het minimum van de zes thema's samen. Zo kunnen ontwikkelaars zelf bepalen binnen welk thema ze nog wat extra's willen doen.'
Amber: 'We vragen ontwikkelaars om bij de keuze van maatregelen rekening te houden met de omgeving. In een gebied waar weinig vleermuizen voorkomen, heeft het bijvoorbeeld weinig zin om veel vleermuiskasten op te hangen. Daarnaast is er altijd een moment waarop we hun plannen toetsen, voor het bestemmingsplan wordt vastgesteld.

Hoe hebben jullie de maatregelen en punten bepaald?

Amber: 'We hebben onze collega's die gespecialiseerd zijn in de thema's om advies gevraagd. Welke maatregelen dragen allemaal bij en hoeveel effect hebben ze op de omgeving? Ook de Omgevingsdienst Regio Utrecht (RUD) hebben we gevraagd mee te denken. Vervolgens hebben we punten aan de maatregelen toegekend. Dit is nog best lastig. Het moet ook nog in de praktijk blijken hoe makkelijk maatregelen te realiseren zijn en hoe effectief ze zijn. We zien het dan ook als een dynamisch systeem dat nog volop in ontwikkeling is.'

We zien het als een dynamisch systeem, dat nog volop in ontwikkeling is.

Astrid: 'We hebben er ook op gelet dat de thema's een beetje met elkaar in balans zijn. Dat de maatregelen van het ene thema bijvoorbeeld niet veel lastiger te realiseren zijn dan die van het andere thema. Nadat we de maatregelen en punten hadden vastgesteld, zijn we met meerdere ontwikkelaars in Veenendaal om de tafel gegaan. Samen hebben we het puntensysteem getest door het op bestaande ontwikkelingen toe te passen. De feedback hebben we verwerkt in de eerste wijziging van het puntensysteem. Ontwikkelaars gaven bijvoorbeeld aan dat het voor hoogbouwprojecten erg lastig was om voldoende punten te scoren binnen het thema Energietransitie en duurzaam bouwen. Vervolgens hebben we meer maatregelen aan dit thema toegevoegd die ook bij hoogbouw toegepast kunnen worden.'

Hoe reageren ontwikkelaars op het systeem?

Amber: 'De meesten zijn enthousiast. Ze vinden het fijn om handvatten te hebben om met de omgevingsvisie aan de slag te gaan en beseffen ook wel dat het deze kant op zal gaan. Een enkeling ziet het als onnodige verplichtingen en kosten en zegt: 'Het is bovenwettelijk, waarom zouden we daar nu al mee aan de slag gaan?' Maar straks, onder de Omgevingswet, is het voor gemeenten mogelijk om maatwerkregels op te stellen. Bovendien: ik las net dat wordt overwogen om natuurinclusief bouwen landelijk te verplichten, dus we lopen hierin misschien wel voorop.'

Ontwikkelaars zijn blij dat ze handvatten hebben om met de visie aan de slag te gaan.

Astrid: 'De vraag komt uiteindelijk ook vanuit de bewoners en de maatschappij. Ik bedoel: wie wil er nu niet een energieneutrale woning? Ik merk ook dat het er echt vanaf hangt hoe je de veranderingen richting ontwikkelaars brengt.'

Wat verandert er met het puntensysteem voor de medewerkers van de gemeente zelf?

Astrid: 'Het zorgt voor meer duidelijkheid en houvast. We krijgen dan ook veel positieve reacties. Zonder het puntensysteem zou het niet alleen voor ontwikkelaars, maar ook voor onze toetsers ingewikkeld worden: wanneer heeft iemand 'genoeg' gedaan? Je zou dan bij elk nieuw project verschillende adviseurs voor de verschillende thema's aan tafel moeten vragen, en dan krijg je bij elk project weer opnieuw een discussie over de juiste balans. Die discussie hebben we nu al gevoerd. Onze collega's hoeven bij wijze van spreken alleen nog maar maatregelen en punten af te vinken.'

De discussie over de balans tussen de thema's hebben we al gevoerd.

Amber: 'Ik merk dat andere gemeenten zich afvragen hoe ze projecten straks moeten toetsen en ons puntensysteem als inspiratiebron zien. We delen graag onze kennis en ervaring en hebben onze documenten al naar verschillende gemeenten en Regionale Implementatiecoaches Omgevingswet (RIO's) gestuurd. Verder hebben we begin januari een overleg met de provincie, waarin we onderzoeken of we het puntensysteem ook kunnen gebruiken voor afspraken met regionale partners over duurzaam bouwen. Het zou mooi zijn als het systeem zich als een olievlek verspreidt.'

Veel vragen gaan over hoe we maatregelen in stand houden als een woning wordt verkocht.

Jullie werken sinds februari met het systeem. Hoe werkt het in de praktijk?

Amber: 'Veel ontwikkelprojecten liepen in februari al, dus we hebben nog niet heel veel voorbeelden. Sinds een maand of drie krijgen we wel steeds meer vragen over de uitvoering. Deze gaan vooral over hoe we maatregelen in stand houden als een woningbouwproject wordt doorverkocht. Hoe zorgen we bijvoorbeeld dat de nieuwe huiseigenaren het groene dak intact laten? Hier hebben we niet direct een antwoord op. Het puntensysteem valt namelijk buiten het huidige takenpakket van handhavers. We overwegen wel een informatieplicht, dus dat ontwikkelaars de nieuwe eigenaren moeten informeren over welke maatregelen er zijn genomen en waarom. Tegelijk denk ik: als een deel van de maatregelen over tien jaar nog overeind is gebleven, is dat ook al heel mooi. Het gaat ons uiteindelijk vooral om bewustwording.'

Astrid: 'Precies: dat mensen zich bewust worden van deze thema's en in aanraking komen met de maatregelen. Dat is ook de reden dat we hebben besloten om het puntensysteem voor iedereen te laten gelden. Dus bijvoorbeeld ook voor die inwoner die een extra woning wil bouwen. Het minimum aantal punten voor kleine projecten ligt heel laag. Dat haal je al als je een nestkast ophangt, maar zo zorgen we wel voor die bewustwording.'

Uiteindelijk is ons belangrijkste doel: bewustwording van deze thema's.

Hoe willen jullie het systeem verder ontwikkelen?

Astrid: 'Het puntensysteem is nu heel algemeen, het zou mooi zijn als we het verder kunnen toespitsen op wat elk gebied nodig heeft. Er zijn veel onderzoeken die we nog kunnen uitvoeren. Bijvoorbeeld naar de aanwezigheid van flora en fauna, naar bodemsoorten, klimaatstress, et cetera. De gegevens die dit oplevert, kunnen we weer naar het systeem vertalen. Uiteindelijk willen we toewerken naar een interactief puntensysteem dat zich aanpast aan de plannen en aan het gebied dat je wilt ontwikkelen.'

Meer informatie

• Informatie over de omgevingsvisie.

De Aandeslag-Trofee is een jaarlijkse verkiezing van inspirerende projecten die bezig zijn met de Omgevingswet. Projecten en plannen van overheden en samenwerkingsverbanden die een duidelijk probleemoplossend karakter hebben, komen in aanmerking voor de Aandeslag-Trofee.

De delegatie van de gemeente Veenendaal (Astrid Swart, Marie-Louise van Lankveld, Gerrita Jansen, Amber Holdijk, Enbert Stroobosscher) samen met minister Hugo de Jonge tijdens de uitreikingsbijeenkomst op 10 januari 2023

Naast de gemeente Veenendaal waren ook de gemeenten Zundert en Rotterdam genomineerd voor de Aandeslag-Trofee 2022. Op 10 januari 2023 heeft de jury de gemeente Zundert met het project Zundert Floreert uitgeroepen tot winnaar van de trofee.

• Bekijk ook het nieuwsbericht van 10 januari 2023: Gemeente Zundert wint Aandeslag-Trofee 2022