Bodembeleid evolueert en krijgt steeds grotere rol in ruimtelijke inrichting

'De bodem is een vaak onderschat, maar belangrijk milieucompartiment in de energietransitie en van ons denken over klimaatadaptatie', aldus Boerekamp. 'Bodemenergie via warmte-koudeopslag en geothermie zijn al jaren in opkomst. Steeds meer gemeenten leggen warmtenetten aan als alternatief voor het gasnet. Ook kan het bodemsysteem een grote bijdrage leveren aan een klimaatadaptievere ruimtelijke inrichting. De hamvraag is: hoe richt je het land anders in nu het klimaat zo snel verandert? De bodem kan bijvoorbeeld extra CO₂ opnemen of als een spons juist meer water vasthouden voor gebruik in droge periodes.'

'De rol van ons waterbeleid was altijd dominanter op het gebied van de ruimtelijke inrichting, met waterveiligheid en waterkwaliteit als speerpunten. Ons bodembeleid wordt echter snel essentiëler bij deze opgave. In het laatste coalitieakkoord formuleerde het kabinet daarom ook de ambitie dat bodem en water de basis en meer sturend moeten worden bij ruimtelijke planvorming, bijvoorbeeld bij het aanleggen van infrastructuur of woningbouw. In het Deltaplan Ruimtelijke adaptatie staan alle projecten en maatregelen die ervoor gaan zorgen dat Nederland in 2050 waterrobuust en klimaatbestendig is ingericht. Ook Rijkswaterstaat is hier met stevige ambities mee aan de slag, resulterend in onze eigen Uitvoeringsagenda Klimaatadaptatie.'

Alle bodemdata in een basisregistratie

Om deze ambities ook goed waar te kunnen maken, is het nodig om een goed beeld te hebben van wat er precies in de bodem en ondergrond te vinden is. Dit moet voor planvormers en bestuurders letterlijk zichtbaar worden in samenhang met de inrichting van de bovengrond op die bodem. En het is op steeds meer plaatsen inmiddels behoorlijk druk onder de grond. Transportleidingen, afvalopslag, kabels, leidingen, rioleringen, warmtenetten, warmte-koudesystemen, grondwaterpompen – het bevindt zich allemaal onder onze voeten. Daarom werkt Nederland als eerste land in de wereld aan een basisregistratie ondergrond.

Boerekamp: 'Voor de maatschappij en de leefomgeving is het een goede zaak om alles over bodem en ondergrond digitaal te registreren in 1 centrale basisregistratie met uniformiteit in datakwaliteit en standaarden voor data-uitwisseling. Je hebt die informatie randvoorwaardelijk nodig voor ruimtelijke beslissingen, bijvoorbeeld over klimaatadaptatie, energietransitie, dijkversterking of woningbouw. De ruimte in Nederland blijft schaars, de maatschappelijke opgaven worden alleen maar groter. We zullen creatief moeten zijn met meervoudig ruimtegebruik en het optimaal combineren van functies op de schaarse bodemruimte. Om die waar te maken, moet je je data op orde hebben.'

Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties werkt al enkele jaren aan deze basisregistratie, die gefaseerd in werking treedt. Veel registratieobjecten zijn daar al in opgenomen. Recente ontwikkeling is dat ook de data over bodemkwaliteit – de chemische samenstelling van de bodem – er onderdeel van gaan uitmaken. Ook de milieugegevens van de bodemkwaliteit komen in de toekomst dus in de basisregistratie ondergrond terecht.

Kwaliteit versterken

Een andere actuele ontwikkeling op gebied van bodem en ondergrond is de Versterking Bodemstelsel, ofwel het verder verbeteren van de kwaliteit van uitvoering in het bodembeheer. Een speciale taskforce met deze naam bracht in maart van dit jaar hun eindrapport uit met 40 verbetermaatregelen die samen het Kwalibo-erkenningenstelsel moeten versterken. Het bodembeleid kent een publiek-privaat kwaliteitssysteem. Hierin controleren private certificerende instellingen de kwaliteit van de uitvoering. De overheid verleent erkenning op basis van deze certificaten voor bodemintermediairs (zoals aannemers, inspectie-instellingen en milieukundige begeleiders) en houdt aanvullend publiek toezicht. Boerekamp: 'Dit stelsel functioneert op zich goed, maar kan – en moet – verder versterkt worden, zo leerden diverse milieu-incidenten de afgelopen jaren. De Tweede Kamer ontving het rapport in maart van dit jaar. Het ministerie van IenW gaat met ons een implementatieprogramma opzetten, waarmee we de komende 2 jaar alle 40 maatregelen gaan doorvoeren. Zowel de overheid als private partijen moeten hiermee aan de slag.'

Natuurlijk is de afdeling Bodem en Ondergrond ook druk met de voorbereiding op de Omgevingswet. De ombouw van de bodemwet- en regelgeving naar de Omgevingswet is via een parallel spoor nagenoeg voltooid. De meeste informatie over deze regels voor bodem en ondergrond staat inmiddels op iplo.nl. 'We moeten nog enkele onderwerpen overzetten van bodemplus.nl naar iplo.nl', zegt Boerekamp, 'maar dat gaat lukken vóór de inwerkingtreding van de Omgevingswet. Wij focussen ons nu vooral op het ombouwen van instrumenten als het landelijke Meldpunt Bodemkwaliteit en de Bodem Toets- en Validatieservice (BoToVa). En op het geven van voorlichting en het ondersteunen van gemeenten, provincies en omgevingsdiensten. Met gemeenten werken we samen in het programma Bodembeheer van de Toekomst. Samen maken we producten die helpen bij de omzetting van de Wet Bodembescherming naar de Omgevingswet, zoals staalkaarten, handreikingen en trainingen.'

Klanten waarderen ondersteuning

Vanzelfsprekend komen er veel vragen over al deze veranderingen in het bodembeleid. Vragenstellers kunnen terecht bij het Informatiepunt Leefomgeving. 'Ik ben tevreden om te merken dat we de kennis en kunde in huis hebben om die vragen te beantwoorden', aldus Boerekamp. 'Onze klanten beloonden de medewerkers van de vakgroep Bodem – een van de vakgroepen van het IPLO – gemiddeld met een klanttevredenheidscijfer van 7,8. We kregen zelfs een 8,1 voor de categorie 'Bodem onder de nieuwe Omgevingswet'. Voor ons is dat een duidelijk signaal dat we doen waarvoor we staan opgesteld.'

Fotoverantwoording

• Afbeelding metingen bij dijk: Rijksoverheid / Rob Poelenjee
• Afbeelding buisleiding: Rijksoverheid / Rob Poelenjee
• Afbeelding hoogwatergeul Ooijen Wanssum, Maaspark: Rijksoverheid / Tineke Dijkstra