Beleid als strijdmiddel tegen hardnekkige PFAS

Onderzoek van Rijkswaterstaat naar de waterkwaliteit van de Westerschelde bracht vorig jaar een schok teweeg in Zeeland. Het Zeeuwse water bleek hoge concentraties PFAS te bevatten. Tegelijkertijd vonden Vlaamse onderzoekers zorgwekkende hoeveelheden PFAS in de bodem bij graafwerkzaamheden voor een nieuwe wegverbinding bij Antwerpen. Daarvoor was de grootschalige PFAS-verontreiniging in het Drechtstedengebied al in beeld gekomen. 'Het maakte veel mensen plots bewust van een sluimerend probleem, dat veel groter is dan het Westerscheldegebied', aldus Mathijs van de Waardt, coördinator van het team stoffen bodem bij het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW). Zijn team is medeverantwoordelijk voor het ontwikkelen van wet- en regelgeving voor niet-genormeerde stoffen in de bodem. 'Niet alleen in Nederland en België beseften overheden dat ingrijpen noodzakelijk was, ook op Europees niveau kwamen overheden tot dat inzicht.'

Naast de inspanningen op internationaal vlak kijkt de Nederlandse overheid hoe zij de uitstoot (emissie) van PFAS kan voorkomen op landelijk niveau. 'In opdracht van het ministerie van IenW gingen we op zoek naar PFAS-bronnen in water en bodem', vertelt Boerekamp. 'Op plaatsen met verhoogde PFAS-concentraties kwamen we al snel uit bij de bedrijven die daar PFAS lozen. Waar mogelijk, bewegen we de fabrikanten om PFAS uit het productieproces te halen of om in ieder geval de emissie ervan te verminderen. Overigens weten sommige bedrijven niet eens dat er PFAS vrijkomt in hun productieproces, omdat niet bekend is dat er PFAS in hun grondstoffen zitten. Of ze hebben niet een-twee-drie een alternatief voorhanden.'

Uit dit onderzoek kwamen verschillende sectoren naar voren, die relatief veel PFAS uitstoten. De papierindustrie is er 1 van. Via papierrecycling komen PFAS in het lozingswater. Ze zitten bijvoorbeeld in folies op pizzadozen en in de glossy covers van tijdschriften. Daarnaast was al langer bekend dat PFAS worden gebruikt bij de productie van brandblusschuim. 'Een sector die ook in beeld kwam', aldus Boerekamp, 'is de kleding- en tapijtindustrie. PFAS zitten als brandvertrager en waterafstotend middel grootschalig in textiel.'

Het ministerie van IenW heeft het actieprogramma PFAS opgezet, waarin zij samen met werkgeversorganisatie VNO-NCW en verschillende brancheorganisaties naar oplossingen zoekt voor PFAS-emissie. Van de Waardt: 'Ons doel is om mensen minder bloot te stellen aan PFAS. Dat vergt ook continu onderzoek en monitoring. Daarom hebben wij ­­– samen met de ministeries van VWS en LNV – het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (het RIVM) opdracht geven voor een onderzoekstraject van 3 jaar. Hierin kijkt het RIVM onder meer naar de aanwezigheid van PFAS in voedsel en drinkwater, stelt het scenario’s op voor het verminderen van blootstelling, adviseert het over pakketten met maatregelen en monitort het de effecten hiervan op de hoeveelheid PFAS die mensen binnenkrijgen.'

De Schelderegio, en in het bijzonder de Westerschelde, is een goed voorbeeld van de rol van overheden bij het terugdringen van PFAS. Vorig jaar werd bekend dat het chemieconcern 3M in Zwijndrecht, bij Antwerpen, duizenden kilo's PFAS per jaar loosde in de Westerschelde. Daar ontstonden grote zorgen over de kwaliteit van de vis, het zwemwater en de natuur in de Hedwigepolder, wanneer die onder water komt te staan. Om het probleem bij de horens te vatten, stelden minister Harbers en gedeputeerde Van der Velde 2 PFAS-coördinatoren voor Zeeland aan. De 1 voert de regie voor de regio, de ander voor zaken op rijksniveau. Boerekamp: 'De coördinatoren staan in goed contact met hun Vlaamse collega's. Zij voeren regelmatig overleg over een gelijkwaardige PFAS-aanpak, onder meer op het gebied van vergunningverlening, handhaving en toezicht. PFAS stopt niet bij landsgrenzen, we moeten dit probleem gezamenlijk aanpakken.'

Van de Waardt: 'De Vlaamse minister Demir heeft inmiddels 27 emissievergunningen van bedrijven aangescherpt, wat bijdraagt aan de vermindering van grensoverschrijdende PFAS-emissie in de Westerschelde.'

Verder liet de provincie Zeeland onderzoek doen naar de voedsel- en waterkwaliteit in de Westerschelde door de universiteit van Wageningen en het RIVM. Daar kwam een advies uit om zo min mogelijk vis, garnalen en oesters uit de Westerschelde te eten. De conclusie van het onderzoek naar de waterkwaliteit in de Westerschelde was dat zwemmen daar niet schadelijk is voor de gezondheid.