Een belangrijk doel van de Omgevingswet is het creëren en het in stand houden van een veilige en gezonde fysieke leefomgeving. De wet biedt gemeenten en provincies kansen om bij de ruimtelijke planning in een vroeg stadium rekening te houden met gezondheid en veiligheid, en hierin eigen accenten te leggen. Een interview met Imke van Moorselaar, adviseur Leefomgeving bij de GGD Amsterdam, over de uitdagingen in de grote stad die de gemeente het hoofd biedt met de Amsterdamse gezondheidslogica.
Imke van Moorselaar: 'Amsterdam is vanuit milieuoogpunt een belaste stad met gevolgen voor de gezondheid. De problemen, onder andere met de luchtkwaliteit, zijn in grote steden natuurlijk groter dan ergens anders. Maar dat heeft er ook juist aan bijgedragen dat er meer aandacht voor deze problemen is. We lopen op een aantal terreinen daardoor voorop met beleid.
We zijn de enige GGD in Nederland die zelf luchtkwaliteitsmetingen verricht. Samen met het DCMR in Rotterdam en het RIVM vormen wij het luchtmeetnet van Nederland. DCMR doet de metingen in en rond Rotterdam en wij in Amsterdam, in de randgemeenten van Amsterdam en ook daarbuiten, in Haarlem en in de IJmond: Beverwijk, Wijk aan Zee en IJmuiden bij Tata Steel. Het RIVM verzorgt de metingen verspreid over Nederland.'
Imke van Moorselaar, adviseur Leefomgeving GGD Amsterdam
Ambitieus
In Amsterdam staan 11 meetstations, waarin met geavanceerde apparatuur 24 uur per dag, 365 dagen per jaar de luchtkwaliteit wordt gemeten. Daarnaast hangen er verspreid over de stad 144 zogenoemde Palmesbuisjes: simpele buisjes van 7 cm die aan 1 kant een chemische stof op een gaasje bevatten die stikstofdioxide (NO2) bindt. Die hangen een maand op een bepaalde plek. Daarmee wordt het maandgemiddelde stikstofdioxideconcentratie gemeten. 'Dit is een relatief simpele methode, goedkoop, en heel betrouwbaar', aldus Van Moorselaar.
'Het heeft een enorme meerwaarde dat wij als GGD het luchtmeetnet beheren. Wij doen niet alleen de metingen, maar gaan ook met die getallen aan de slag. We maken een gezondheidsvertaling uit die cijfers. Omdat we zo dicht op die getallen zitten en er veel kennis over hebben, heeft dat grote voordelen. Bijvoorbeeld voor het programma luchtkwaliteit, dat het beleid maakt. We werken daar nauw mee samen.'
Resultaat: Amsterdam heeft het Actieplan Schone Lucht opgesteld. De ambitie is, om aan de gezondheidskundige advieswaarden van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) te voldoen. Die zijn strenger dan de Europese normen.
De luchtkwaliteit is in Amsterdam in de afgelopen 10 jaar steeds verder verbeterd. En dat is ook hard nodig: ondanks de verbetering is de luchtkwaliteit is in Amsterdam nog steeds een van de grootste ziekmakers. Gemiddeld leven Amsterdammers nog steeds een jaar korter door vieze lucht. Bronnen van fijnstof en stikstofdioxide zijn verkeer, scheepvaart en industrie. Een andere grote bron is houtstook. Dat is inmiddels de grootste bron van fijnstof in Nederland.
Gezondheidslogica
'Schone lucht voor iedereen' is slechts 1 van de 12 principes uit de Amsterdamse gezondheidslogica waarmee een gezonde leefomgeving wordt bevorderd. Andere belangrijke principes zijn 'fietsers en voetgangers krijgen ruim baan', 'sport is om de hoek', 'drukte wordt afgewisseld met stilte' en 'een gezonde stad is een groene stad'. Van Moorselaar: 'Wat ik mooi vind aan de Amsterdamse gezondheidslogica, is dat het niet een GGD-product is. Maar echt een samenwerking tussen GGD en collega's uit het ruimtelijk domein, zoals stedenbouwkundigen en planologen.'
Van Moorselaar adviseert op ruimtelijke plannen vanuit het gezondheidsperspectief: 'De gemeente klopt bij de GGD aan voor advies, maar ook het omgekeerde is het geval. Ik klop ook aan bij de gemeente om eraan te herinneren dat het gezondheidsperspectief in de plannen een hoge prioriteit heeft. Het gebeurt steeds vaker dat we betrokken worden. Dat is ook belangrijk: als je een stad ontwikkelt, moet je aan veel dingen denken, dus ook aan een gezonde inrichting.'
Behalve met luchtkwaliteit, houdt Van Moorselaar zich verder concreet bezig met wat nieuwere onderwerpen: geluid en groen. Van Moorselaar: 'Geluid verdient meer aandacht. Anders dan bij de luchtkwaliteit zie je in dit opzicht weinig tot geen verbetering, en misschien zelfs wel een verslechtering. Door de woningnood wordt er steeds meer gekeken naar bouwen op hoogbelaste plekken. Vaak hebben die woningen nog maar 1 gevel, die gericht is op het spoor of een drukke weg. Ik maak me wel zorgen over de woonkwaliteit op dat soort plekken.'
Wat ik mooi vind aan de Amsterdamse logica? Dat het niet een GGD-product is, maar een samenwerking tussen GGD en het ruimtelijk domein.
Belasting elektrisch verkeer
Uitstootvrij wegverkeer is schoon aan de uitlaat, en ook stiller. Uit onderzoek komt naar voren dat volledig uitstootvrij verkeer gemiddeld tot 40% lagere NO2-achtergrondconcentraties leidt. Voor fijnstof is de afname een stuk minder: 7-8% minder PM2,5 en 4-6% PM10.
Bron: Academische werkplaats Gezonde Leefomgeving
Groen en gezondheid
Het andere werkgebied van Van Moorselaar is groen. Van Moorselaar: 'We zijn als GGD goed betrokken bij de ontwikkeling van de groenvisie. We hebben veel input kunnen geven. Dat heeft er mede toe geleid dat sociaal welzijn en gezondheid belangrijke pijlers in de groenvisie zijn geworden.'
Van Moorselaar maakt beleidsmedewerkers vooral bewust van de relatie tussen groen en gezondheid. Geeft uitleg welke mechanismen er zijn. Een groene omgeving nodigt uit om actief te zijn, om te bewegen, te spelen en te sporten. Groen is ook een belangrijke plek voor ontmoeting en draagt bij aan de sociale cohesie in buurten. Het is een plek waar mensen rust en ontspanning vinden. Dat is ook voor de mentale gezondheid belangrijk.
Van Moorselaar was betrokken bij de herinrichting van het Noorderpark – althans, bij een onderzoek naar het gebruik van het park na de herinrichting. Die bestond onder meer uit de aanleg van een brug over het Noordhollandsch Kanaal om de parkonderdelen te verbinden, uit nieuwe aantrekkelijkere entrees, brede paden voor verschillende activiteiten. Van Moorselaar ontdekte dat het park na de herinrichting veel meer bezoekers trok. Hij nam er veel meer wandelaars en andere sporters waar.
De Omgevingswet zal volgens Van Moorselaar gemeenten en provincies helpen om een gezonde leefomgeving vorm te geven. Van Moorselaar: 'De gezonde leefomgeving heeft daarin immers een centrale plek gekregen. Voor ons fungeert de Omgevingswet als een extra middel om een gezonde leefomgeving te realiseren.'
Inzicht geven in gezondheidsbeleving
Meer ervaringen met de gezonde leefomgeving lezen? Op www.gezondeleefomgeving.nl staan onder andere filmpjes van gemeenten en uitvoerende organisaties. De uitgebreide website is bedoeld als gids, om inzicht te krijgen in de gezondheid en gezondheidsbeleving van Nederlanders, en hoe gezondheid het beste verankerd kan worden in het beleid. Er zijn veel data opgenomen, ook per regio of per gemeente in onder meer Gezondheidsmonitors. In 1 oogopslag wordt helder bijvoorbeeld hoe oud mensen in een bepaalde gemeente gemiddeld worden en hoe zij zelf hun gezondheid ervaren. En wat het gezondheidsaanbod er is. Van Moorselaar: 'De website gezondeleefomgeving.nl geeft een mooi overzicht van hoe je met een gezonde leefomgeving aan de slag kunt gaan. De films op de website bieden een laagdrempelige manier om de informatie tot je te nemen.'
Meer Nieuws in Perspectief
Andere Nieuws in Perspectief-artikelen lezen? Ga dan naar de overzichtspagina van Nieuws in Perspectief.
Fotoverantwoording
- Openingsbeeld: Pixabay, rechtenvrij
- Afbeeldingen meetstations: Hemkade, Rembrandtpark en Hoogtij. Copyright: GGD Amsterdam
- Afbeelding Imke van Moorselaar in de natuur: eigen collectie Imke van Moorselaar
- Afbeelding Noorderpark; rapport Herinrichting Noorderpark, Imke van Moorselaar