Nieuw hulpmiddel bij overlast houtstook: de Routewijzer

Houtstook is een van de thema's in het Schone Lucht Akkoord (SLA), waarvoor het Rijk, de 12 provincies en inmiddels 90 gemeenten de handen ineen hebben geslagen. Doel van het SLA is om de luchtkwaliteit permanent te verbeteren.

De gemeente Helmond koos ervoor om de nadruk te leggen op het informeren en adviseren van de inwoners, in een zogenoemde zachte aanpak. De Haan: 'Dat hebben we heel bewust gedaan. We wilden in eerste instantie bereiken dat de bewoners zich gehoord voelden, zowel de stoker als degene die de overlast ervoer.' Die zachte methode waarin de nadruk ligt op preventie, is in de Routewijzer opgenomen als Route 1.

De bewuste wijk (1500 woningen) werd onderverdeeld in meerdere kleinere buurten, in 'bloemkoolroosjes'. De bewoners werden eerst via een mailing geïnformeerd over de huisbezoeken, die steeds werden afgelegd door 2 toezichthouders. Tijdens de huisbezoeken letten zij vooral op bouwtechnische aspecten van de houtkachel. De Haan: 'Als de schoorsteen voldeed, gingen we vervolgens met de bewoners in gesprek over het stookgedrag en gaven we stooktips. Doel was om zo de sociale norm te beïnvloeden. De training in gedragsverandering voor toezicht en handhaving die ik volgde bij het CCV – Centrum voor criminaliteitspreventie en veiligheid – kwam daarbij goed van pas.'

'In verreweg de meeste gevallen voldeden de afvoerkanalen aan de eisen', vult Nouwen aan. 'Ook bleken de meeste mensen goed hout te gebruiken: hout dat niet is geïmpregneerd of geverfd, en dus geen schadelijke stoffen bevat.' Het vocht­­­gehalte dat werd gemeten, was meestal 15-20%, wat goed is. Te vochtig hout levert problemen op.

Nouwen: 'Het hout lag goed droog opgeslagen. Natuurlijk kunnen we niet garanderen dat er helemaal niets in de kachel gaat dat niet mag. Maar tijdens de controles zag alles er meestal goed uit.' Na afloop informeerden ze alle bewoners onder wie de klagers over de bevindingen. Dat stelde hen gerust. Nouwen: 'Mensen dachten vaak dat er door buren allerlei rotzooi werd opgestookt. Ze kwamen er zo achter dat hun onderbuikgevoel niet klopte.'

De overlast werd in de meeste gevallen veroorzaakt door het gedrag van de stoker. Nouwen: 'Mensen waren zich niet bewust bijvoorbeeld van de invloed van de weersomstandigheden op de overlast.' De Haan: 'Dan kunnen de Stookwijzer en het stookalert van het RIVM helpen. Is het windstil en is de luchtkwaliteit onvoldoende, dan kun je beter niet stoken.'

De zachte, preventieve aanpak kan aangevuld worden door een aanpak die erop gericht is om (ernstige) overlast te verminderen. De werkgroep heeft in de Routewijzer acties beschreven die gemeenten kunnen uitvoeren bij overlast­meldingen. De 1^e stap is ook hier om in gesprek te gaan met de overlast­gever. Die is zich misschien niet bewust van de overlast die hij veroorzaakt. Door uit te leggen hoe hij zijn stookgedrag kan veranderen, kunnen de negatieve effecten worden beperkt.

Om overlast te constateren kunnen speciale toezichthouders worden ingeschakeld van wie het reukvermogen is getest. Emissies van schadelijke stoffen zijn lastig meetbaar, maar een geteste toezichthouder kan onaanvaardbare geurhinder vaststellen. De geurdrempel van zo'n inspecteur ligt binnen een bepaalde band­breedte. Hij moet niet te goed kunnen ruiken, maar ook weer niet een te hoge geurdrempel hebben. Verder vergemakkelijkt meetapparatuur als warmtecamera's, roetsensoren en vochtmeters het werk van de toezichthouders.

Bij grote overlast kan worden gehandhaafd. Technische bouwvoorschriften en een zorgplichtbepaling vormen daarvoor de juridische grondslag. Hunsche: 'Het is heel belangrijk om zorgvuldig bewijs te verzamelen en belangrijke feiten als plaats, tijd en de wijze van waarnemen goed vast te leggen. Neem foto's, maak screenshots van de weersomstandigheden. Schrijf ook op of het is gelukt om afspraken te maken over het stoken. En beschrijf de inhoud van die afspraken.'

Deze adviezen en tips vormden de rode draad in haar bijdrage aan de Routewijzer. Heel belangrijk, want een rechter weegt die feiten zwaar. Ze putte haar kennis behalve uit algemeen bestuursrecht ook uit jurisprudentie, zoals die te vinden is op rechtspraak.nl. Ze werkte verder nauw samen met Rijkswaterstaat. Hunsche: 'Het leuke van dat spitten in jurisprudentie is dat ik zo stuitte op de uitspraak over de gemeente Helmond. Zij hebben de handschoen opgepakt en een hele juridische analyse en een aanpak op het gebied van voorlichting gemaakt.'

De Routewijzer geeft vooral heel praktische, actuele informatie. In Route 3 staat het omgevingsplan centraal. Onder de Omgevingswet kunnen gemeenten daarin straks allerlei regels opnemen over het gebruik van kachels. Hunsche: 'Bijvoorbeeld een stookverbod bij ongunstige weersomstandigheden. Of regels over de tijden waarop gestookt mag worden, of een stookfrequentie. Een andere optie is een stookverbod, tenzij mensen een vergunning hebben. Je kunt allerlei eisen aan zo’n vergunning stellen: alleen stoken met schoon, droog hout bijvoorbeeld.'

Het ambitieniveau kan daarbij worden afgestemd op de klachtenpatronen. Stokers die grote overlast veroorzaken, kunnen zo worden aangepakt. Hunsche: 'Mijn er­­­­­­­varing is dat gemeenten nog erg terughoudend zijn in het handhaven. Dat vinden ze lastig. De rechter heeft ook wel zaken vernietigd waardoor ze terughoudend zijn geworden. Als gemeenten concrete regels stellen in het omgevingsplan, kan dat de handhaving vereenvoudigen.'

Een gemeente kan handhaven op overmatige hinder, als er nog geen specifieke lokale regels gelden. Handhaven op gezondheidsschade is nu niet mogelijk, omdat er nog geen algemene inzichten zijn wanneer houtstook precies leidt tot gezondheidsschade bij omwonenden. Al is inmiddels wel helder dát houtrook de gezondheid schaadt. Dat blijkt uit onderzoek van onder andere het RIVM (Samenwerking Houtrookonderzoek RIVM). Vooral mensen met hartziekten, astma, bronchitis of COPD, ouderen en kinderen zijn kwetsbaar voor de verbrandingsgassen.

De Routewijzer is bedoeld als hulpmiddel voor decentrale overheden en baseert zich op bestaande informatie, inzichten, kennis en ervaringen. De 3 routes kunnen elkaar aanvullen en versterken. Gemeenten kiezen hun route(s) op basis van de lokale situatie en ambities, het is geen blauwdruk. Hunsche: 'We hebben vooral geprobeerd de boodschap te laten doorklinken in de Routewijzer dat er meer kan dan gemeenten denken.'

• Alle afbeeldingen: copyright Rijkswaterstaat