Social Impact Assessment

Participatietool bij complexe projecten met significante risico's en effecten

Grootschalige projecten met grote risico's en effecten vragen om een professioneel risicobeheersingsproces. De initiatiefnemer loopt risico op vertraging, afstel en reputatieschade. De overheid loopt risico op hoge transactiekosten. En bij de burger kunnen onrust en boosheid zorgen voor afnemend vertrouwen in overheid en politiek, wat de sociale cohesie ondermijnt.

De wereldwijd leidende norm voor een risicobeheersingssysteem voor dit soort projecten is het Milieu- en Sociaal Risicomanagement Systeem (MSRS) van het IFC. Die is gebaseerd op bekende elementen als een milieueffectrapportage (mer) en publieksparticipatie op verschillende niveaus. Nieuw voor Nederland is de Social Impact Assessment (SIA), het zusje van de mer.

SIA

Het SIA dateert uit de jaren ' 70 en is sindsdien verplicht in Noord-Amerika en Australië. Sindsdien volgden tientallen landen, waaronder Finland, Groenland en Rusland. In landen als Frankrijk, Italië en Spanje is in sommige gevallen een SIA-variant verplicht.

IFC introduceerde haar eerste Milieu en Sociale Beleidskader begin jaren negentig voor high risk projects in opkomende markten en ontwikkelingslanden. De versie van de prestatienorm uit 2006 was het eerste beleidskader voor de private sector. De derde versie van de norm (uit 2012) is het resultaat van intensieve onderhandelingen tussen de internationale private sector, overheden en maatschappelijke organisaties. Om verschillende redenen hebben complexe projecten in westerse landen tegenwoordig ook een hoog risicogehalte. Daarom gebruiken sommige investeerders voor complexe projecten in Europa een SIA, ook als daarvoor geen wettelijke verplichting is. Een bekend voorbeeld is de TAP-gaspijplijn van Griekenland naar Italië.

De Nederlandse banken en sommige grote bedrijven volgen deze IFC-norm. Voor de Inspiratiegids participatie is deze norm in het Nederlands vertaald.

Belangrijkste elementen van de norm

De belangrijkste elementen van de IFC-norm voor Nederland zijn:

• Het uitvoeren van  een milieu- en een sociaal effect rapportage (Environmental & Social Impact Assessment) gebaseerd op een milieutechnische en socio-economische nulmeting.
• Het informeren, consulteren of geïnformeerd participeren van belanghebbenden, afhankelijke van de zwaarte van de risico's en effecten van het project. De nadruk ligt hierbij op de gemeenschappen die gevolgen van enige betekenis kunnen ervaren van het project.
• Het vaststellen van risico's en effecten op getroffen gemeenschappen en andere belanghebbenden.
• Het in samenspraak vaststellen van maatregelen die mitigerend zijn (negatieve effecten verminderen) voor elk relevant negatief effect, soms vastgelegd in een convenant.
• Het beheersen van de risico's in een MSRS (dat bestaat uit internationaal gestandaardiseerde onderdelen), die ook de ISO hanteert.

De IFC-norm heeft gestandaardiseerde onderdelen die ook gelden voor technische risicobeheersingssystemen. Bijvoorbeeld op het terrein van milieu, arbeidsveiligheid en gezondheid. De overheid kan daardoor de initiatiefnemer aanspreken op het beleid, organisatie, drempelwaarden en de kwaliteit en naleving van de verschillende risicobeheersingsplannen.

Handleiding voor implementatie van de norm

De IFC biedt een uitgebreide handleiding (guidance note) voor de implementatie (invoering) van de norm. Ook biedt ze verschillende tools om het MSRS te beoordelen en te verbeteren. De handleiding en tools zijn momenteel alleen nog in het Engels beschikbaar.

Toepassing SIA in Nederland

Op verzoek van het Nationaal Platform Burgerparticipatie Omgevingsprojecten, Lerend platform Energie en Omgeving en enkele overheidsinstellingen, is een Nederlandse toepassing van de SIA gemaakt. Dit korte rapport beschrijft de concrete stappen en acties voor de uitvoering van een SIA volgens de IFC-prestatienorm in Nederland. Op verzoek van geïnteresseerde derde partijen is een gap-analyse toegevoegd die de verplichtingen van de SIA vergelijkt met de verplichtingen vanuit de huidige en toekomstige wet- en regelgeving.