Zoeken in deze site

Let op: de informatie over regelgeving geldt na inwerkingtreding van de Omgevingswet op 1 januari 2024.


Onderzoek bronaanpak: substitutie en procesaanpak

Bij een onderzoek voor bronaanpak zoekt het bedrijf uit wat de mogelijkheden zijn voor vervanging (substitutie) van de Zeer Zorgwekkende Stoffen (ZZS) en verandering van het proces. Deze bronaanpakken beoordeelt het bedrijf op haalbaarheid.

Beschrijving functie van te vervangen ZZS

Doel: het in kaart brengen van de functie van de ZZS in product of proces. Dit om helder te krijgen aan welke voorwaarden een bronaanpak moet voldoen.

Gewenste resultaat: geef informatie over de functie en toepassing van de ZZS. Dit is informatie die leidt tot relevante criteria en onderzoeksvragen om de inventarisatie van de mogelijke bronaanpakken uit te voeren. Verwijs hierbij naar het productieproces of product en de procescondities waarin de stof zijn functie moet uitvoeren.

Uitwerken: De vragen hieronder geven een idee voor het uitwerken van de functie van de te vervangen ZZS.

  • Wat is de functie van de ZZS? Denk hierbij aan deze vragen: is het een hulpstof of grondstof in het proces of product/mengsel? Of heeft de ZZS mogelijk andere functies?
  • Onder welke procescondities passen we de ZZS toe en welke technische eisen stelt dit aan een mogelijke vervanger? Denk hierbij aan de fysische en de chemische omstandigheden binnen het proces. Voorbeeld fysische omstandigheden: temperatuur of druk in het proces. Voorbeeld chemische omstandigheden: pH binnen het proces of andere stoffen.
  • Gelden er andere voorwaarden waarom we de ZZS gebruiken? Denk bijvoorbeeld aan eisen die de klanten stellen, voorschriften of andere mogelijk wettelijke verplichtingen.
  • Beschrijf in een schema de positie van het bedrijf en de gehele keten. Welke functies heeft de ZZS verderop in de keten (gehele levenscyclus)?

Voorbeeld beschrijving functie stof

Bedrijf Y maakt ZZS X. Dit is een organisch oplosmiddel met een sterk oplossend vermogen, een medium kookpunt, lage oppervlaktespanning en hoge dampdruk. Stof X is in gebruik als industrieel oplosmiddel. De stof wordt vooral gebruikt voor het ontvetten en schoonmaken van metalen en erg kleine metalen onderdelen in het bijzonder.

De functie van stof X bij bedrijf Y is een product. Klanten gebruiken de stof voor het ontvetten en schoonmaken van zeer kleine metalen onderdelen. Dit gebruik van de stof stelt de volgende technische eisen: lage oppervlaktespanning en hoge dampdruk.

In de keten is bedrijf Y de producent. De gebruiker is de medische sector. Zij gebruikt stof X om medische apparaten schoon te maken. Voorwaarden die de gebruikers stellen zijn:

  • de stof is te gebruiken in kleine onderdelen
  • de stof blijft niet achter in de apparatuur

Inventarisatie mogelijke bronaanpakken

Doel: overzicht van alle mogelijke bronaanpakken voor het vervangen van  de ZZS.

Gewenst resultaat: geef een overzicht van alle mogelijke bronaanpakken. Het gaat hierbij om alternatieve stoffen en procestechnische alternatieven. Noem de informatiebronnen die gebruikt zijn en beschrijf de informatie die is verzameld. Noem ook de achtergronddocumenten, als die van belang zijn. Geef details over met welke delen van de keten en met welke organisaties contact is gezocht.

Mochten er geen bronaanpakken naar voren komen, definieer dan onderzoeksvragen en acties voor een vervolgonderzoek (research-and-development-programma). Gebruik dit voor het invullen van de conclusie van het onderzoek en de prioritering en plan van aanpak.

Uitwerken: gebruik de informatie uit de beschrijving van de emissiesituatie en de beschrijving van de functie van de stof om de inventarisatie van de bronaanpak te sturen. Communicatie in de keten is hierin een belangrijk en interactief proces. Leveranciers, fabrikanten en importeurs kunnen informatie over mogelijke alternatieven hebben. Gebruikers kunnen beter overzien wat de haalbaarheid is van de vervanger in hun toepassingen.

Checklist inventarisatie bronaanpak

Bij de inventarisatie kan de volgende checklist worden gebruikt:

  • Communicatie in de keten, zie de gidsvragen bij communicatie in de keten:
    • gebruik eigen kennis (proces, producten en toepassingen)
    • benader leveranciers en gebruikers in de keten (of in andere relevante ketens)
    • benader brancheorganisaties of collega-bedrijven
  • Raadpleeg openbare bronnen:
    • BREF-documenten
    • academische vakbladen en onderzoeksinstituten
    • patentdatabases
    • openbare informatie consultaties SVHCs Annex XV dossiers (autorisatieproces)
    • handelsorganisaties
    • ECHA-website en andere bestaande websites

Websites als informatiebron voor bronaanpak

Er is een groot aantal websites te vinden op het gebied van het vervangen van een stof (substitutie). Hierin neemt de OECD Substitution and Alternatives Assessment Toolbox een centrale plaats in. Het advies is om met deze website te beginnen. Deze website wordt regelmatig bijgewerkt.

Op de OECD-website is veel informatie te vinden over stoffenlijsten. Ook staan hier voorbeeldcasussen van substitutie, onafhankelijke onderzoeken naar alternatieven en methodieken om alternatieven te beoordelen. Vooral de volgende websites zijn interessant:

Voor extra advies is er de ECHA-website en de REACH-helpdesk.

Voorbeeld verschillende vormen van bronaanpakken

  • Substitutie door stoffen: gebruik van andere, veiligere stof(fen). Zoals een ester, in plaats van weekmakers in coatings.
  • Substitutie door proces: gebruik van technieken om de functie van de ZZS over te nemen. Zoals invriezen, in plaats van gebruik van een chemische stof om biologisch materiaal te bewaren.
  • Substitutie door procedure: gebruik van een organisatorische maatregel als vervanging van een ZZS. Zoals het omruilen van schakelaars met zware metalen door aansturing met de hand.
  • Substitutie door herontwerp: het aanpassen van het product waardoor de stof niet meer nodig is. Zoals producten zo te ontwerpen dat deze door hun vorm verbonden kunnen worden. Hierdoor is de lijm niet meer nodig.

Zie ook de OSH-website over substitution of hazardous chemicals.