Zoeken in deze site

Stadslandbouw

Stadslandbouw is er in alle vormen en variaties van voedselproductie rondom en in de stad, zoals moestuinen, schooltuinen, daktuinen of kinderboerderijen. Stadslandbouw kan bijdragen aan de gezondheid en de kwaliteit van de leefomgeving. Sommige gemeenten hebben er al beleid voor en er zijn allerlei voorbeelden van.

Beleidsmakers, architecten en planologen zouden de stadslandbouw een plaats kunnen geven in de stad. Het zelf verbouwen van voedsel grijpt direct in op de levensstijl van de bewoners en is een stimulans om de vergroening van de stedelijke leefomgeving gestalte te geven. Stadslandbouw kan een bijdrage leveren aan de oplossing van maatschappelijke opgaven zoals sociale, gezondheids- en economische effecten én aan de kwaliteit van de leefomgeving. Op de stadsbodem verbouwd voedsel kan een verbindend element zijn in een stedelijke samenleving. Zie het RIVM-rapport Bodem als draagvlak voor een klimaatbestendige en gezonde stad.

Stedelijk groen met een meerwaarde

Stadslandbouw biedt de mogelijkheid tot productie van voedsel door, of dicht bij de consument. Daarnaast kan stadslandbouw bijdragen aan een groter welzijn, een betere leefomgeving en de versterking van de sociale cohesie. Zie het RIVM-rapport Healthy urban gardening. Het nuttig gebruiken van open ruimten in de stad en de onbedekte stadsbodem kan bijdragen aan de klimaatbestendigheid van de stad (zie klimaatactieve stad), biodiversiteit en een betere benutting van ecosysteemdiensten. Bewoners van steden gebruiken steeds vaker braakliggende grond om met buurtgenoten groenten te verbouwen. Deze niet-commerciële 'buurtmoestuinen' kunnen –evenals de traditionelere volkstuintjes – bijdragen aan de gezondheid en de kwaliteit van de leefomgeving.

Beleid voor stadslandbouw

De meeste gemeenten hebben geen specifiek beleid voor stadslandbouw. Wel hebben verschillende gemeenten een voedselvisie of –strategie, of daar wordt aan gewerkt. Zo werd er binnen het Stedennetwerk Stadslandbouw door verschillende gemeenten gewerkt aan de bewustwording en de rol en mogelijkheden voor gemeenten bij stadslandbouw. Stadslandbouw biedt ruimte voor samenwerking tussen verschillende stakeholders zoals lokale overheid, private sector (woningcorporaties, horeca), civiele sector, zorgsector en onderwijs. Op diverse plaatsen is stadslandbouw (mede)gefinancierd door private partijen. Deze zien de voordelen die stadslandbouw kan hebben voor hun bedrijf. Voorbeelden hiervan zijn grondeigenaar Woonstad Rotterdam. Deze stelt grond ter beschikking en heeft aankoop van planten betaald voor een tussentuin in Gaffelstraat en Dantetuin in Lombardijen: van grond tot mond (zie stadslandbouw bij de gemeente Rotterdam). Woningcorporatie Alliantie heeft een kas neergezet en een terrein bestraat waar Urban Farming 035 (UF035) de Hilversummers kan laten kennismaken met urban farming en de Alliantie haar klanten kan ontvangen.

Afwegingen van voordelen en risico's

Wegen de voordelen van stadslandbouw op tegen de nadelen of risico's? Met het afwegen van voor- en nadelen is nog weinig ervaring. De potentiële voordelen van stadslandbouw zouden kunnen worden versterkt en de eventuele risico’s kunnen worden beheerst. Hiervoor moeten alle relevante factoren voor een bepaald type stadslandbouw worden aangewezen en beschreven. Zoals ruimtebeslag, sociale en economische aspecten, gezondheid en welzijn en het functioneren van ecosysteemdiensten. Het afwegen en waarderen van de verschillende aspecten kan waarschijnlijk alleen op lokale schaal en voor een specifieke situatie. Zo kan het effect op het welzijn en de kwaliteit van de leefomgeving het beste samen met de betrokken burgers worden beoordeeld. De beleving en waardering van de burger is namelijk een belangrijk element in de afweging.

Voor andere aspecten, zoals de beoordeling van het risico van aanwezige bodemverontreiniging, is al veel kennis beschikbaar. Stadslandbouw komt vaak voor op (tijdelijk) braakliggende terreinen. De aard en omvang van een eventuele bodemverontreiniging is soms niet bekend.

De Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst-richtlijn gezondheidsrisico’s geeft aan hoe overheden kunnen omgaan met gezondheidsrisico’s van bodemverontreiniging. Zie de RIVM-pagina GGD-richtlijn medische milieukunde: bodem en gezondheid, onder de tussenkop Aanvullende stofinformatie.

GGD Leefomgeving geeft informatie over gezond en veilig eten uit de moestuin, met name in verband met gezondheidsrisico's door lood. Zie ook de pagina Lood in de bodem en het rapport Diffuse loodverontreiniging in de bodem (van het RIVM) en de downloadpagina Maatschappelijke kosten-batenanalyse maatregelen bodemlood.

Initiatieven voor stadslandbouw

Op dit moment lopen er vele initiatieven bij diverse gemeenten, vaak opgestart door stadsbewoners zelf. Belangrijke ‘trigger’ is soms het geven van een nuttige (tijdelijke) bestemming aan braakliggende terreinen waardoor de wijk aan waarde wint, zoals Tuin aan de Maas (Rotterdam). De gemeente kan een ondersteunende rol spelen en eventuele belemmeringen wegnemen.

Community Supported Agriculture (CSA) is door een gemeenschap gedragen landbouw. Tuinderij LandinZicht is een van de voorbeelden waar een eerste stap is gezet naar een zo direct mogelijke vermarkting van groenten. Door een ‘oogstaandeel’ te kopen, kan de consument zelf producent worden van de groenten die hij elke week komt oogsten. Door vooraf te betalen legt de consument (samen met de andere deelnemers) de inkomsten voor de tuinder in het komende seizoen vast. Zelf oogsten heeft voordelen zoals:

  • U weet wat u eet.
  • Kinderen kunnen mee met het oogsten (jong geleerd is oud gedaan)
  • U stapt even uit de drukke dagelijkse bezigheden.
  • Het levert een belangrijke bijdrage aan een duurzame voedselproductie door het eten van lokaal geproduceerd voedsel.

Ook worden zorg en stadslandbouw succesvol gecombineerd via leer- en werktrajecten. Daar krijgen jongeren met een arbeidshandicap mogelijkheden om te reïntegreren in de arbeidsmarkt. Een voorbeeld hiervan is Moestuin Maarschalkerweerd in Utrecht, Voedseltuin Rotterdam en Landgoed de Rading. De voedseltuin is een sociale onderneming in groen: op vrijwillige basis werken mensen die rond het sociale minimum leven op een biologische tuin. Ze delen in de oogst die wordt afgezet via lokale kanalen of via sociale restaurants.

Voorbeeldsteden

De gemeente Rotterdam heeft al beleid voor stadslandbouw geformuleerd. Rotterdam ziet stadslandbouw in de eerste plaats als middel ter verbetering van de leefomgeving en de gezondheid van de inwoners en heeft daar beleid voor opgesteld. Rotterdam wil de keten van producent en consument verkorten en het ondernemerschap van lokale (stads)boeren stimuleren.

Amsterdam ziet stadslandbouw vooral als mogelijkheid om bij te dragen aan economische ontwikkelingen. Het is op dit moment niet goed bekend wat het economisch potentieel is van stadslandbouw. Vermoedelijk zijn de verschillen per project en per locatie groot. Amsterdam wil de actoren in de keten met elkaar verbinden en zet in op een meer grootschalige voedselproductie. Amsterdam ziet kans voor stedelijke landbouw en faciliteert mogelijke initiatieven, bijvoorbeeld de herontwikkeling van sportpark De Melkweg en omgeving. Hier wordt duurzame stadslandbouw ontwikkeld op vrijgekomen sportvelden.

Links

Documenten