Kennisbehoefte dwars over de thema’s heen

Niet alleen binnen de thema’s in deze kennisagenda bestaat een kennisbehoefte. Een deel van de kennisbehoefte is zelfs thema-overstijgend. Opvallend is dat dit gaat over zowel kennis over de werking van het natuurlijk systeem, als kennis over het gedrag van bestuur en maatschappij. Daarnaast zijn het evengoed inhoudelijke vraagstukken als praktische opgaven.

Op deze pagina

Deze thema-overstijgende kennisbehoefte, die dwars op de thema’s staat, hebben we ingedeeld in categorieën:

In figuur 1 vatten we de thema’s uit de kennisagenda bodem en ondergrond en de dwarsverbanden samen. Horizontaal: thema-overstijgende kennisbehoefte in categorieën.
Verticaal: maatschappelijke opgaven. Wat de kleuren betreft: planologen spreken vaak in de termen rood (bebouwing), groen (begroeiing), blauw (water) en oranje (energie en grondstoffen).

Figuur 1: maatschappelijke opgaven en dwarsverbanden

Governance – ‘Goed bestuur’

Het natuurlijk systeem en de maatschappij in balans brengen en houden vraagt om een 'goed bestuur'. Binnen alle thema’s zijn vragen actueel die verband houden met dit goede bestuur. Dit zijn vooral vragen over hoe we kunnen samenwerken, met wie we moeten samenwerken, wie wanneer invloed kan uitoefenen en welke juridische, economische en financiële instrumenten er zijn om te sturen.

Een voorbeeld van een governance-vraag is: hoe kunnen we inhoud en uitvoering geven aan een visie op duurzaam gebruik van de ondergrond, terwijl de ondergrond in eigendom van een derde partij is en er geen juridische instrumenten zijn om deze partij te dwingen om de visie in praktijk te brengen?

Kennis en vaardigheden

Vraagstukken oplossen op het gebied van de verstoring van de balans tussen het natuurlijk systeem en de maatschappij, vergt meer dan alleen inhoudelijke kennis. Vaardigheden als kennis naar de praktijk vertalen en dezelfde beleidstaal spreken zorgen dat we kennis ook echt gebruiken op die plaatsen waar dat nodig is. Het vertalen van de behoefte naar een kennisvraag, en van wetenschappelijke kennis naar de praktijk, noemen we 'science-policy-interface'.

De science-policy-interface is extra belangrijk bij vraagarticulatie en bij goed opdrachtgeverschap. Zonder enige basiskennis is het voor de opdrachtgever lastig om de juiste onderzoeksvraag op het gebied van bodem en ondergrond te formuleren. Het juiste onderzoek uitzetten en sturen op eindresultaat gaan dan erg moeizaam. De science-policy-interface en vaardigheden ontwikkelen is het domein van de pijler kennisdoorwerking. Daarmee kunnen we kennis vertalen naar nieuwe kennisvragen, toepassingen, ervaringen en informatie.

Systeemkennis

Om te begrijpen hoe de wisselwerking tussen de maatschappij en het natuurlijk systeem in elkaar steekt, is kennis van zowel de maatschappij als het natuurlijk systeem onontbeerlijk. Deze kennisagenda richt zich primair op de werking van dit natuurlijke systeem. De processen die binnen dit natuurlijk systeem spelen, bepalen in grote mate de potenties van het natuurlijk systeem. Zoals het uiterlijk en de robuustheid van onze natuurlijke landschappen, en de mogelijkheden voor landbouw. Onder andere type sediment, chemische samenstelling, temperatuur, redoxpotentiaal en zuurgraad, waterhuishouding, biologie beïnvloeden de processen in dit systeem.

Kennisvragen die in de categorie systeemkennis vallen, zijn bijvoorbeeld vragen als: Welke externe invloeden hebben invloed op het systeem? Welke invloed heeft het systeem op maatschappelijke ontwikkelingen en ingrepen? Wat is de flexibiliteit van het systeem onder invloed van ingrepen? Wat is de connectiviteit binnen het systeem?

Natuurlijk Kapitaal

Figuur 2: Natuurlijk kapitaal (ofwel ecosysteemdiensten) in Nederland (bron: PBL, WUR, CICES)

De bijdrage van het natuurlijk systeem aan de maatschappij is uit te drukken via natuurlijk kapitaal. Dit zijn de natuurlijke hulpbronnen (biodiversiteit en ecosystemen) die het vermogen bezitten de mens diensten te leveren. Bijvoorbeeld te beschermen tegen overstroming door de duinen. Of CO₂ vast te leggen door bossen en laagvenen. Een belangrijk kenmerk van het natuurlijk kapitaal is dat het hernieuwbaar is, maar ook dat we het kunnen uitputten als we er meer van gebruiken dan er bijgroeit of dan zich vormt.

De kennisbehoefte op het gebied van natuurlijk kapitaal (ecosysteemdiensten) richt zich met name op wat dit natuurlijke kapitaal van de bodem en ondergrond is. En hoe we dit op een duurzame manier kunnen beheren en exploiteren.

Data- en informatievoorziening

Data- en informatiemanagement is steeds belangrijker, nu er steeds meer data en informatie beschikbaar zijn. Doel van data- en informatiemanagement is het beschikbaar maken en houden van data en informatie, zodat de beoogde gebruikers deze ook kunnen vinden en gebruiken.

Door nieuwe technologieën en steeds uitgebreidere data-opslagsystemen is een dagelijks groeiende hoeveelheid data beschikbaar. Voor bodem en ondergrond biedt deze data nog veel ongekende mogelijkheden. Door deze data met elkaar te combineren en te analyseren, kunnen we nieuwe inzichten, concepten en strategieën ontwikkelen.

Nieuwe data ontsluiten en gebruiken zorgt voor vragen die grofweg uiteenvallen in 2 categorieën. Enerzijds vragen over de betrouwbaarheid, eigendom en beschikbaarheid van data. Anderzijds vragen over wat we kunnen met deze data en informatie.

Specifiek voor bodem en ondergrond is er de data- en informatievoorziening van de Basisregistratie Ondergrond (BRO). Zij verzamelen en ontsluiten in 1 centrale database de publieke gegevens van de Nederlandse ondergrond. De wet Basisregistratie Ondergrond zorgt ervoor dat alle publieke gegevens over de ondergrond van Nederland beschikbaar zijn in 1 centrale database. Het gaat bijvoorbeeld over welke grondsoort waar voorkomt, over metingen van de grondwaterstand, en over olie- en gasvoorraden in de diepe ondergrond. Beleidsverantwoordelijk is het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

Landgebruik en landmanagement

Landgebruik is het menselijke gebruik van het land voor een bepaald doel, zoals wonen, werken of recreëren. Omdat veranderingen in landgebruik effect kunnen hebben op de potenties van het natuurlijk systeem en de impact hiervan op de thema’s uit deze kennisagenda, valt landgebruik onder de dwarsverbanden. Belangrijke kennisvraag die valt in de categorie landgebruik, is de vraag hoe landgebruik het natuurlijk systeem beïnvloedt en vice versa.

Landmanagement staat voor de manier waarop we sturen op (de ontwikkeling van) het landgebruik. Naast de fysische, chemische en biologische kenmerken van het natuurlijk systeem zijn ook de eigendomssituatie en economische drivers bepalend voor de mogelijkheden om het landgebruik te managen. Binnen duurzaam landmanagement is duurzaam gebruik van natuurlijk kapitaal (ecosysteemdiensten) zelfs een van de uitgangspunten.

De Wereldbank definieert duurzaam landgebruik als een op kennis gebaseerd proces in een veranderende wereld. Met een spanningsveld tussen behoud van milieukwaliteit en natuurlijk kapitaal aan de ene kant, en groei in productiviteit van de landbouw en bosbouw en de concurrentie om beschikbare ruimte in relatie tot de groei van de wereldbevolking aan de andere kant. Duurzaam landmanagement helpt land, water, biodiversiteit, milieumanagement, behoud van ecosysteemdiensten en stijgende voedsel- en fibereisen met elkaar verbinden. Duurzaam landmanagement is noodzakelijk om de groeiende wereldbevolking een bepaalde levensstandaard te bieden. Onjuist landgebruik en -management kan leiden tot bodemdegradatie en een aanzienlijke vermindering van de productie en natuurlijk kapitaal (biodiversiteit, schone zoetwatervoorraad, vastleggen van koolstof).

De kennisbehoefte op het gebied van landgebruik en duurzaam landmanagement spits zich vooral toe op de volgende vragen:

Wat is de toekomstvisie (omgevingsvisie) van Nederland op het landgebruik, boven- en ondergronds, in relatie tot het natuurlijk systeem en welke kennis hebben we hiervoor nodig?
Kunnen we landmanagement in Nederland verbinden aan (lokaal) kenmerkende ecosysteemdiensten, realisatie van specifieke (gebieds)functies en de mogelijkheden van eco-engineering of building with nature?

Veiligheid en gezondheid

Veiligheid en gezondheid is een terugkomend aspect in de kennisbehoefte. Ingrepen, oplossingen en maatregelen moeten veilig zijn voor milieu, ecosysteem en mens. Daarbij mogen deze oplossingen geen risico’s opleveren voor de gezondheid van de mens en het natuurlijk systeem. Veiligheid heeft betrekking op het beschermd zijn tegen gevaar en externe risico’s. Gezondheid gaat over de toestand, het functioneren en de mate waarin er sprake is van intern evenwicht waarin iets of iemand verkeert.

De kennisbehoefte op het gebied van veiligheid komt vooral voort vanuit een besef het natuurlijk systeem te moeten beschermen tegen risico's van buitenaf. Daarnaast bepaalt het natuurlijk systeem de mate van veiligheid van de maatschappij. Zo speelt het natuurlijk systeem een belangrijke rol in de hoogwaterveiligheid van Nederland, maar ook bij de veiligheid rond de bodembewegingen in Groningen.

Afbeelding getiteld: The Soil Life Cycle. Tekening met boom, begroeide aarde en wat zich ondergronds afspeelt. Pijl van beneden naar boven: Nutriens Released. Er zijn Primary, Secondary en Higher Level Composers.

Figuur 3: de gezonde bodem (bron: www.permacultuurnederland.org)

Een van de kennisvragen die speelt op het gebied van veiligheid is deze: hoe is de veiligheid van het natuurlijk systeem te waarborgen? De kennisbehoefte op het gebied van gezondheid hangt vooral samen met het denkbeeld van wat gezond is: Wanneer spreken we van een gezonde bodem en ondergrond en hoe behouden we een gezonde bodem? Wanneer levert het natuurlijk systeem gezondheidsrisico’s op voor mens en ecosystemen? En hoe kunnen we de maatschappij daartegen beschermen?

Omgaan met onzekerheden

De effecten van ingrepen in het natuurlijk systeem zijn niet altijd voorspelbaar en/of bekend. Ook geven trends zoals klimaatopwarming, schaalvergroting in de landbouw en bevolkingskrimp veel onzekerheden. Omgaan met deze onzekerheden betekent het kunnen anticiperen op – en rekening houden met – onzekerheden over risico’s, gevolgen en effecten. Omgaan met onzekerheden heeft een relatie met de beschikbaarheid en het toepassen van bestaande kennis. Evenals de soms relatief beperkte kennis over het functioneren van de ondergrond en daarmee samenhangende onzekerheden.