Zoeken in deze site

Bodem en klimaatverandering

Belangrijke effecten van klimaatverandering op het bodemsysteem zijn bodemdaling, verdroging, verandering van grondwaterstanden, effecten van intensivering van grondwaterwinning en verzilting.

Effecten klimaatverandering op bodem

Aan het eind van de twintigste eeuw groeide het besef dat de gevolgen van de klimaatverandering onomkeerbaar zijn en daarmee ons dagelijks leven blijvend beïnvloeden. Bodem en klimaatverandering zijn nauw met elkaar verweven.

Invloed van het klimaat op het natuurlijk systeem

Het veranderende klimaat beïnvloedt de bodem. Temperatuurstijging, veranderende neerslagpatronen en wijzigingen in waterkringlopen hebben als gevolg dat de bodem en het natuurlijke systeem waar de bodem onderdeel van is structureel veranderen. Zo kan verdroging de sponswerking (het waterbufferend vermogen) van de bodem beperken en heeft zeespiegelstijging invloed op de verzilting van grondwater.

Invloed van bodem, ondergrond en grondwater op het klimaat

Anderzijds beïnvloedt de bodem ook het klimaat. Als gevolg van (verhoogde) activiteit van het bodemleven en veranderingen in de grondwaterstanden breekt organisch materiaal af en worden broeikasgassen uitgestoten, waardoor bodemdaling plaatsvindt. Vooral bodems met veel organisch materiaal, zoals veenbodem, kunnen grote hoeveelheden broeikasgas uitstoten.

Door de opwarming van het klimaat versterken deze twee processen elkaar en neemt de vitaliteit van de bodem af. Een vitale bodem is cruciaal voor zowel klimaatadaptatie als klimaatmitigatie. Een vitale bodem geeft geen schade aan mens, natuur en milieu, beschikt over een rijke biodiversiteit en is in grote mate weerbaar tegen externe invloeden zoals klimaatverandering en mede daardoor veroorzaakte ziekten en plagen. Het vormt de natuurlijke basis voor een duurzame leefomgeving.

Risico’s van klimaatverandering voor functies van de bodem

De functies van de bodem worden ook beïnvloed door de klimaatverandering en dan met name door veranderingen in neerslagregime en grondwaterstanden. Een functie als waterberging, maar ook de opslag van broeikasgas, het vastleggen van kooldioxide in de bodem of de teelt van energiegewassen kunnen bijvoorbeeld een belangrijke voorwaarde worden bij ruimtelijke ontwikkelingen. Huidige functies in de ondergrond worden ook beïnvloed door de klimaatverandering. Als gevolg van klimaatverandering loopt vitale infrastructuur zoals de elektriciteits- en ICT-netwerken een risico.

Nationaal beleid

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat is, samen met andere onderdelen van het Rijk en andere stakeholders, gestart met de voorbereiding van een nieuw programma onder de Omgevingswet dat uitvoering geeft aan een breed aantal ambities, waaronder de ambitie om de vitaliteit van de Nederlandse bodems te herstellen om Nederland klimaatbestendiger te maken en de bodem in steden en landelijk gebied beter te beheren en in te zetten voor klimaatmitigatie: het programma Bodem en Ondergrond van de Nationale Omgevingsvisie (NOVI). Het programma heeft als doel het duurzaam, veilig en efficiënt gebruik van bodem, ondergrond en grondwater te bevorderen. Overigens gaat de Nota Ruimte de huidige NOVI vervangen, waarschijnlijk in 2026.

In dat programma wordt ook uitwerking gegeven aan de richtinggevende uitspraken uit de beleidsbrief 'Water en Bodem Sturend' (Kamerbrief over rol Water en Bodem bij ruimtelijke ordening). Het programma slaat een brug naar al lopende programma’s. Zoals voor klimaatadaptatie het Deltaprogramma Ruimtelijke adaptatie, waar bodem als onderdeel van het natuurlijke systeem een basis vormt in het nemen van maatregelen. Zie de Nationale klimaatadaptatiestrategie (NAS) en het Deltaplan Ruimtelijke adaptatie.

Het belang van kennis

Kennis over de interactie tussen klimaat en het natuurlijk systeem is noodzakelijk in de zoektocht naar maatschappelijke oplossingen om de verandering van het klimaat te beïnvloeden (klimaatmitigatie) en oplossingen te vinden voor de problemen als gevolg van klimaatverandering (klimaatadaptatie). Goed gebruik en beter beheer van de bodem is van belang om bodemdegradatie door klimaatverandering te beperken en om de bijdrage van de bodem aan klimaatverandering te beperken. Er ontbreekt nog kennis over de interactie tussen klimaat en de bodem. Daarom is het noodzakelijk onderzoek te doen, opdat we met de juiste maatregelen klimaatverandering kunnen beperken en om oplossingen te vinden voor de bodemproblemen, die het gevolg zijn van klimaatverandering (adaptatie).

Relatie met andere opgaven

Relatie met andere opgaven

Opgave

Voorbeeld van relatie met klimaat

Landbouw en voedsel

De landbouw ondervindt gevolgen van de klimaatverandering, bijvoorbeeld door veranderingen in neerslaghoeveelheden en -regimes

Landelijk gebied

Het landelijk gebied verandert onder invloed van de klimaatverandering, bijvoorbeeld door dijkverhogingen en ruimte voor de rivier.

Water

Als gevolg van de klimaatverandering veranderen de neerslagintensiteit en -frequentie

Energie

De verandering van het klimaat wordt veroorzaakt door het gebruik van met name fossiele grondstoffen.

Stad

De klimaatverandering zal ook doorwerken in de stad, bijvoorbeeld door hogere temperaturen, wateroverlast na hevige buien en droogte en stof in droge seizoenen.

Voorbeelden

BodemVizier

BodemVizier is een zoekinstrument voor bodemprofessionals. Er zijn veel instrumenten te vinden. Evenals veel documentatie rond duurzaam gebruik van de ondergrond, bodem(beheer), klimaatadaptatie, stedelijke (her)ontwikkeling, waterbeheer en gebiedsontwikkeling. Deze zoekmachine geeft voor specifieke situaties (handelingen) bestaande, nuttige informatie.

Bodemvizier: zoeken naar instrumenten en informatie voor duurzaam gebruik van de ondergrond, bodem(beheer), klimaatadaptatie, stedelijke (her)ontwikkeling, waterbeheer en gebiedsontwikkeling.
Zoeken binnen BodemVizier

Zie ook