Bedrijventerrein en industriële winningen

Beschrijving

Verontreinigingen

Op industrieterreinen is vaak sprake van meerdere grondwaterverontreinigingen. De mate waarin dit daadwerkelijk voorkomt is afhankelijk van de ouderdom van het industrie- of bedrijventerrein en het type bedrijf wat er gevestigd is of was. Oudere bedrijventerreinen (van vóór de jaren ’80) hebben een grotere kans op het voorkomen van verontreinigingen omdat er vroeger minder zorgvuldig met potentieel verontreinigende stoffen werd omgegaan. Ook lekkende (chemische) rioleringen zijn een veel voorkomende oorzaak. Ontvetters, oplosmiddelen en brandstoffen zijn veel voorkomende mobiele verontreinigingen. Door de concentratie van bedrijven kunnen verontreinigingen al snel in elkaar overlopen of tenminste in elkaars invloedssfeer liggen. Grondwaterwinning voor proceswaterwinning of ander grondwatergebruik kan dit extra complex maken. Uit angst voor het aantrekken van de pluim van de buren, aansprakelijkheidsrisico’s en hoge kosten en onzekerheden t.a.v. de aanpak vinden saneringen maar mondjesmaat plaats en wordt informatie slecht gedeeld.

De dynamiek op een bedrijventerrein kan verstoord raken uit angst voor afrekening van de saneringskosten bij uitbreiding of vertrek. Deze moeilijkheden kunnen zorgen voor complexe juridische kaders of stagnatie van ruimtelijke ontwikkelingen. Juist voor een overheid als de gemeente is het zaak om een zo gunstig mogelijk vestigingsklimaat voor bedrijven te creëren. Een gebiedsgerichte aanpak of een arrangement voor afkoop van risico's voor het grondwater geeft heldere juridische en beleidskaders en financieel voordeel voor bedrijven. Dit kan bijdragen aan een gunstiger vestigingsklimaat en duurzamere bedrijven.

Industriële grondwateronttrekkingen

Grondwaterwinningen voor industriële doeleinden (proces- en/of koelwaterwinning) kunnen relatief grote grondwateronttrekkingen zijn, die grondwaterstand en -gebruik in een groot gebied beïnvloeden. Door de grotere grondwaterstromingssnelheden wordt warmte koude opslag in de omgeving minder rendabel of onmogelijk. De kans op een aantrekkende werking van verontreinigingen in de omgeving is groot, zeker wanneer de onttrekking is gelegen in een gebied met meer (historische) industriële activiteiten waardoor ook verontreinigingen hebben kunnen ontstaan. Mogelijke gevolg is dat verontreiniging de industriële winning bedreigt. Maar er kan ook juist sprake zijn van een beheersende werking waarbij de onttrekking verhindert dat verontreinigingen naar elders vertrekken.

Bedreiging van de eigen waterwinning kan er toe leiden dat een bedrijf zal proberen de schade op veroorzakers of bij overheden te verhalen en/of zijn heil elders zoekt met alle gevolgen voor de lokale werkgelegenheid van dien. Ook zal stopzetten of verplaatsen van industriële onttrekkingen leiden tot stijging van grondwaterstanden. Dit kan positief uitpakken voor waterafhankelijke natuurgebieden, maar ook wateroverlast aan maaiveld in stedelijk gebied veroorzaken. Rondom een industriële winning kunnen dus vele economische, maatschappelijke en milieuhygiënische belangen samenkomen die vragen om een integrale afweging in dit gebied met alle belanghebbenden. Alleen door een dergelijke integrale gebiedsgerichte benadering kan tot een evenwichtige oplossing worden gekomen.

Push, pull of beide?

Push

De verspreiding van verontreiniging moet in het kader van de gevalsgerichte aanpak binnen de Wet bodembescherming tegengegaan worden. Door de touwtrekkerij over eigendomssituatie, aansprakelijkheid en daaraan gekoppelde financiële consequenties kan de aanpak van verontreinigingen stagneren. Dit kan een bedrijventerrein beperken in ontwikkelingsmogelijkheden, wat weer kan leiden tot het achterwege blijven van ruimtelijke kwaliteitsverbetering en meer hinder en winstderving voor ondernemingen.

Pull

Door bedrijven een aantrekkelijk gebiedsgericht sanerings-/afkoopkader te bieden waarbij zij zich kunnen richten op bronaanpak op hun eigen terrein kan voortgang worden bereikt in de saneringsoperatie en stagnatie in de (verbetering van de) ruimtelijke ontwikkeling worden opgeheven. De duidelijkheid zal leiden tot een aantrekkelijker vestigingsklimaat voor bedrijven.

Bedrijven met een waterwinning kunnen een groot economisch en sociaal lokaal belang vertegenwoordigen. Een gebiedsgerichte benadering kan handvatten bieden om de belangen van het bedrijf te beschermen en dit economische belang in de regio te behouden. Mogelijk zelfs met voordelen voor het lokale waterbeheer. Er zijn constructies denkbaar waarbij de winning met een geringe aanpassing bijdraagt aan het stedelijk waterbeheer: sanering of beheersing van verontreiniging, droog houden van een woonwijk of voeding van oppervlaktewater. Soms kan beheerswater zelf in het eigen proces gebruikt worden. Het is in principe allemaal mogelijk, mits tijdig afgestemd met alle belanghebbenden.

Belanghebbenden

Gemeente

1. Grotere gemeenten zijn veelal zelfstandig bevoegd gezag in het kader van de Wet bodembescherming en hebben vanuit die rol een belang bij de voortgang van de bodemsaneringsoperatie.
2. Heeft een taak in de uitvoering van stedelijk waterbeheer in het kader van de Waterwet.
3. Heeft vanuit de Ruimtelijke ordening belang bij de realisatie van ruimtelijke plannen, een goed vestigingsklimaat voor burgers en bedrijven en heeft in sommige gevallen een rol als grondeigenaar.

Provincie

1. Is in veel gevallen bevoegd gezag in het kader van de Wet bodembescherming en heeft vanuit die rol belang bij de voortgang van de bodemsaneringsoperatie.
2. Is bevoegd gezag en beleidsmaker wat betreft het thema grondwater.
3. Speelt een rol in voldoen aan vereisten vanuit Kaderrichtlijn Water.

Waterschap

1. Heeft voor kleinere winningen (<150.000 m3/jr) een vergunningverlenende taak.
2. Beherende rol in waterkwantiteitsbeheer.

Bedrijfsleven

1. Heeft belang bij korte en heldere procedures.
2. Heeft belang bij zo min mogelijk risico's voor aansprakelijkheid en zo min mogelijk gebruiksbeperkingen als gevolg van verontreiniging.
3. Heeft belang bij kostenbesparing op onder andere onderzoeksverplichtingen.
4. Heeft belang bij de beschikbaarheid van betrouwbaar hoogwaardig grondwater als grondstof.

Samenhang met andere factsheets

• (Mobiele) pluimen
• Bodemenergie
• Grondwaterstandverlaging en onderlast

Publicaties

• Organisatie en financiering gebiedsgericht grondwaterbeheer (Uitvoeringsprogramma Bodemconvenant, mei 2011) (pdf, 2.8 MB)
• LBOW Commissie Grondwaterbeheer – verslag van de bestuurlijke pilots grondwaterbeheer (SKB&UvW, maart 2009)
• Brochure De Europese Kaderrichtlijn Water en het landelijk bodemsaneringsbeleid (Uitvoeringsprogramma Bodemconvenant, 2012) (pdf, 1.6 MB)
• Cahier gebiedsgericht grondwaterbeheer (SKB en Uitvoeringsprogramma Bodemconvenant, 2014)
• Industriële grondwaterwinningen en de Kaderrichtlijn Water (RIVM, 2011)

Websites

• Soilpedia
• Kaderrichtlijn Water
• Kenniscentrum en belangenbehartiger voor de zakelijke energie- en watergebruiker (VEMW)

Praktijkvoorbeelden

• Vosdonk Noord, Etten-Leur. Hervitalisering van een bedrijventerrein bood een gelegenheid om als bedrijven gezamenlijk met overheden te komen tot een betaalbare gebiedsgerichte aanpak.
• Waterbeheer Apeldoorn, pilot Ugchelen. In het pilotgebied Ugchelen, ten zuidwesten van het centrum van Apeldoorn, komt plaatselijk grondwateroverlast voor. Voor bedrijfsmatig gebruik vindt winning van grondwater plaats en er is een toenemende vraag naar koelwater en warmteopslag. Een aantal in het gebied aanwezige sprengen en daaraan gerelateerde natuurwaarden worden hersteld. Bijzonder is dat in het gebiedsproces bedrijven betrokken zijn die water gebruiken voor hun bedrijfsprocessen.

Figuren

Bron: Grondwatercollectief (Casus Coevorden)