Grondwaterbeschermingsgebied

Een groot deel (65%) van de drinkwaterwinningen in Nederland onttrekt water aan de ondergrond. Bij iedere verandering aan een drinkwaterwinning en bijbehorende beschermingsgebieden loont het de effecten hiervan zorgvuldig en gebiedsbreed te beschouwen.

Beschrijving

Een groot deel (65%) van de drinkwaterwinningen in Nederland onttrekt water aan de ondergrond, in de regel hoeveelheden tussen 1 en 10 miljoen m3 water per winning per jaar. De kwaliteit van de grondstof waarmee drinkwater wordt bereid dient aan hoge eisen te voldoen. Om de kwaliteit van de grondstof te beschermen wordt gewerkt met verschillende beschermingszones (waterwingebied, grondwaterbeschermingsgebied en/of boringsvrije zone) waar beperkingen of verboden gelden voor bodembedreigende maatregelen. Soms bevinden winningen zich midden in stedelijk gebied waardoor ruimtelijke ontwikkelingen en toepassing van warmte-koudeopslag bemoeilijkt worden. Door de grote omvang is de impact op de ruimtelijke beperkingen aan maaiveld (en het grondwatergebruik daaronder) én de aantrekkende werking van drinkwaterwinningen op eventueel aanwezige verontreinigingen groot. Wanneer verontreiniging in een grondwaterbeschermingsgebied wordt aangetroffen is de druk tot het nemen van maatregelen zeer hoog.

Verontreiniging in een grondstof voor drinkwater ligt maatschappelijk gevoelig én er bestaat beschermende regelgeving voor. Door strenge (drinkwater)normen en hoge debieten worden traditionele gevalgerichte aanpak door onttrekking en zuivering al snel zeer kostbaar. Aanpassing van het puttenveld is een langdurig proces dat hoge kosten met zich meebrengt en ook zeer ingrijpend kan zijn op de waterhuishouding. Andersom kan het zijn dat een winning een beheersende werking heeft op een groot gebied waarin zich verontreinigingen bevinden en dat verplaatsing van de winning om die reden juist niet gewenst is. Bij iedere verandering aan een drinkwaterwinning en bijbehorende beschermingsgebieden loont het de effecten hiervan zorgvuldig en gebiedsbreed te beschouwen.

Push, pull of beide?

Push

Drinkwaterwinningen zijn een kwetsbaar object binnen de Wet bodembescherming en bedreiging door verontreiniging kan leiden tot spoedeisendheid van de aanpak. De Europese Kaderrichtlijn Water bevat doelstellingen om bronnen van water voor menselijke consumptie veilig te stellen. Deze doelstellingen gelden niet alleen voor de openbare drinkwatervoorziening, maar voor alle toepassingen waarbij het onttrokken water direct voor consumptie wordt gebruikt. Voorbeelden hiervan zijn de productie van bier, frisdrank en groenteconserven.

Een verandering in onttrekkingsregime kan grote effecten hebben op de lokale waterhuishouding en leiden tot wateroverlast of onderlast in stedelijk en landelijk gebied en daaraan gekoppelde economische en ecologische schade.

Pull

Door een met belanghebbende afgestemde gebiedsgerichte aanpak kan een drinkwaterwinning (eventueel in aangepaste vorm) een kosteneffectief onderdeel vormen van de totale beheersing en aanpak van de grondwaterproblematiek binnen een gebied. Er liggen zowel kansen om te sturen op een gewenst grondwaterniveau als beheersing van grondwaterverontreinigingen.

Bij een wingebied in stedelijk gebied kan een gebiedsgerichte aanpak kansen bieden om beperkingen aan maaiveld te verminderen en meer ruimte te krijgen voor nuttige toepassingen als warmte-koudeopslag.

Belanghebbenden

Provincie

Is het bevoegd gezag voor bescherming van het drinkwater. In de Provinciale Milieuverordening worden de beleidsregels vastgelegd. Op grond van de Waterwet controleert en verstrekt zij ook de vergunningen aan de waterwinbedrijven.
Kan het bevoegd gezag zijn op grond van de Wet bodembescherming en is zij – samen met het Rijk – een belangrijke speler bij implementatie van de Kaderrichtlijn Water-maatregelen.
Natuurgebieden die in beschermingsgebieden liggen kunnen nog een extra belang vertegenwoordigen.

Gemeente

Kan het bevoegd gezag Wet bodemverontreiniging zijn en aan de lat staan voor de aanpak van verontreinigingen.
In stedelijk gebied kan de gemeente geconfronteerd worden met gebruiksbeperkingen ten behoeve van de winning waardoor ruimtelijke ontwikkelingen bemoeilijkt worden.
Daarnaast kan een winning een grote invloed op stedelijk waterbeheer hebben. Hier heeft de gemeente op basis van de Waterwet een taak (die overigens vaak afgestemd wordt met het waterschap).

Waterwinbedrijven

Hebben als leverancier van drinkwater belang bij een continue en langdurig betrouwbare bron van schoon grondwater

Samenhang met andere factsheets

Publicaties

Websites

Praktijkvoorbeelden

Nijmegen: daar vindt drinkwaterwinning plaats in stedelijk gebied. Dit heeft samenloop met aanwezige verontreinigingen en het stedelijk waterbeheer. Zie Casusboek gebiedsgericht grondwaterbeheer (SKB, 2010), blz 40-47.
Waalre - Eindhoven: in een gebied waar drinkwaterwinning plaats vindt, is ook sprake van verontreiniging en ruimtelijke ontwikkelingen. Er is gewerkt aan een oplossing via een gebiedsgerichte aanpak.

Figuren

Grondwaterbescherming Nijmegen

Bron: Pionieren in de ondergrond, gemeente Nijmegen