Ondergronds bouwen

Beschrijving

In Nederland wordt de ondergrond steeds nadrukkelijker beschouwd om ruimteproblemen op te lossen. Zo worden winkelcentra ondergronds aangelegd, neemt het aantal parkeergarages toe en zijn er plannen om openbaar vervoer en wegen ondergronds of verdiept aan te leggen. Vooral in dichtbebouwde binnenstedelijke centra met relatief hoge grondprijzen speelt dit al. Dergelijke ontwikkelingen leiden tot meer ruimtedruk op de ondergrond, die ook al in gebruik is voor andere nuttige functies. Het risico op botsingen met en belemmeringen voor andere ondergrondse functies neemt daardoor toe en vraagt om coördinatie en goed toegankelijke informatie (ligging van kabels&leidingen, bodemenergiesystemen, verontreinigingen, onttrekkingen).

Bovendien zijn er bij aanleg van ondergrondse structuren vaak ingrepen in de waterhuishouding noodzakelijk, waardoor de effecten op zaken als verontreinigingen, zetting, archeologie, (stads)ecologie inzichtelijk gemaakt moeten worden. Geen rekening houden met aanwezige verontreiniging kan leiden tot stagnatie in uitvoering met daaraan gekoppelde financiële schade en/of gewijzigde plannen zoals minder diep bouwen of het achterwege laten van bodemenergie-installaties. Wanneer echter tijdig bewust samenloop wordt opgezocht kunnen functies optimaal worden ingepast wat leidt tot een betere ruimtelijke kwaliteit én grondwaterkwaliteit.

Push, pull of beide?

Push

Ondergronds bouwen leidt al snel tot bemalingen en de noodzaak om de effecten hiervan te beschouwen op verplaatsing van verontreiniging. De verspreiding van verontreinigingen moet in het kader van Wet bodembescherming tegengegaan worden. Een gebiedsgericht plan met onderbouwing biedt mogelijkheden om dit onder voorwaarden toe te staan. Hiermee kan stagnatie door verontreiniging worden voorkomen.

Er is een reëel risico op botsing van belangen en daardoor optredende schade bij verschillende initiatiefnemers en belanghebbenden in de omgeving. Om schade, onrust en juridische aansprakelijkheidsdiscussies te voorkomen kan de gemeente een coördinerende, informerende of faciliterende rol naar zich toetrekken als het gaat om activiteiten die in de ondergrond (gaan) plaatsvinden. Dit zal het proces en het eindresultaat ten goede komen.

Pull

Door te sturen op kansen in de vorm van combinatie van functies en/of ruimtelijke (ondergrondse) ordening van functies wordt de ondergrondse ruimte optimaal benut. Dit zal bijdragen aan een aantrekkelijkere bovengrondse omgeving wat op zijn beurt de waarde van de ontwikkeling en de uitstraling positief zal beïnvloeden. Instrumenten als een structuurvisie (ook voor de bovenste bodemlagen), masterplannen voor bodemenergie of ondergrondse bestemmingsplannen kunnen hiervoor nuttig zijn.

Belanghebbenden

Projectontwikkelaars

Hebben belang bij ontwikkelingen met meerwaarde. Effectief gebruik van de ondergrondse ruimte kan hieraan bijdragen

Gemeenten

Kunnen een belang hebben als:

1. Ontwikkelaar en vastgoedeigenaar.
2. Vanuit de taakvelden Ruimtelijke Ordening en
3. Als bevoegd gezag Wbb.

Eigenaren/omwonenden

Willen geen schade aan woningen en hebben belang bij een hoge ruimtelijke kwaliteit

Waterschappen

Zijn bevoegd gezag voor tijdelijke bemalingen die gepaard gaan met de aanleg van ondergrondse bouwwerken

Samenhang met andere factsheets

• (mobiele) verontreinigingen
• Bemaling
• Grondwaterverlaging
• Woonwijk

Publicaties

• Ordening van de ondergrond: een fysiek en juridisch afwegingskader. Geeft een kader voor afwegen van verschillende gebruiksvormen in de ondergrond (KWR, 2010) (pdf, 5 MB)
• Zeven sleutels voor een waardevolle afweging (COB, 2013). Geeft een handreiking voor bestuurders en hun adviseurs om het gesprek te voeren over het afwegen van ondergrondse en bovengrondse oplossingen.

Website

• www.cob.nl

Praktijkvoorbeelden

• Nijmegen: ruimtelijk kader ondergrond. Met een structuurvisie geeft Nijmegen richting aan de ruimtelijke ontwikkeling van de stad en zijn water en ondergrond mede-ordende principes. Beide aspecten zijn verwerkt in respectievelijk een Ruimtelijk kader water ondergrond. Een geïntegreerde samenvatting van beide kaders is opgenomen in de ruimtelijke structuurvisie.
• Maastricht: ondergrondse bouw A2. Door de ondergrondse aanleg van deze snelweg ontstond een ondergronds obstakel voor het grondwater. In het ontwerp moest daar nadrukkelijk rekening mee worden gehouden.

Figuren