Beleidsevaluatie kwalibo en versterken bodemstelsel

Beleidsevaluatie kwalibo

Kwaliteitsborging in het bodembeheer (kwalibo) is een publiek-privaat stelsel dat borgt dat bepaalde werkzaamheden in of met de bodem goed worden uitgevoerd, door integere bedrijven. In het stelsel is onder meer geregeld welke eisen gelden voor de uitvoerende bedrijven (certificaathouders) en hoe hierop wordt gecontroleerd (in de regel door certificerende instellingen). De werkzaamheden die onder het kwalibo-stelsel vallen zijn aangewezen in de Wet milieubeheer en de Regeling bodemkwaliteit.

De staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) heeft in 2020 een aantal evaluatierapporten over het functioneren van het kwalibo-stelsel aan de Tweede Kamer aangeboden:

• Beleidsevaluatie Kwaliteitsborging Bodem (uitgevoerd door Witteveen + Bos Raadgevende ingenieurs)
• Onderzoek kwantificering ILT-bevindingen naleefgedrag kwalibo-stelsel (uitgevoerd door P2)
• Kleine korrels, grote discussie (uitgevoerd door Wim Kuijken naar aanleiding van de granulietcasus)

Hieruit volgde dat het kwalibo-stelsel in de vijftien voorafgaande jaren heeft geleid tot een grote kwaliteitsstap in het bodembeheer, maar dat er tegelijkertijd zorgen zijn over het functioneren van het stelsel. De hoofdlijnen zijn:

1. Er is een versterking van de stelsel- en systeemverantwoordelijkheid nodig voor kwalibo. Er is nu te veel afstand tussen de betrokken partijen en organisaties en daarmee te weinig verbinding. De kennis en expertise bij de overheid laten op onderdelen te wensen over.
2. Er is een aanzienlijk nalevingstekort. Analyse van de themaonderzoeken van de Inspectie voor Leefomgeving en Transport (ILT) laat zien dat bij veel van de gecontroleerde organisaties afwijkingen waren van beoordelingsrichtlijnen van de sectoren zelf. Er is een handhavingskader nodig dat de verantwoordelijkheden en bevoegdheden verduidelijkt, en daarmee ook de grenzen voor beoordelen en handhaven. Ook voor toezicht en handhaving is kwaliteitsverbetering nodig.

In de evaluatierapporten staan ook aanbevelingen om het stelsel te verbeteren en het toezicht en de handhaving daarop te versterken. De staatssecretaris van IenW heeft opdracht gegeven om een programma te starten en de aanbevelingen om te zetten naar maatregelen.

Programma Versterking bodemstelsel

In 2020 is de Taskforce Herinrichting bodemstelsel ingesteld. Het doel was om een plan van aanpak te maken voor het opstellen van maatregelen ter verbetering van het kwalibo-stelsel. Een externe klankbordgroep met onafhankelijke leden uit de wetenschap en de praktijk adviseerde de Taskforce. Dit plan van aanpak heeft de staatssecretaris in april 2022 aangeboden aan de Tweede en Eerste Kamer. Zie: Plan van aanpak Taskforce 2023/2024 en Taskforce Versterking Kwalibo-stelsel – plan van aanpak (Eerste Kamer der Staten-Generaal). Het bestaat uit de onderstaande hoofdmaatregelen:

1. publieke sturing op het stelsel versterken:
   • verbeteren van regelgeving
   • verbeteren van normdocumenten
   • verbeteren van het instrument van erkenningen
   • voorkomen van de schijn op belangenverstrengeling
2. de VTH-keten (vergunningen, toezicht en handhaving) in het stelsel versterken:
   • aanscherping van het private systeem van certificering en accreditatie
   • versterken van de samenwerking tussen de ILT, de Raad voor Accreditatie en de certificerende instellingen binnen het kwalibo-stelsel
   • intensivering van het publieke toezicht en de publieke handhaving door de ILT om het nalevingstekort te bestrijden
3. publiek-private samenwerking in het stelsel versterken:
   • een structurele dialoog tussen private en publieke partijen
   • diverse stakeholderoverleggen
   • een gezamenlijke verdiepingsslag over de kennis van en de beeldvorming over het nalevingstekort
4. randvoorwaarden voor het stelsel creëren:
   het reduceren van de complexiteit van het stelsel en het vergroten van de capaciteit. De essentie van de complexiteitsreductie is het helder maken en aanscherpen van de rollen, taken en verantwoordelijkheden

De uitvoering van het programma vond plaats in overleg met en met inbreng van brancheorganisaties, erkende organisaties, certificerende instellingen, schemabeheerders en decentrale overheden.

In december 2024 is het Programma Versterking bodemstelsel afgerond. De implementatie van enkele maatregelen loopt nog. In de Kamerbrief van 19 mei 2025 wordt ingegaan op de resultaten van het programma en de nieuwe manier van samenwerken in het stelsel.

Voor meer informatie zie ook de beslisnota bij de Kamerbrief van 19 mei.