Beleidsevaluatie kwalibo en versterken bodemstelsel

Beleidsevaluatie kwalibo

Kwalibo is een publiek-privaat stelsel dat regelt dat bepaalde werkzaamheden in of met de bodem goed worden uitgevoerd, door integere bedrijven. In het stelsel is onder meer geregeld welke eisen gelden voor de bedrijven (certificaathouders) en hoe hierop wordt gecontroleerd (door certificerende instellingen). De werkzaamheden die onder het kwalibo-stelsel vallen, zijn aangewezen in de Wet milieubeheer en de Regeling bodemkwaliteit.

De staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) heeft in 2020 een aantal evaluatierapporten over het functioneren van het kwalibo-stelsel aan de Tweede Kamer aangeboden:

• Beleidsevaluatie Kwaliteitsborging Bodem (uitgevoerd door Witteveen + Bos Raadgevende ingenieurs)
• Onderzoek kwantificering ILT-bevindingen naleefgedrag Kwalibo-stelsel (uitgevoerd door P2)
• Kleine korrels, grote discussie (uitgevoerd door Wim Kuijken naar aanleiding van de granuliet casus)

Hieruit volgt dat het kwalibo-stelsel het afgelopen decennium heeft geleid tot een grote kwaliteitsstap in het bodembeheer, maar dat er tegelijkertijd zorgen zijn over het functioneren van het stelsel.

De hoofdlijnen zijn:

1. Er is een versterking van de stelsel- en systeemverantwoordelijkheid nodig voor kwalibo. Er is nu te veel afstand tussen de betrokken partijen en organisaties en daarmee te weinig verbinding. De kennis en expertise bij de overheid laten op onderdelen te wensen over.
2. Er is een aanzienlijk nalevingstekort. Analyse van de themaonderzoeken van de Inspectie voor Leefomgeving en Transport (ILT) laat zien dat bij veel van de gecontroleerde organisaties afwijkingen waren van beoordelingsrichtlijnen van de sectoren zelf. Er is een handhavingskader nodig dat de verantwoordelijkheden en bevoegdheden verduidelijkt, en daarmee ook de grenzen voor beoordelen en handhaven. Ook voor toezicht en handhaving is kwaliteitsverbetering nodig.

In de evaluatierapporten staan ook aanbevelingen om het stelsel te verbeteren en het toezicht en de handhaving daarop te versterken. De staatssecretaris van IenW heeft opdracht gegeven om een programma te starten en de aanbevelingen om te zetten naar maatregelen.

Programma versterking bodemstelsel

In 2020 werd de Tweede Kamer geïnformeerd dat een taskforce Herinrichting bodemstelsel werd ingesteld. Doel was: een plan van aanpak voor het opstellen van maatregelen ter verbetering van het kwalibo-stelsel. Dit plan van aanpak heeft de staatssecretaris in april 2022 aangeboden aan de Tweede Kamer.  Het bestaat uit 4 hoofdmaatregelen:

1. publieke sturing op het stelsel versterken:
   • het verbeteren van regelgeving
   • het verbeteren van normdocumenten
   • het verbeteren van het instrument van erkenningen
   • het voorkomen van de schijn op belangenverstrengeling
2. de VTH-keten (vergunningen, toezicht en handhaving) in het stelsel versterken:
   • de aanscherping van het private systeem van certificering en accreditatie
   • het versterken van de samenwerking tussen de ILT, de Raad voor Accreditatie en de certificerende instellingen binnen het kwalibo-stelsel
   • de intensivering van het publieke toezicht en de publieke handhaving door de ILT om het nalevingstekort te bestrijden
3. publiek-private samenwerking in het stelsel versterken:
   • een structurele dialoog tussen private en publieke partijen
   • diverse stakeholderoverleggen
   • een gezamenlijke verdiepingsslag over de kennis van en de beeldvorming over het nalevingstekort
4. randvoorwaarden voor het stelsel creëren: het reduceren van de complexiteit van het stelsel en het vergroten van de capaciteit. De essentie van de complexiteitsreductie is het helder maken en aanscherpen van de rollen, taken en verantwoordelijkheden

Het programma werd aangestuurd door de taskforce. Een externe klankbordgroep met onafhankelijke leden uit de wetenschap en de praktijk volgde het programma en adviseerde de taskforce. De uitvoering van het programma vond plaats in overleg met en met inbreng van brancheorganisaties, erkende organisaties, certificerende instellingen, schemabeheerders en decentrale overheden.

Deze maatregelen uit het plan van aanpak worden momenteel geïmplementeerd (periode 2022 en 2023). In de verzamelbrief bodem uit januari 2023 is de Kamer geïnformeerd over de voortgang van het kwalibo-programma. De voortgang is drieledig:

1. De versterking van publieke sturing op het kwalibo-stelsel vergt een actievere deelname van IenW aan de schemabeheerders/NEN-commissies. De benodigde capaciteit wordt geworven. Bovendien is de Regeling Bodemkwaliteit (Rbk) op enkele punten verduidelijkt.
2. De ILT is een essentiële schakel binnen bodembeheer. Het nalevingstekort binnen het kwalibo-stelsel wordt teruggedrongen door uitbreiding van capaciteit bij de ILT. Binnen het programma Versterking VTH-stelsel, een subtraject onder het kwalibo-programma, zijn voor 5 voorbeeldketens risicoanalyses gestart. De resultaten worden gebruikt om de versterking van de VTH-keten voor kwalibo in te vullen.
3. Aangezien het kwalibo-stelsel een publiek-privaat stelsel is, is goede samenwerking tussen private en publieke partijen essentieel. De taskforce is in 2021 overleggen gestart met private partijen en medeoverheden. Deze zijn inmiddels gecontinueerd, en worden stelselmatig ingericht, zodat het kwalibo-stelsel ook na het Programma versterking bodemstelsel blijft functioneren.