Bodem en omgevingsvisie

Grondwater

Grondwater maakt deel uit van de bodem. Grondwater is daarmee ook deel van de fysieke leefomgeving.

Datum voor de omgevingsvisie

Gemeenten moeten uiterlijk 31-12-2024 een omgevingsvisie gereed hebben.

Beschermen en benutten van bodemkwaliteiten

De bodem kent verschillende bodemkwaliteiten. Het is voor overheden belangrijk om in het proces van de omgevingsvisie daar kennis van te nemen. Dit om goede afwegingen te kunnen maken voor de gewenste doelen en ambities uit de omgevingsvisie. Of bij de vertaling daarvan naar regels in het omgevingsplan. Bijvoorbeeld voor het bouwen van woningen. Daarbij is het van belang dat de chemische kwaliteit van de bodem past bij de beoogde functie.

De bodem heeft ook een draagkwaliteit die maakt óf en hoe er op gebouwd kan worden. De bodem en het grondwater dat daar in zit, gebruiken we daarnaast voor onze drinkwatervoorziening. De ondergrond biedt ook kansen voor de energieopgave door het gebruik van bodemenergie en geothermie. Daarnaast kunnen maatregelen voor klimaatadaptatie de bodem benutten.

De bodem heeft ook belangrijke kwaliteiten in de vorm van aardkundige en archeologische waarden. Deze hebben een belangrijke historische, culturele en esthetische functie. De overheid kan deze locaties, gebieden of fenomenen beschermen.

Verdroging, vermesting, verarming, verdichting en verzilting kunnen de kwaliteit van de bodem bedreigen.

De checklist ondergrondkwaliteiten van Ruimte met toekomst maakt inzichtelijk welke bodemkwaliteiten relevant kunnen zijn.

Nadenken over eigen ambities en opgaven

Bodem en ondergrond kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan de maatschappelijke opgaven uit de omgevingsvisie.

Het is daarom van belang om vanuit het bodemwerkveld vroegtijdig aan te haken bij de totstandkoming van de omgevingsvisie van uw gemeente of provincie. Op die manier worden bodem en ondergrond tijdig verankerd in het beleidsontwikkelingsproces rondom de Omgevingswet.

Overheden kunnen op verschillende manieren de bodem betrekken bij de maatschappelijke opgave. De volgende kaders bevatten voorbeelden.

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft de ambitie uitgesproken dat elke gemeente in haar omgevingsvisie de bijdrage van bodem en ondergrond aan maatschappelijke opgaven beschrijft. Zie voor meer informatie de VNG-pagina over ondergrond in de omgevingsvisie.

De gemeente Zaanstad heeft een eerste verkenning gedaan. Beelden zeggen in sommige gevallen meer dan woorden. De gemeente Zaanstad gaat aan de hand van een tekening het gesprek aan met collega's van andere beleidsvelden.

Grondwater maakt deel uit van de bodem en ondergrond en speelt een belangrijke rol in veel maatschappelijke opgaven. Denk aan de strategische drinkwatervoorraden en behoud van drinkwatervoorzieningen. Het Uitvoeringsprogramma Bodem en Ondergrond heeft de brochure Wegwijzers voor (grond)water in de omgevingsvisie opgesteld. Deze wegwijzer helpt (grond)waterdeskundigen om de omgevingsvisies van gemeentelijke en provinciale overheden te verbinden met kennis over het bodem- en watersysteem.

Samenwerken met ruimtelijke ordening

Als het grondwaterbelang op bestuurlijk niveau wordt onderkend, is dat nog geen garantie dat het in de omgevingsvisie het gewenste gewicht krijgt. Het opstellen van een omgevingsvisie is een complex proces met veel belanghebbenden. Ruimtelijke ordening is daarin belangrijk. Daarom is het van groot belang om de taal van de ruimtelijke ordening te spreken om goed te kunnen samenwerken. Dat kan op de volgende manieren:

• spreek in termen van kansen, en vermijd (negatieve) termen als risico's;
• gebruik referentiebeelden om een indruk te geven van de gewenste toekomstige situatie;
• als het meenemen van grondwaterbelangen in de ruimtelijke ordening baten oplevert, druk die dan concreet uit in kostenvoordelen, besparingen (bijvoorbeeld op onderhoud), duurzaamheid, reductie CO₂-uitstoot, waardevermeerdering onroerend goed, minder dagen hinder, lagere kans op wateroverlast;
• geef met kaartmateriaal (zo mogelijk in 3D) aan hoe die mogelijke baten ruimtelijk verdeeld zijn. Denk bijvoorbeeld aan kansenkaarten;
• leg verbindingen tussen de bovengrondse ruimte en de ondergrondse ruimte. Hoe dit al eerder is gedaan valt te lezen in publicaties van het project verbindingsmodel boven- en ondergrond;
• In de praktijk blijkt nogal eens dat deskundigen op het gebied van ruimtelijke ordening de werking van het grondwatersysteem niet goed overzien. Hoe diep zit grondwater, hoe stroomt het en vooral: wat zijn de effecten van ruimtelijke ordening op grondwater (en andersom)? Gidsmodellen kunnen helpen bij het uitleggen van het grondwatersysteem.

Vertaling van die ambities en opgaven in de omgevingsvisie

Overheden geven verschillend invulling aan het thema bodem en ondergrond in de omgevingsvisie. Dit verschilt per gebied/regio. Het is namelijk afhankelijk van de maatschappelijke opgaven en de lokale ambities van die overheid. Er is geen blauwdruk, maar wel een stappenplan: Routeplanner bodemambities. Het uiteindelijke doel is dat bodem en ondergrond worden meegenomen in het begin van het beleidsontwikkelingsproces. Het gaat bij de omgevingsvisie meer om het proces dan om het product.

Hieronder 2 voorbeelden ter inspiratie.

1. Bodem en ondergrond in de omgevingsvisie van de provincie Overijssel
2. Bodem en ondergrond in de omgevingsvisie gemeente Ede

Binnen het project 'Samen de diepte in', uitgevoerd in het kader van het kennisprogramma van het uitvoeringsconvenant Bodem en Ondergrond, zijn decentrale overheden in de eigen regio aan de slag gegaan met het verwerken van bodem en ondergrond in de omgevingsvisie. Daarnaast had het project tot doel om de beschikbare kennis en geleerde lessen die in het project worden opgedaan te ontsluiten, zodat deze voor iedereen beschikbaar is. Lees het artikel Project 'Samen de diepte in' creëert bodembewustzijn bij lokale overheden.

Duurzame ontwikkelingsdoelen

De overheid werkt aan beleid voor duurzaam gebruik van de bodem, zie de pagina Gezonde bodem voor iedereen. Dat betekent dat de bodem zo wordt gebruikt dat het de mogelijkheid voor de volgende generaties om in hun behoeften te voorzien niet in gevaar brengt. Ook zij moeten de bodem kunnen gebruiken voor landbouw, natuur, drinkwater en bijvoorbeeld woningbouw. Preventie is speerpunt van het milieubeleid.

Lokaal bodembeleid

Bekijk het overzicht van alle (27) thema's die u in de bodem/ondergrond kunt tegenkomen. Routeplanner bodemambities is een stappenplan voor het opstellen van lokaal bodembeleid.