Aandachtsgebieden en voorschriftengebieden

3 soorten aandachtsgebieden

Aandachtsgebieden zijn gebieden die zichtbaar maken waar mensen binnenshuis, zonder aanvullende maatregelen, onvoldoende beschermd kunnen zijn tegen de gevolgen van ongevallen met gevaarlijke stoffen.

Dat betekent dat zich binnen dat gebied bij een ongeval met gevaarlijke stoffen levensbedreigende gevaren voor personen in gebouwen kunnen voordoen. Ook al is de kans daarop klein. Het aandachtsgebied vormt een instrument om het gesprek over veiligheid en bescherming door het treffen van maatregelen te starten.

Er is een onderscheid tussen drie soorten gevaren: warmtestraling (brand), overdruk (explosie) en concentratie giftige stoffen in de lucht (gifwolk). Daarmee zijn er ook drie typen aandachtsgebieden:

• brandaandachtsgebied
• explosieaandachtsgebied
• gifwolkaandachtsgebied

De aandachtsgebieden zijn een kenmerk van een activiteit met externe veiligheidsrisico's. Ze gelden vanaf het begin van het verrichten van de activiteit. Een aandachtsgebied hoeft de gemeente niet eerst in het omgevingsplan aan te wijzen.
Dit filmpje van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat legt de aandachtsgebieden uit.

Groepsrisico

De gemeente moet in het omgevingsplan binnen deze aandachtsgebieden rekening houden met het groepsrisico. Hierbij gaat het om de kans per jaar dat tien of meer personen overlijden als rechtstreeks gevolg van een ongewoon voorval binnen een aandachtsgebied. Dit staat in het eerste lid van artikel 5.15 van het Bkl.

Dit artikel biedt de gemeenteraad een eigen afwegingsruimte bij nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen binnen een aandachtsgebied. Dat wil zeggen: zolang het gaat om een locatie buiten de afstand waar de grenswaarde voor het plaatsgebonden risico geldt.

Het noemen van het aantal van tien personen betekent niet dat de kans berekend moet worden. De vraag of van een groepsrisico sprake is, kan de gemeente ook beantwoorden met demografische gegevens of onderbouwde schattingen.

Artikel 5.15a regelt de eerbiedigende werking voor artikel 5.15. Het werken met aandachtsgebieden is nieuw onder de Omgevingswet. Het is daarbij niet de bedoeling dat de afweging over het groepsrisico voor bestaande situaties opnieuw moet worden gemaakt.

Maatregelen

Het bevoegd gezag kan diverse maatregelen inzetten om mensen te beschermen binnen de aandachtsgebieden. Deze gereedschapskist bestaat uit de volgende maatregelen:

• afstand houden tot de risicobron binnen het aandachtsgebied
• aanvullende risicocommunicatie
• beperken van personendichtheden in de omgeving van de risicobron
• vlucht- en schuilmogelijkheden
• omgevingsmaatregelen
• aanvullende bouwmaatregelen in een voorschriftengebied.

Gebiedsontwikkeling bij aandachtsgebieden

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat heeft een filmpje gemaakt over de afwegingen die spelen bij gebiedsontwikkeling in aandachtsgebieden.

Voorschriftengebied

Een gemeente kan binnen een aandachtsgebied voorschriftengebieden aanwijzen. Een voorschriftengebied kan een deel van of het gehele aandachtsgebied zijn. De gemeente wijst in dat geval een locatie binnen een (brand- of explosie)aandachtsgebied als (brand- of explosie)voorschriftengebied aan in het omgevingsplan. In dit deel van het aandachtsgebied gelden dan aanvullende bouweisen voor nieuwbouw en vervangende nieuwbouw van beperkt kwetsbare, kwetsbare en zeer kwetsbare gebouwen. In het Verzamelbesluit Omgevingswet 2023 is geregeld dat een brand- of explosievoorschriftengebied ook kan worden aangewezen in een omgevingsvergunning voor een buitenplanse omgevingsplanactiviteit. Meer informatie hierover is op de pagina te vinden die recente ontwikkelingen over de aandachtsgebieden beschrijft.

Deze aanvullende bouweisen staan in de artikelen 4.90 tot en met 4.96 van het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl). Zij hebben tot doel om mensen in een gebouw beter te beschermen tegen de effecten van een brand of explosie. Voor gedeelten van het bouwwerk buiten het voorschriftengebied gelden geen aanvullende bouweisen uit het Bbl. Als de gemeente geen brand- of explosievoorschriftengebied in het omgevingsplan heeft aangewezen, gelden binnen het aandachtsgebied geen aanvullende bouweisen.

Beleidsdoel

Het beleidsdoel achter het voorschriftengebied is dat een gemeente bouweisen aan nieuwbouw kan stellen als aanvulling op de maatregelen die binnen het hele aandachtsgebied zijn genomen (artikel 5.15 Bkl). De beleidsambitie van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat is aanvullende bouweisen alleen toe te passen waar ze nuttig én noodzakelijk zijn.

Zeer kwetsbare gebouwen

Locaties voor zeer kwetsbare gebouwen in een brand- of explosieaandachtsgebied moeten altijd worden aangewezen als voorschriftengebied. Voor deze gebouwen zijn de aanvullende bouweisen na aanwijzing van het voorschriftengebied in het omgevingsplan dus altijd van toepassing. Het gaat dan om bijvoorbeeld ziekenhuizen, basisscholen en kinderdagverblijven. De aanvullende bouweisen gelden niet voor bestaande gebouwen die binnen een voorschriftengebied liggen. Deze gelden alleen in geval van nieuwbouw of vervangende nieuwbouw. En let wel, het voorschriftengebied geldt ook in het geval van zeer kwetsbare gebouwen niet automatisch, maar het bevoegd gezag moet ze actief aanwijzen.

Dit filmpje van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat legt de voorschriftengebieden uit:

Mogelijkheid om af te zien van aanwijzen

De gemeente kan besluiten om een aandachtsgebied in het omgevingsplan slechts gedeeltelijk of niet aan te wijzen als voorschriftengebied. Bij het toestaan van nieuwe (beperkt) kwetsbare gebouwen kan de gemeente afzien van de aanwijzing van een voorschriftengebied. De gemeente moet dat dan wel goed motiveren.

Een gemeente kan in die gevallen ook besluiten om slechts een deel van een aandachtsgebied aan te wijzen als voorschriftengebied. De gemeente kan dit motiveren door aan te tonen dat al aanwezige maatregelen zorgen voor voldoende bescherming. Ze kan bijvoorbeeld verwijzen naar de maatregelen die al binnen het aandachtsgebied zijn genomen om de veiligheid voldoende te waarborgen en milieu en gezondheid voldoende te beschermen.

Gelijkwaardige maatregelen

(Ook) binnen een voorschriftengebied kunnen gelijkwaardige maatregelen worden toegepast. Toepassen van gelijkwaardigheid kan ook bij locaties binnen een aandachtsgebied voor een zeer kwetsbaar gebouw.

Met een gelijkwaardige maatregel moet ten minste hetzelfde resultaat worden bereikt als met de voorgeschreven maatregel is beoogd. Het bedoelde resultaat is om mensen in gebouwen te beschermen tegen de effecten van een brand of explosie. Een gelijkwaardige maatregel kan zowel een bronmaatregel, een omgevingsmaatregel als een bouwmaatregel zijn.

^{Infographic aandachtsgebieden. Klik op de afbeelding voor een grotere weergave.}

Aandachtsgebieden in het handboek omgevingsveiligheid RIVM

In het handboek omgevingsveiligheid van het RIVM staan stappenplannen voor het bepalen van aandachtsgebieden externe veiligheid.

Meer informatie

Omdat het instrument aandachtsgebieden nieuw is onder de Omgevingswet, is extra informatie beschikbaar. Hiervan staat een overzicht op een aparte pagina: Meer informatie over aandachtsgebieden.