Landbouw, tuinbouw en klimaatadaptatie

Gevolgen van klimaatverandering

De landbouw ondervindt op dit moment al de gevolgen van klimaatverandering. Het gaat onder andere om:

• toenemende neerslagextremen waardoor (te) lang water op het land blijft staan
• steeds langduriger droogteperioden, steeds meer onzekerheid over wateraanvoermogelijkheden en minder vanzelfsprekende terugval op beregening. Dit vormt vooral een probleem voor de hoge zandgronden en gebieden met beperkte mogelijkheden tot wateraanvoer.
• langduriger en heviger hittegolven, met als gevolg bijvoorbeeld hittestress bij vee, een afname van de melkgift bij melkvee en schade aan fruit (zonnebrand)
• toenemende verzilting
• mogelijke wijzigingen in hagel, storm en blikseminslag
• toename in of voor Nederland nieuwe ziekten en plagen
• veranderingen in het groeiseizoen

Verwacht wordt dat de impact van klimaatverandering op de landbouw op langere termijn gaat toenemen. Deze veranderingen leiden in toenemende mate tot:

• verminderde gewasopbrengsten en/of kwaliteitsverlies van het landbouwproduct
• beschadiging van productiemiddelen zoals kassen en stallen

Hoe groter de weersextremen, hoe moeilijker het is om hierop te anticiperen. Boeren zijn zich altijd al bewust van weer en klimaat. Ze zijn gewend om te anticiperen op het weer en bewegen mee met klimaatverandering. Maar klimaatverandering gaat sneller dan verwacht. Extremen volgen elkaar sneller op. Risico's nemen toe. Het vraagstuk ontstijgt het boerenerf. Gezamenlijke analyse en actie van overheden, agrariërs en ketenpartijen is nodig. Daarom heeft het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN) met stakeholders het Actieprogramma klimaatadaptatie landbouw ontwikkeld.

Actieprogramma klimaatadaptatie landbouw 2020-2022

Het Actieprogramma klimaatadaptatie landbouw is begin 2020 aan de Tweede Kamer aangeboden.

De doelstelling van het actieprogramma is dat in 2030 alle ondernemers in de land- en tuinbouw erop zijn voorbereid om duurzaam en effectief te kunnen omgaan met de veranderingen in het klimaat.

Als tussendoel is opgenomen eind 2021 zicht te hebben op de risico's, knelpunten en kansen op het gebied van klimaatadaptatie per sector en type landgebruik en beleidsinstrumenten in voorbereiding te hebben om knelpunten op te lossen en de kansen te benutten.

De 5 pijlers van het actieprogramma

Het actieprogramma bevat 5 pijlers: watersysteem, bodemsysteem, gewassen en teeltsystemen, veehouderij en de ondersteunende instrumenten kennis en innovatie, regionale aanpak en risicomanagement.

Zie ook: Klimaatadaptatie landbouw | Landbouw en tuinbouw | Rijksoverheid.nl.

Watersysteem

Deze pijler bevat acties ter versterking van samenwerking op het gebied van droogte, wateroverlast en waterkwaliteit. Voor de pijler watersysteem zijn met name de activiteiten van de Deltaprogramma's Zoetwater (DPZW) en Ruimtelijke Adaptatie (DPRA) en het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW) van belang.

Bodemsysteem

De bodem is de basis van de landbouw. Een goede bodemkwaliteit draagt sterk bij aan de veerkracht van de sector. De inzet voor het bodemsysteem is erop gericht om via het Nationaal Programma Landbouwbodems (NPL) de bodemstructuur en het organische stofgehalte van de landbouwbodems in Nederland te verbeteren. De landbouw wordt klimaatbestendiger, onder andere door verbetering van het vochtvasthoudend vermogen. En ook het waterbeheer profiteert doordat het water beter wordt vastgehouden en er minder afstroming is.

Gewassen, teeltsystemen en veehouderij

Voor de pijler gericht op klimaatadaptieve rassen, gewassen en teeltsystemen vindt aansluiting plaats op LVVN-beleidsprogramma's voor kringlooplandbouw en gewasbescherming.

Veehouderij

Deze pijler richt zich op klimaatadaptatie voor alle landbouwhuisdieren, waaronder de blootstelling aan hitte en nieuwe dierziekten. Hierin vindt ook aansluiting plaats op LVVN beleidsprogramma's.

Ondersteunend instrumentarium

Als ondersteunend instrumentarium onderhoudt LVVN een dynamische Kennisagenda klimaatadaptatie landbouw, Deze agenda wordt afgestemd met DPZW, DPRA en DAW. Verder vindt de uitvoering van het Actieprogramma klimaatadaptatie landbouw plaats via een gebiedsgerichte aanpak. Er zijn grote regionale verschillen in opgaven en oplossingsrichtingen voor adaptatie in de landbouw. Dat vraagt om maatwerk. Daarbij is het de bedoeling de landbouwsector goed te betrekken bij de gebiedsprocessen die in ander verband georganiseerd worden, zoals voor het uitvoeren van stresstesten, risicodialogen, uitvoeringsagenda's en analyses van de waterbeschikbaarheid.

Vervolg Actieprogramma klimaatadaptatie landbouw 2023-2027

In de kamerbrief van 7 juli 2022 over de stand van zaken en het vervolg van het actieprogramma klimaatadaptatie landbouw geeft LVVN aan de komende 4 jaar door te gaan op de ingezette koers van het Actieprogramma klimaatadaptatie landbouw.

De voortzetting van het actieprogramma is in lijn met de versterkte urgentie op grond van het IPCC-rapport over versnelling van klimaatverandering uit 2022, onze ervaringen in Nederland met weersextremen in de afgelopen jaren, de behoefte bij de sectoren en partners van het actieprogramma en aanbevelingen van kennisinstellingen als Wageningen University & Research (WUR).

De WUR heeft in opdracht van LVVN het rapport WUR (2022): Inventarisatie Actieprogramma klimaatadaptatie landbouw; risico’s, knelpunten en kansen; stand van zaken opgesteld. Hiermee is meer gedetailleerd inzicht gekregen in de impacts van klimaatverandering op de verschillende sectoren in de landbouw en de verschillende typen landgebruik.

De minister geeft in de kamerbrief aan dat het actieprogramma zich sterker zal richten op het handelingsperspectief voor de boeren en tuinders op de langere termijn. Inzet en samenwerking op het niveau van sectoren, ketens en regio's blijft hierbij van belang. Het is de bedoeling dat ondernemers hun bedrijfsvoering kunnen optimaliseren en kunnen laten meebewegen met de klimaatveranderingen op de middellange termijn en zodoende kunnen toewerken naar het transformeren van bedrijf en teelt richting 2050:

• Bij optimaliseren van de bedrijfsvoering kan gedacht worden aan water- en bodembeheer, risicospreiding in teelt(plan) en tijd, en het toepassen van droogte- en/of warmtebestendige gewassen. Over optimaliseren is al het nodige bekend. Een aantal concrete adaptatiemaatregelen zijn beschreven, zoals in de factsheets van WUR, en kunnen nu al toegepast worden door agrariërs.

• Meebewegen met klimaatverandering kan door het toepassen van combinatieteelten, cabrio-kap in de fruitteelt, agroforestry en zilte teelten. Onderzoek naar dergelijke maatregelen bevindt zich vaak nog in het beginstadium.

• Bij transformeren, de grootste uitdaging, wordt er vanuit gegaan dat de gevolgen van klimaatverandering niet gecompenseerd kunnen worden met de huidige landbouwsystemen en -strategieën, maar dat totaal andere (voedsel)productiesystemen moeten worden ontwikkeld. Gedacht kan worden aan geheel andere gewassen (verschuiving van zuidelijke teelten naar het noorden, zoals soja, druiven of perzik), de doorontwikkeling van zoutminnende gewassen en gewassen die sterk tegen droogte en/of vernatting kunnen, en combinatieteelten zoals aquaponics (combinatie van viskweek en teelt van gewassen). Andere voorbeelden zijn de natte teelt van rijst, lisdodde, mattenbies en cranberry.

Klimaatadaptatie en de grote transities die in gang gezet worden

Het kabinet heeft voor een aantal opgaven en transities een substantiële hoeveelheid middelen vrijgemaakt. Het gaat onder andere om de woningbouwopgave, de energietransitie, de aanpak van het stikstofprobleem en de transitie van de landbouw. In deze opgaven en transities is er in meer of mindere mate aandacht voor de gevolgen van klimaatverandering en de noodzaak tot aanpassing hieraan. Specifiek relevant voor deze transities zijn het programma Water en bodem sturend en het Actieprogramma klimaatadaptatie landbouw.

Meer informatie

• Lees meer over klimaatadaptatie in de landbouw op de website Klimaatadaptatie Nederland
• Ga voor Klimaatmitigatie in de landbouw naar CO2 vasthouden in de landbouwkringloop