CO2 vasthouden in de landbouwkringloop

Zowel in 2019 als in 2023 zijn de afspraken over de emissiereductiedoelstellingen van Landbouw en Landgebruik vernieuwd. Sinds 2023 is het doel voor deze sector volgens de IBO Klimaatrapport 2023 (zie onder Bronnen) om de uitstoot van broeikasgas te verminderen tot 19,7 megaton in 2030. Op basis van de Klimaat- en Energieverkenning 2024 moet de sector de uitstoot tot 2030 nog met 5,3 megaton verminderen om dat doel te halen.

Maatregelen

De maatregelen die worden voorzien voor de sector Landbouw en Landgebruik zijn vastgelegd in het hoofdstuk Landbouw en landgebruik in het Klimaatakkoord en in de aanvullende maatregelen in de Kamerbrief Voorjaarsbesluitvorming Klimaat van 2023. Het Nationaal Programma Landbouwbodems is één van de wegen waarlangs de maatregelen uitgevoerd worden.

Duurzame kringlooplandbouw

De veehouderij is een belangrijke sector voor de klimaataanpak. Om de emissiereductie te verbeteren, heeft het kabinet een concreet pakket aan maatregelen uitgewerkt voor een geïntegreerde voer- en diergerichte aanpak van methaan en ammoniak voor de melkveehouderij. Zo kan de emissie van deze stoffen in samenhang worden aangepakt. Daarnaast neemt het kabinet het voortouw in het uitwerken van regelingen voor het stimuleren van innovaties en investeringen in duurzame en emissiearme stalsystemen.

Slimmer en duurzamer gebruik van land

Aanpassing van het waterpeil in de veenweidegebieden leidt tot verlaging van de uitstoot van broeikasgassen. Ook komt er geld om de uitstoot van emissies rondom Natura 2000-gebieden te verlagen en de natuur in deze gebieden te versterken. Extra aanleg van bomen en bos leidt tot meer koolstofopslag. En minimale grondbewerking en gebruik van lichtere machines leidt tot reductie van CO₂-uitstoot.

Glastuinbouw

We gaan werken aan schone glastuinbouw door meer gebruik te maken van restwarmte, energiezuinige elementen in kassen te stimuleren, aardwarmte te benutten en door ongeveer 300 hectare kassen jaarlijks te moderniseren.

Dashboard Klimaatbeleid – Landbouw en Landgebruik

Op het Dashboard Klimaatbeleid – Landbouw en Landgebruik kan gevolgd worden wat de vorderingen zijn van de sector bij de vermindering van de uitstoot van broeikasgas.

Landbouw

Het beleid voor klimaatmitigatie in de landbouw is gericht op de beperking van de uitstoot van broeikasgas.

Het beleid voor de veehouderij is vooral gericht op de beperking van de uitstoot van methaan en lachgas en op het gebruik van mest in de akkerbouw. De belangrijkste aangrijpingspunten hierbij zijn het verminderen van vee en mestgebruik, extensiveren, omschakelen, verduurzamen en innoveren, en grondgebondenheid.

Voor de glastuinbouw ligt de focus op de beperking van de uitstoot van CO₂ en methaan, die verband houden met de verwarming van de kassen. Energie besparen en het gebruiken van duurzame energie zijn daarvoor de 2 aangrijpingspunten.

Landgebruik

Het beleid voor klimaatmitigatie in het landgebruik is zowel gericht op beperking van de uitstoot van broeikasgas als op het vergroten van de vastlegging van koolstof.

Het beleid voor veenweidegebieden is gericht op het beperken van de uitstoot van CO₂ en methaan door het verhogen van de grondwaterstand.

Voor minerale landbouwbodems (bodems van klei of zand) ligt de focus op het vergroten van de vastlegging van koolstof. Dit gebeurt door te sturen op een positieve organische stofbalans, oftewel op een toename van het gehalte aan organische stof in de bodem. Bij het onderzoek naar maatregelen waarmee extra koolstof kan worden vastgelegd wordt ook in kaart gebracht wat de mogelijke negatieve effecten daarvan op lachgasemissie zijn, opdat het netto klimaateffect positief is.

Het beleid voor bomen, bossen en natuur is enerzijds gericht op compensatie bij ontbossing. Compensatie is nodig omdat door ontbossing koolstof vrijkomt. Anderzijds is het beleid gericht op het vergroten van koolstofvastlegging door duurzaam, op klimaat doelen gericht, beheer van bestaande bossen en door de aanleg van nieuwe bossen, zowel binnen als buiten het Natuurnetwerk Nederland (NNN). Ook wordt er gekeken naar de klimaatmitigatiecapaciteit van natte natuur, waaronder natuurveengebieden en open wateren en kwelders.

Beleidsinstrumenten

Er wordt onderzoek uitgevoerd naar de effectiviteit van maatregelen en er worden 3 soorten beleidsinstrumenten ontwikkeld en toegepast.

Stimulerende instrumenten

Voorbeeld: de Subsidieregeling sanering varkenshouderijen, die op 24 maart 2021 is ingegaan en die per mei 2023 heeft opgeleverd dat 581.185 varkensrechten zijn doorgehaald, wat overeenkomt met 8,2% van het aantal varkensrechten dat in 2020 beschikbaar was in Nederland. Zie: Dashboard Klimaatbeleid Veehouderij.

Normerende instrumenten

Voorbeeld: de Derogatie dierlijke mest boven gebruiksnorm EU vanaf 2022, waarmee de normen in Nederland in overeenstemming gebracht worden met de Europese normen.

Beprijzende instrumenten

Voorbeeld: de 'Beperking vrijstelling aardgas voor WKK-belastingplan 2024', wat volgens de impactanalyse afschaffen verlaagd tarief glastuinbouw onder andere zal leiden tot een beperkte lastenverhoging voor de sector.

Andere partijen in de voedselketen

Alhoewel de klimaatopgave voor landbouw en landgebruik door de primaire agrosectoren gerealiseerd moet worden, is er binnen het klimaatmitigatiebeleid ook aandacht voor broeikasgasemissiereductie door andere partijen in de voedselketen, inclusief consumenten. De belangrijkste aangrijpingspunten hierbij zijn het beperken van voedselverspilling in de hele voedselketen, het inzichtelijk maken van de 'carbon footprint' van voedingsmiddelen door de voedingsmiddelenindustrie en een verandering in consumptiepatroon naar een groter aandeel van plantaardige eiwitten in de totale eiwitconsumptie. Zie: Voedselketen en voedselconsumptie.

Landbouw en Landgebruik

Tabel Landbouw en Landgebruik (uit: Dashboard Klimaatbeleid, zie bij Bronnen op deze pagina)
Veehouderij en mest	Glastuinbouw	Landgebruik	Voedselconsumptie en -keten
Verminderen	Energie besparen	Veenweiden: emissie reduceren	Voedselverspilling reduceren
Extensiveren	Duurzame energie gebruiken	Landbouwbodems: extra koolstof vastleggen	Carbon footprint producten inzichtelijk maken
Omschakelen	-	Bomen, Bos, Natuur: extra koolstof vastleggen	Consumptiepatroon veranderen
Verduurzamen en innoveren	-	-	-
Grondgebondenheid	-	-	-

Zie voor de reductiedoelstellingen per sector de pagina Aanpak van de oorzaak van klimaatverandering: klimaatmitigatie.

Programma Bodem en Ondergrond

Ook buiten het klimaatakkoord zijn er initiatieven die een bijdrage leveren aan de emissiereductieopgave. Landgebruik en bodembeheer hangen sterk met elkaar samen. Ook bij de uitvoering van het NOVI-programma Bodem en Ondergrond van de Nationale Omgevingsvisie (NOVI) is aandacht voor klimaatverandering. De bodem kan afhankelijk van het gebruik een grote bijdrage leveren aan CO₂-emissies. Overigens gaat de Nota Ruimte de huidige NOVI vervangen, waarschijnlijk in 2026. Hiertoe is in 2024 het Voorontwerp Nota Ruimte beschikbaar gekomen.

De aanpassing van de land- en tuinbouw aan het veranderende klimaat

Naast klimaatmitigatiebeleid is er ook klimaatadaptatiebeleid voor de landbouw en het landgebruik. Dit is gericht op het aanpassen van de landbouw aan de gevolgen van klimaatverandering en is nader beschreven in de Nationale klimaatadaptatiestrategie (NAS) en in het Actieprogramma klimaatadaptatie landbouw. Zie Klimaatadaptatiepagina Landbouw.