Praktijkgids – tekstuele uitleg figuur Bijlage I

1. Onteigeningsbeschikking
2. Grondslag
3. Schadeloosstellingsprocedure
4. Onteigeningsakte

Deze procedures worden achtereenvolgens hierna beschreven, inclusief de verbanden tussen deze procedures. Ook worden doorlooptijden van stappen vermeld als deze relevant zijn voor de totale doorlooptijd van een onteigening.

1) Onteigeningsbeschikking

De procedure van de onteigeningsbeschikking staat in het midden in het schema. Het is een bestuursrechtelijke procedure.

De procedure van de onteigeningsbeschikking heeft de volgende stappen:

1. Voorbereiden Ontwerpbeschikking (inclusief aanbod met reactietermijn)
2. Ontwerponteigeningsbeschikking
3. Ontwerponteigeningsbeschikking ter inzage + indienen zienswijzen
4. Verwerken zienswijzen (Hoorzitting optioneel)
5. Onteigeningsbeschikking
6. Bekendmaken (publicatie en toezenden) + Ter inzage leggen
7. Verzoek tot bekrachtiging + Indienen bedenkingen
8. Bedenkingen doorzenden door rechtbank aan bestuursorgaan
9. Indienen reactie op bedenkingen
10. Zitting
11. Uitspraak rechtbank
12. Hoger Beroepstermijn
13. Verzoek Raad van State voor verweer van bestuursorgaan
14. Verweerschrift maken
15. Zitting Hoger beroep
16. Uitspraak Raad van State

Als beoogd resultaat van deze procedure is in het schema na deze stappen een onherroepelijke onteigeningsbeschikking vermeld. De doorlooptijden van deze stappen zijn als volgt in het schema weergegeven:

• Stap 1 (Voorbereiden Ontwerpbeschikking)
• Stap 2 (Ontwerponteigeningsbeschikking). Stap 1 en 2 hebben gezamenlijk een ingeschatte doorlooptijd van 10 tot 16 weken.
• Stap 3 (Ontwerponteigeningsbeschikking ter inzage + indienen zienswijzen) heeft een harde wettelijke doorlooptijd van 6 weken na de start van de terinzagelegging.
• Stap 4 (Verwerken zienswijzen)
• Stap 5 (Onteigeningsbeschikking)  Stap 4 en 5 hebben gezamenlijk een ingeschatte doorlooptijd van 4 tot 26 weken.
• Stap 6 (Bekendmaken + Ter inzage leggen) heeft een ingeschatte doorlooptijd van 4 weken.
• Stap 7 (Verzoek tot bekrachtiging + Indienen bedenkingen) heeft een harde wettelijke doorlooptijd van 6 weken na de start van de terinzagelegging.
• Stap 8 (Bedenkingen doorzenden door rechtbank) heeft een ingeschatte doorlooptijd van 4 weken.
• Stap 9 (Indienen reactie op bedenkingen) heeft een doorlooptijd van 4 weken. Dit is een ter verlengen termijn ofwel termijn van orde.
• Stap 10 (Zitting)
• Stap 11 (Uitspraak rechtbank)  Stap 10 en 11 hebben gezamenlijk een doorlooptijd van 26 weken. Dit is een termijn van orde die in de praktijk vaak langer is.
• Stap 12 (Hoger beroepstermijn) heeft een harde wettelijke doorlooptijd van 6 weken. De Hoger beroepstermijn start op dag nadat rechtbank uitspraak aan belanghebbenden heeft verzonden. Bestuursorgaan legt uitspraak samen met beschikking 6 weken ter inzage met voorafgaande kennisgeving door toezending aan belanghebbenden en publicatie.
• Stap 13 (Verzoek Raad van State voor verweer van bestuursorgaan) heeft een ingeschatte doorlooptijd van 4 weken.
• Stap 14 (Verweerschrift maken) heeft een doorlooptijd van 4 weken. Dit is een ter verlengen termijn ofwel termijn van orde.
• Stap 15 (Zitting Hoger beroep) en stap 16 (Uitspraak Raad van State) hebben gezamenlijk een doorlooptijd van 26 weken. Dit is een termijn van orde die in de praktijk vaak langer is.
  De totale doorlooptijd van de procedure van de onteigeningbeschikking tot en met een onherroepelijke onteigeningsbeschikking is in het schema ingeschat op 116 weken exclusief de voorbereidingstijd van de (ontwerp)onteigeningsbeschikking. Inclusief deze voorbereidingstijd wordt deze doorlooptijd ingeschat op 126 weken. De totale doorlooptijd is 34 weken korter als partijen geen hoger beroep instellen.

2) Grondslag

De procedure van de planologische grondslag staat ter linkerzijde van de procedure van de onteigeningbeschikking in het schema. Dit is ook een bestuursrechtelijke procedure.
De planologische procedure heeft in het schema de volgende stappen:
1.    Ontwerp-omgevingsplan
2.    Ontwerp-omgevingsplan ter inzage + indienen zienswijzen
3.    Inschatting maken ruimtebeslag na zienswijzen
4.    Verwerken zienswijzen
5.    Omgevingsplan vaststellen
6.    Publicatie omgevingsplan
7.    Beroepstermijn omgevingsplan
8.    Verzoek om verweer aan bestuursorgaan
9.    Verweerschrift maken
10.    Zitting
11.    Uitspraak Raad van State

Als beoogd resultaat van deze procedure is na deze stappen in het schema een onherroepelijk omgevingsplan vermeld. Het verband tussen procedure van de planologische grondslag en de procedure van de onteigeningsbeschikking wordt in het schema weergegeven op de volgende twee punten:

• Een rode lijn vanuit de stap 3 (Inschatting maken ruimtebeslag) naar de stap 1 (Voorbereiden Ontwerp-beschikking ) in de procedure van de onteigeningsbeschikking. Dit is een praktisch verband; zodra de zienswijzen over het voorgenomen planologische besluit bekend zijn, is het ruimtebeslag stabiel. Deze stap levert dus input voor het ontwerp van de onteigeningsbeschikking.
• Een rode lijn vanuit de stap 5 (Omgevingsplan vaststellen) naar stap 5 (Onteigeningsbeschikking) in de procedure van de onteigeningsbeschikking. Dit is een harde koppeling, omdat een vastgesteld planologisch besluit een wettelijke vereiste is voor het kunnen nemen van de onteigeningsbeschikking.

De doorlooptijden van de stappen van de procedure van de planologische grondslag zijn als volgt in het schema weergegeven:

• De voorbereidingstijd van stap 1 (Ontwerp-omgevingsplan) is niet in het schema weergegeven. Deze stap is als aanleiding of vertrekpunt beschouwd van de onteigening.
• Stap 2 (Ontwerp-omgevingsplan ter inzage + indienen zienswijzen) heeft een harde wettelijke doorlooptijd van 6 weken na de start van de terinzagelegging.
• Stap 3 (Inschatting maken ruimtebeslag) heeft een ingeschatte doorlooptijd van 2 tot 4 weken.
• Stap 4 (Verwerken zienswijzen) en stap 5 (Omgevingsplan vaststellen) hebben een ingeschatte doorlooptijd van 0 tot 26 weken.
• Stap 6 (Publicatie omgevingsplan) heeft een ingeschatte doorlooptijd van 4 weken.
• Stap 7 (Beroepstermijn omgevingsplan) heeft een harde wettelijke doorlooptijd van 6 weken.
• Stap 8 (Verzoek om verweer) heeft een ingeschatte doorlooptijd van 4 weken.
• Stap 9 (Verweerschrift maken) heeft een doorlooptijd van 4 weken. Dit is een ter verlengen termijn ofwel termijn van orde.
• Stap 10 (Zitting) en stap 11 (Uitspraak Raad van State) hebben gezamenlijk een doorlooptijd van 26 weken. Dit is een termijn van orde die in de praktijk vaak langer is.

De totale doorlooptijd van de procedure van de planologische grondslag is niet vermeld in het schema, omdat de doorlooptijd van de onteigeningsbeschikking met beroep in twee instanties meestal bepalender is voor de doorlooptijd van een onteigening. De procedure van de planologische grondslag is meestal korter. Tegen een omgevingsplan en tegen een projectbesluit staat beroep in één instantie open bij de Raad van State.

Let op: In het schema is gekozen voor het omgevingsplan als planologische grondslag. De stappen zijn hetzelfde als een projectbesluit als planologische grondslag dient voor een onteigening. Als een omgevingsvergunning voor buitenplanse omgevingsplanactiviteit als grondslag dient, dan wijkt de procedure af van de in dit schema beschreven procedure omdat tegen de omgevingsvergunning beroep in twee instanties mogelijk is: beroep in eerste instantie bij de rechtbank en hoger beroep bij de Raad van State.

3) Schadeloosstellingsprocedure

De schadeloosstellingsprocedure staat ter rechterzijde van de procedure van de onteigeningsbeschikking in het schema. Het is een civielrechtelijke procedure.
De schadeloosstellingsprocedure heeft in het schema de volgende stappen:

1. Verzoek bepalen schadeloosstelling (verzoekschrift).
2. Verweerschrift van belanghebbende
3. Mondelinge behandeling
4. Benoemen deskundigen en Rechter Commissaris + bepalen datum onderzoek ter plaatse
5. Onderzoek ter plaatse (Descente)
6. Proces-verbaal onderzoek ter plaatse
7. Tussenbeschikking rechtbank (voorlopige schadeloosstelling)
8. Concept deskundigenbericht
9. Definitief deskundigenbericht
10. Mondelinge behandeling
11. Eindbeschikking rechtbank over schadeloosstelling
12. Cassatie bij de Hoge Raad

Het beoogde resultaat van deze procedure is een definitief door de rechter vastgestelde schadeloosstelling. Bepalend voor het kunnen opmaken van de onteigeningsakte is de vaststelling van de voorlopige schadeloosstelling in de tussenbeschikking (stap 7). De onteigening kan dus al plaatsvinden voordat de gehele schadeloosstellingsprocedure is doorlopen en voordat de rechter in de eindbeschikking de schadeloosstelling definitief heeft vastgesteld.

Het verband met de procedure van de onteigeningbeschikking wordt in het schema weergegeven door een rode lijn vanuit stap 6 (Bekendmaken + Ter inzage leggen) in de procedure van de onteigeningsbeschikking naar stap 1 (Verzoek bepalen schadeloosstelling) van de schadeloosstellingsprocedure. De onteigenaar mag de schadeloosstellingsprocedure pas starten door een verzoekschrift in te dienen bij de rechtbank als de onteigeningsbeschikking bekend is gemaakt. De onteigenaar kan het verzoekschrift indienen tot uiterlijk 12 maanden nadat de onteigeningsbeschikking onherroepelijk is geworden.

De doorlooptijden van de stappen van de schadeloosstellingsprocedure zijn als volgt in het schema weergegeven:
•    Stap 1 (Verzoek bepalen schadeloosstelling), stap 2 (Verweerschrift van belanghebbende) en stap 3 (Mondelinge behandeling) hebben gezamenlijk een ingeschatte doorlooptijd van 20 weken.
•    Stap 4 (Benoemen deskundigen en Rechter Commissaris) en stap 5 (Onderzoek ter plaatse) hebben gezamenlijk een ingeschatte doorlooptijd van 14 weken.
•    Stap 6 (Proces-verbaal onderzoek ter plaatse) heeft een ingeschatte doorlooptijd van 3 weken.
•    Stap 7 (Tussenbeschikking rechtbank) heeft een ingeschatte doorlooptijd van 3 weken.
•    De totale doorlooptijd van de stappen 1 tot en met 7 gezamenlijk is ongeveer 45 weken. Dit is een inschatting omdat er weinig harde wettelijke termijnen zijn in de schadeloosstellingsprocedure.
De doorlooptijden van de stappen 8 tot en met 12 zijn niet in het schema vermeld, omdat deze stappen niet bepalend zijn voor het kunnen opmaken van de onteigeningsakte.

4) Onteigeningsakte

Deze procedure staat in het plaatje onderaan de overige drie procedures. Het is het sluitstuk van de onteigening. Door het verlijden van de onteigeningsakte, dat wil zegen het opmaken van de onteigeningsakte door de notaris op verzoek van de onteigenaar, gevolgd door inschrijving van die akte in de openbare registers, is de onteigening een feit.
Het verlijden van de onteigeningsakte is het resultaat van de drie overige procedures, omdat daarvoor aan de volgende drie wettelijke voorwaarden moet zijn voldaan:

1. Het planologische besluit dat de grondslag van de onteigening vormt moet onherroepelijk zijn
2. De onteigeningsbeschikking moet onherroepelijk zijn
3. De voorlopige door de rechter vastgestelde schadeloosstelling of de in een proces-verbaal overeengekomen schadeloosstelling moet zijn betaald.

Deze drie voorwaarden zijn in het schema weergeven door rode pijlen die wijzen naar de onteigeningsakte vanuit respectievelijk het onherroepelijke planologische besluit, de onherroepelijke onteigeningbeschikking en de voorlopige schadeloosstelling.

De onteigenaar moet binnen twee maanden nadat aan de genoemde drie voorwaarden is voldaan de notaris verzoeken om de onteigeningsakte op te maken. Dit is een fatale termijn.
In het schema is vermeld dat een onteigeningsprocedure tot en met het inschrijven van de onteigeningsakte door de notaris ongeveer 120 weken duurt als de voorbereidingstijd van de ontwerponteigeningsbeschikking niet wordt meegerekend. Als deze voorbereidingstijd wel wordt meegeteld, dan duurt de onteigeningsprocedure ongeveer 130 weken.

De doorlooptijd van de onteigeningsprocedure wordt hoofdzakelijk bepaald door de procedure van de onteigeningsbeschikking, omdat dit deze procedure meer tijd kost dan de overige twee procedures door het aantal verplichte stappen en de mogelijkheid van beroep in twee instanties.