Zoeken in deze site

Let op: de informatie over regelgeving geldt na inwerkingtreding van de Omgevingswet op 1 januari 2024.


Onteigening

Onteigenen is het ontnemen van grondeigendom in het algemeen belang voor het ontwikkelen, gebruiken of beheren van de fysieke leefomgeving. Bijvoorbeeld voor de aanleg van een nieuwe weg. Het instrument onteigening wordt toegepast als aankoop niet of niet op tijd lukt. Voorwaarden zijn een algemeen belang, noodzaak en urgentie van de onteigening. Op deze pagina staat algemene informatie over onteigening en de handreiking grondeigendom Omgevingswet.

Direct naar de Handreiking grondeigendom Omgevingswet: voorkeursrecht, onteigening en stedelijke kavelruil.

Eisen onteigening

Onteigening is alleen mogelijk als:

  • er een onteigeningsbelang is.
  • onteigening noodzakelijk is.
  • onteigening urgent is (artikel 11.5 Omgevingswet).

Onteigeningsbelang concreet uitgewerkt

Het onteigeningsbelang is het algemeen belang van ontwikkelen, gebruiken of beheren van de fysieke leefomgeving. Dit belang vindt zijn basis in de toedeling van functies aan locaties. Dit belang moet voldoende concreet zijn uitgewerkt in een omgevingsplan of projectbesluit. Of in een omgevingsvergunning voor een buitenplanse omgevingsplanactiviteit.

Noodzaak: ultimum remedium en zelfrealisatie

De noodzaak tot onteigening ontbreekt als:

  • er geen redelijke poging is gedaan tot minnelijke, dus niet verplichte, verwerving. Er moet in ieder geval een aanbod in geld zijn gedaan.
  • het aannemelijk is dat binnen afzienbare tijd toch nog overeenstemming kan worden bereikt.
  • de belanghebbende bereid en in staat is om de ontwikkeling te realiseren. Deze daarbij concrete en op uitvoering gerichte voornemens kenbaar heeft gemaakt. En de belanghebbende de ontwikkeling zal verwezenlijken op de door het bevoegd gezag beoogde manier (artikel 11.7 Omgevingswet).
  • een minder ingrijpend middel mogelijk is, zoals het opleggen van een gedoogplicht (algemene bestuursrechtelijke evenredigheidsbeginsel: artikel 3:4, tweede lid Algemene wet bestuursrecht).

Urgentie: start ontwikkeling binnen 3 jaar

Binnen 3 jaar moet de uitvoering van de ontwikkeling, gebruik of beheer van de fysieke leefomgeving starten. Dit regelt artikel 11.11 Omgevingswet. De periode van 3 jaar start met de eigendomsoverdracht na de onteigening. Onteigenaars kunnen de urgentie motiveren met concrete, op uitvoering gerichte projectplannen en planningen.

Grondslag voor onteigening

Het onteigeningsbelang kan zijn grondslag hebben in aan locaties toegedeelde functies in 3 instrumenten:

  • een vastgesteld omgevingsplan
  • een verleende omgevingsvergunning voor buitenplanse omgevingsplanactiviteit
  • een vastgesteld projectbesluit (artikel 11.6 Omgevingswet)

Andere instrumenten uit de Omgevingswet kunnen geen grondslag zijn. Onteigening op basis van een toegedeelde functie aan een locatie in een omgevingsverordening is dus bijvoorbeeld niet toegestaan.

Bevoegd gezag voor onteigeningen

De onteigeningsbeschikking kan worden gegeven door:

  • de gemeenteraad, als de onroerende zaak binnen de gemeente ligt.
  • het algemene bestuur van het waterschap, voor het beheer van watersystemen, waterketenbeheer en zuivering stedelijk afvalwater. Deze taken staan in artikel 2.17, eerste lid, aanhef en onder a Omgevingswet. De onroerende zaak moet binnen het gebied van het waterschap liggen.
  • Provinciale Staten, als de onroerende zaak binnen de provincie ligt en het gaat om een provinciaal belang. Of als provinciale besluitvorming doelmatig is.
  • de minister, bij een nationaal belang, of als nationale besluitvorming doelmatig is (artikel 11.4 Omgevingswet).

Delegatie en mandaat van de bevoegdheid om een onteigeningsbeschikking te nemen, zijn niet toegestaan.

Onteigening op naam van de onteigenaar

De onteigening is op naam van de onteigenaar. Dit is de rechtspersoon op wie de eigendom na onteigening overgaat.

Onteigenaars kunnen zijn:

  • een gemeente
  • een waterschap
  • een provincie
  • de Staat
  • andere rechtspersonen waaraan ontwikkeling, gebruik of beheer van de fysieke leefomgeving is toegestaan. Zoals ProRail B.V. (artikel 11.2 Omgevingswet)

Meer informatie

Deze pagina bevat algemene informatie over onteigening.