Bedrijven moeten meer energie gaan besparen dan ze nu doen, om de CO2-uitstoot verder terug te dringen. Daarom heeft het kabinet de energiebesparingsplicht per 1 juli aangescherpt. Dat betekent: meer maatregelen voor bedrijven en instellingen én meer bedrijven die daaraan moeten voldoen. Werk aan de winkel dus voor veel ondernemingen. En ook voor de toezichthoudende omgevingsdiensten.
Zwijndrecht, half juni. Links staan metershoge ovens, rechts nog grotere koelinstallaties, overal lopen buisleidingen. Toch is er nauwelijks geluid. In ogenschijnlijke rust draait hier de chemische industrie op volle toeren. Locatie is het terrein van Ashland, aan de Develhaven, vlakbij de Oude Maas. Ashland is een grote producent van Natrosol. Een verdikkingsmiddel dat veel in verf wordt gebruikt, maar ook in de farmaceutische industrie. Wie wandelt over het enorme terrein ziet meteen dat het bedrijf een grootverbruiker is van energie. Forse installaties die de grondstof cellulose snijden, doseren, bewerken om vervolgens het product te wassen, drogen en uiteindelijk de Natrosol in poedervorm af te vullen in zakken.
Nieuwe klant
Medewerkers van DCMR Milieudienst Rijnmond brengen deze ochtend een verkennend bezoek aan Ashland. De omgevingsdienst is geen onbekende bij het bedrijf. Er is vaker bezoek vanuit het toezicht op bijvoorbeeld de Brzo (Besluit risico's zware ongevallen, oftewel bedrijven die met gevaarlijke stoffen werken). Vanuit het toezicht op energiebesparing is Ashland echter een nieuwe klant voor DCMR. De ervaren mensen van de omgevingsdienst lijken het bedrijfsproces snel in zich op te nemen. Al snel volgen tips om bepaalde installaties stand-by te zetten of om de druk in bepaalde installaties te verlagen om zo energie te besparen. 'Goeie tips, kunnen jullie niet vaker langskomen?' klinkt het van de kant van Ashland.
Energiebesparingsplicht: voor wie
Waarom nu dit bezoek? Het bedrijf valt vanaf 1 juli 2023 ook onder het toezicht op de energiebesparing. Tot op heden waren grote bedrijven die vallen onder het European Emission Trade System (EU ETS, zie kader) nog uitgezonderd van de wettelijke plicht om energie te besparen. Naast Ashland zijn er in Nederland nog zo'n 300 andere grote EU ETS-bedrijven die nu energiebesparende maatregelen moeten nemen met een terugverdientijd van 5 jaar of minder.
Behalve ETS-bedrijven zijn er nog vele andere bedrijven vanaf 1 juli onder de energiebesparingsplicht vallen. De grootste groep zijn bedrijven die een milieuvergunning moeten aanvragen. Maar ook andere sectoren waarvoor tot nu toe een uitzondering gold, zoals de glastuinbouw, vallen nu onder de plicht.
En dat maakt een groot verschil. Onder de huidige energiebesparingsplicht kon de Nederlandse uitstoot met zo'n 1,2 megaton CO2 per jaar omlaag. Nu er veel meer bedrijven onder vallen, komt daar maar liefst 2 megaton CO2-besparing bij.
Sinds 1 juli 2019 bestaat de informatieplicht energiebesparing voor bedrijven met een jaarlijks gebruik vanaf 50.000 kWh elektriciteit of 25.000 m3 aardgas. Bedrijven moeten eens in de 4 jaar bij RVO rapporteren over de maatregelen die zij nemen. Daarvoor gebruiken zij de Erkendemaatregelenlijst Energiebesparing (EML). Op deze lijst staan maatregelen met een terugverdientijd van 5 jaar of minder. Voert een bedrijf alle van toepassing zijnde maatregelen op de lijst uit, dan voldoet het aan de energiebesparingsplicht. Nu de energiebesparingsplicht is vernieuwd en uitgebreid, is er ook een nieuwe EML beschikbaar.
Emission Trade System
EU ETS staat voor European Emission Trade System en is het handelssysteem in Europa voor de CO2-uitstoot van de industrie. Een industrieel bedrijf moet in dat systeem voor elke ton (1000 kg) CO2 dat het uitstoot 1 emissierecht inleveren. Die emissierechten kunnen worden gekocht en verhandeld. Zo betaalt de industrie geld voor de CO2 die het uitstoot. Het ETS zit zo in elkaar, dat de Europese industrie gedwongen wordt om geleidelijk naar 0 uitstoot in 2057 te gaan.
Warmtepompen
Terug naar Zwijndrecht. Ashland gaat de komende jaren investeren in een grote warmtepomp, die het aardgasgebruik in 2028 moeten halveren. Ook gaat er gekeken worden naar de aanschaf van elektrische boilers. De operators zijn geïnstrueerd de installaties zo zuinig mogelijk te gebruiken. Dagelijks wordt het elektriciteit- en gasverbruik bijgehouden.
De informatie over dat verbruik komt zeker van pas voor een andere noviteit per 1 juli in de energiebesparingsplicht: de onderzoeksplicht voor grote bedrijven. Hoe ziet ons energieverbruik eruit en welk plan kunnen wij zelf maken om te besparen? Op die vragen moet het bedrijf antwoord geven in een onderzoeksrapport.
Anders dan andere bedrijven hebben zeer grootverbruikers dus niet de plicht om informatie te leveren op basis van de EML voor hun energie-intensieve processen. Zij moeten een onderzoek doen naar alle maatregelen die effectief zijn. En een plan maken voor maatregelen met een terugverdientijd van 5 jaar of minder. Het eerste onderzoek moet er al op 1 december van dit jaar liggen.
Toezicht en handhaving
DCMR ontvangt dat onderzoek ook. Daarmee hebben de omgevingsdiensten er dus ook een forse klus bij. Het beoordelen van al die onderzoeken is nieuw voor veel omgevingsdiensten.
Dus gaat het gesprek bij Ashland ook over deze onderzoeksplicht. Er wordt uitgewisseld welke informatie het bedrijf al heeft, waar de milieudienst nog behoefte aan heeft en hoe men elkaar daarbij kan helpen. Zowel Ashland als DCMR lijken zich over het onderzoek niet al te veel zorgen te maken. 'We zien dit soort verplichtingen niet als vervelend, maar als een kans', aldus Rudolf van Veelen, process group manager van Ashland.
Ook duurzaam opwekken
Naast uitbreiding van de energiebesparende maatregelen en de onderzoeksplicht is er nog een 3e belangrijke wijziging per 1 juli: ook maatregelen voor de productie van of de overstap op hernieuwbare energie(dragers) worden verplicht. Voorwaarde is ook hier dat deze een terugverdientijd hebben van 5 jaar of minder en leiden tot een verlaging van de CO2-uitstoot. Kort gezegd: een bedrijf moet laten zien duurzame energiebronnen te gebruiken.
Grote omschakeling
Ashland is al veel langer met energiebesparende onderwerpen bezig en weet daardoor waar het over gaat. Het is echter niet vanzelfsprekend dat maatregelen snel worden doorgevoerd. Er moet flink voor worden geïnvesteerd, zowel in mensen, in het bedrijfsbelang en in afstemming met de overheden.
Lijken de veranderingen voor een bedrijf als Ashland uitvoerbaar, dit geldt zeker niet voor alle bedrijven. 'Het is voor veel ondernemingen wel degelijk een grote omschakeling', zegt Jelte de Jong, plaatsvervangend clusterleider energiebesparing bij het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK). 'Het kan bijvoorbeeld meerdere dingen tegelijk betekenen. Maatregelen nemen om de gebouwen zuiniger te maken. Maar óók het productieproces onder de loep nemen en daar besparingen toepassen. Daar moet een ondernemer elke 4 jaar over rapporteren.'
Voor de grote bedrijven is de onderzoeksplicht een nieuw fenomeen. Ook moet een bijbehorend uitvoeringsplan voor de maatregelen worden geleverd. Daar moeten bedrijven nu snel mee aan de slag, zo klinkt het bij EZK. Het eerste onderzoek moet er op 1 december liggen.
Ondernemers kunnen wel hulp krijgen. Er is veel informatie over de energiebesparingsplicht bij RVO te vinden, de instantie waar ondernemers hun informatie moeten aanleveren. Er loopt al een grote campagne om ondernemers op hun nieuwe plichten te wijzen. En veel brancheorganisaties hebben hun eigen informatievoorziening. Grootgebruikers die een onderzoek moeten doen, kunnen een sjabloon gebruiken vanuit RVO.
Ondersteuning voor omgevingsdiensten
Maar niet alleen voor de bedrijven zelf is het een grote omschakeling. Ook in het toezicht gaat veel veranderen. De omgevingsdiensten gaan het veel drukker krijgen met het toezicht op energiebesparing door de grote hoeveelheid bedrijven die er bij komen.
Aan extra ondersteuning daarbij is wel gedacht. De Jong; 'Alle 29 omgevingsdiensten in Nederland konden in 2022 een specifieke uitkering (SPUK) aanvragen voor extra toezicht en handhaving op de energiebesparingsplicht tot 2026. Ook daarna zijn structureel middelen voorzien. 'Het ministerie stelt hiervoor 56 miljoen euro beschikbaar. Het volledige bedrag is inmiddels aangevraagd door de 29 omgevingsdiensten.'
Toezicht in Drenthe
De omgevingsdiensten zijn inmiddels aan het warmdraaien. Bijvoorbeeld in Drenthe, bij de Regionale Uitvoeringsdienst (RUD) Drenthe. De 9 mensen van het team energie van de RUD Drenthe bereiden zich voor op hun nieuwe taken.
Tot 1 juli vielen er in Drenthe zo'n 3000 bedrijven onder de energiebesparingsplicht. Nu de vergunningplichtige bedrijven erbij komen, komen daar in één klap 1000 bedrijven bij. Daaronder zitten vele agrarische bedrijven. 'Ook daar moeten we de nieuwe EML gaan toepassen. Dat betekent ook zonnepanelen en voorkoelers checken bij agrariërs. Voor ons soms ook nieuwe kost.'
Meer informatie
Op IPLO.nl staat veel meer informatie over energiebesparing en de energiebesparingsplicht.
Oude en nieuwe EML
En er is nog meer extra werk. 'Ook de bestaande bedrijven die wij controleren, krijgen nu te maken met een nieuwe erkendemaatregelenlijst.' aldus de medewerkers van het team energie. 'Soms is dat wennen. Het komt voor dat een bedrijf kort geleden een investering heeft gedaan die op de oude EML voorkwam. Blijkt dat de maatregel niet meer op de nieuwe lijst staat. Dat kan ingewikkeld zijn.'
Een piek in de drukte verwacht de RUD Drenthe in december 2023. Dan moeten alle bedrijven die een eigen onderzoek doen naar energiebesparing hun rapportage hebben ingediend. De andere bedrijven moeten dan de informatieplicht hebben ingevuld. Allemaal ter beoordeling van de RUD Drenthe. 'We gaan drukke tijden tegemoet.'
Activiteitenbesluit en Omgevingswet
De energiebesparingsplicht is nu opgenomen in het Activiteitenbesluit. Vanaf 1 januari 2024 valt deze onder de Omgevingswet. Daar is de plicht onderverdeeld in 2 besluiten, namelijk in het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal) en het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl). Het Bal gaat over de milieubelastende activiteiten op een locatie. Het Bbl gaat over het gebouw (of meerdere gebouwen) op een locatie. Wat voor functie heeft het gebouw? Denk hierbij aan bijvoorbeeld een winkel of kantoor. Er geldt een aparte energiebesparingsplicht voor de activiteiten van een bedrijf en het gebouw zelf.
Stel: een bakker runt zijn bedrijf in een huurpand. In dit geval is de bakker verantwoordelijk voor de energiebesparingsplicht voor de activiteiten, de bakkerij. De eigenaar van het gebouw is dan verantwoordelijk voor de energiebesparingsplicht van het gebouw. Als in dit voorbeeld de bakker, in plaats van huurder, zélf eigenaar is van het pand, dan heeft de bakker zowel de energiebesparingsplicht voor de activiteiten, als de energiebesparingsplicht voor het gebouw.
Andere IPLO-nieuwsartikelen
Andere IPLO-nieuwsartikelen lezen? Ga dan naar de overzichtspagina van IPLO Nieuws/Nieuws in Perspectief.
Fotoverantwoording
- Coverafbeelding: Mediatheek Rijksoverheid, ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Directe Communicatie; fotograaf: Rob Acket, piktsjers.com
- Alle (6) afbeeldingen in de kantlijn: gemaakt door de schrijver van dit artikel, tijdens een bezoek aan Ashland.