Met de komst van de Omgevingswet verandert er met name veel voor alle professionals rond vergunningverlening, toezicht en handhaving (VTH). Het nieuwe wetgevingsstelsel neemt afscheid van ingeburgerde begrippen en introduceert nieuwe. Op 1 januari 2024 is de wereld niet opeens veranderd. Maar wel verandert op die dag de bril die VTH'ers moeten opzetten. De was-wordt-tabellen schieten te hulp.
Ga er maar aan staan: je werkt al jaren met de bestaande milieuwetgeving van het Activiteitenbesluit milieubeheer en het Besluit omgevingsrecht (Bor). Bijvoorbeeld binnen een gemeente of omgevingsdienst. Dan hoor je dat er een nieuwe wet komt, de Omgevingswet. Met nieuwe regels en aandachtspunten. Al je oude kennis kan overboord, je moet je een nieuw wetsstelsel en nieuwe begrippen eigen maken. Hoe doe je dat? En wat betekent het voor je bedrijvenbestand, je portfolio?
Met die vragen worstelt ook Wilbert van Duinhoven. Hij is adviseur Omgevingswet bij DCMR Milieudienst Rijnmond, met een jarenlange ervaring als toezichthouder. Op vrijdag 20 juni 2018 stuurt hij een mail naar Kenniscentrum InfoMil met een vraag over nieuwe-versus-bestaande-milieuregels. 'Er waren wel omnummertabellen, maar ik wilde weten wat er concreet inhoudelijk verandert.' Daarnaast zit Van Duinhoven in het Netwerk Activiteitenbesluit. 'Ook vanuit het veld kreeg ik signalen dat mensen behoefte hadden aan meer duidelijkheid.'
Zijn mail komt terecht bij adviseur Waldo Kaiser, die zich realiseert dat er allerlei overwegingen in de hoofden van de wetgevingsjuristen zitten, die ze niet in de Memorie van toelichting bij de Omgevingswet kwijt konden. Zou het handig zijn dat op de website te zetten? Hij speelt de kwestie door aan zijn collega Suzanne Jens van InfoMil. 'Suzanne begreep meteen wat ik bedoelde en kwam al na korte tijd met de eerste tabel over vergunningplicht', memoreert Van Duinhoven. 'Ik wist meteen: dit is precies wat ik zoek. Wat ik er het knappe aan vind, is dat je niet alleen van wetsartikel naar wetsartikel gaat, maar dat je door zo'n tabel te lezen, de grote lijnen van de Omgevingswet gaat zien. Wát er gaat veranderen, waaróm dat zo is, en hoe je straks een ondernemer aanspreekt.'
Overzicht was-wordt-tabellen
Een overzicht van was-wordt-tabellen bekijken? Ga dan naar de pagina Van Activiteitenbesluit en Bor naar Bal.
Het begrip inrichting
In de Wet milieubeheer (Wm) is een grote rol weggelegd voor het begrip inrichting. Het nieuwe Besluit activiteiten leefomgeving (Bal) gebruikt dat begrip niet meer; het Bal wijst milieubelastende activiteiten aan waarvoor rijksregels gelden. 'Stel, er is een scheepswerf aan huis', zegt Van Duinhoven, 'Hoe moet je daarmee omgaan? In de was-wordt-tabel met inhoudelijke veranderingen van inrichting naar milieubelastende activiteit staat dat 'aan huis' betekent dat het wonen ondergeschikt is aan de activiteit. Of neem de term 'een andere milieubelastende installatie' in het Bal. Dat zorgde bij velen voor de vraag waar 'de ene' gebleven was? Het blijkt een definitiekwestie te zijn.'
De tabellen richten zich specifiek op ervaren toezichthouders en vergunningverleners, legt Jens uit. 'Zij hebben een fingerspitzengefühl voor wat een inrichting is. Maar in het oude begrip inrichting zat veel ingebakken wat niet terugkeert. De tabel pluist alle aspecten van het begrip inrichting uit om uit te leggen hoe dat in het Bal geregeld is.'
Balvaardigheidsdagen
'De tabellen hebben voor een leereffect gezorgd', constateert Van Duinhoven. 'Zo hebben wij sessies georganiseerd om alle 800 vergunningplichtige bedrijven die DCMR in haar portfolio heeft, onder de loep te nemen tijdens de zogenoemde Balvaardigheidsdagen. Er waren casussen met de opdracht: kun je het antwoord niet in het Bal, het Besluit activiteiten leefomgeving vinden, kijk dan in de tabel. Neem lpg-tankstations. Die zijn onder de bestaande wet vergunningplichtig, maar je treft de vergunningplicht niet meer aan in het Bal. Uit de was-wordt-tabel blijkt dat het omgevingsplan dat regelt.'
Ondergrenzen
Van Duinhoven herinnert zich de vele overlegmomenten met Jens over ondergrenzen. 'Het problematische zit 'm in de heel kleine bedrijfjes. Bij een inrichting is de ondergrens 1,5 kWh motorisch vermogen, maar het Bal wijst geen motorisch vermogen meer aan. Je wilt dat het duidelijk is, omdat je er altijd vragen over zult krijgen. Deze ondergrenzen staan goed verwoord in de tabellen.'
Omgevingsdiensten krijgen geld van gemeenten mede op basis van het aantal vergunningplichtige bedrijven. 'Daarom moeten we in onze werkplannen vooruitlopen, nu we ongeveer een half jaar voor inwerkingtreding van de Omgevingswet zijn', zegt Van Duinhoven. 'We hebben de tabel Vergunningplichten gebruikt om ons bedrijvenbestand door te nemen. Op basis daarvan schatten we in dat er bij 5 tot 10 procent van de bedrijven iets verschuift in de vergunningverlening. Daar baseren we de bemensing op.'
'Lees ze en je raakt met de materie vertrouwd'
Ook over de andere was-wordt-tabellen is Van Duinhoven lovend. 'Ik weet relatief weinig van bodem en afval. Maar ook voor die tabellen geldt: lees ze en je raakt met de materie vertrouwd. Dat hoor ik van bodem- en afvalcollega's: dat het werkt en dat ze er blij mee zijn.'
Van Duinhoven raadt wel aan steeds de nieuwste online versies van de tabellen te gebruiken. 'Onlangs kwam er een vraag binnen over een metaalbedrijf. Het ging over de oppervlakten binnen en buiten het bedrijf; het leek of de vergunningplicht anders was geworden. In eerste instantie had mijn collega in zijn geprinte tabel gekeken. Ik weet dat de tabel sinds 2019 een paar keer is gewijzigd; ik weet dat Suzanne dat zeer consciëntieus bijhoudt. En verdraaid, de nieuwste tabel op de website bleek op dat punt te zijn veranderd.'
Specifieke zorgplicht
Suzanne Jens glimlacht als ze dit hoort. 'De tabellen geven op verschillende detailniveaus de wijzigingen', zegt ze. 'Van wetssysteeminformatie tot aan elk individueel activiteitje. De tabellen zijn ook belangrijk voor onze kennisopbouw binnen de helpdesk.'
De mensen die straks na 1 januari bedrijven bezoeken zien volgens Jens dezelfde dingen, maar moeten verwijzen naar andere regels. 'Stel, een toezichthouder vindt dat het geluidniveau niet op orde is en wil handhaven. Hij moet dan de gemeente inseinen, want geluid is voortaan decentraal geregeld. Of stel, hij constateert een lekbak die overloopt. In de huidige Activiteitenregeling staan heel gedetailleerde regels. Bijvoorbeeld dat je een lekbak periodiek moet legen. En dat je een opslagtank moet afsluiten met een goed sluitende dop. Een toezichthouder die tekortkomingen constateert kan de ondernemer er nog steeds op aanspreken, maar zal dan verwijzen naar de specifieke zorgplicht.'
Gevaarseigenschappen
De wetgever heeft alle vergunningplichten opnieuw bekeken. In de ene branche waren strengere regels dan in de andere; dat is gelijkgetrokken. Jens: 'Een goed voorbeeld daarvan is polyesterhars. Eerder gold geen vergunningplicht voor bovengrondse opslagtanks van een bepaald formaat met polysterhars. In het Bal geldt een vergunningplicht voor bovengrondse opslagtanks met ADR-klasse 3 stoffen (brandgevaarlijke stoffen, red). Polyesterhars is zo'n stof. Dat heeft te maken met de gevaarseigenschappen. De uitzonderingen vervallen. Daardoor ontstaat soms een vergunningplicht, waar dat eerder niet zo was. Maar er zijn ook veel vergunningplichten vervallen.'
Wisselingen bevoegd gezag
Ellen Hoek, beleidsmedewerker milieu bij de gemeente Smallingerland, sluit zich aan bij de woorden van Van Duinhoven. 'Als milieumens word ik geacht van alle mogelijke milieuonderwerpen te weten. Dat is gewoon niet realistisch. In dat opzicht zijn de verschillende was-wordt-tabellen ideaal.' De overgang inrichting-naar-Bal ligt voor sommige branches lastig, weet Hoek. 'Met name bij wisselingen van bevoegd gezag. Suzanne Jens heeft heel goed geluisterd naar de ideeën daarover in het veld. Het Bal is nogal omvangrijk. Als je dat moet uitvissen, heb je soms het gevoel alsof je werk aan het doen bent dat collega's bij andere gemeenten ook doen. Daarom vind ik het prettig dat deze tabellen op een rijksoverheidswebsite staan. Dat geeft een hoge mate van zekerheid.'
Onder invloed van de Omgevingswet vervalt de Omgevingsvergunning beperkte milieutoets (OBM). 'Ze komen hier regelmatig voor', weet Hoek. 'Voor veel afvalinrichtingen heb je geen gewone vergunning nodig, maar een OBM. De vraag was wat er na inwerkingtreding van de Omgevingswet mee gaat gebeuren: welke OBM wordt een gewone vergunning en welke OBM gaat naar maatwerk? De OBM-tabel is heel praktisch en geeft daar duidelijke antwoorden op.'
Geconsolideerde teksten
De was-wordt-tabellen staan samen op een overzichtspagina. Bij inwerkingtreding van de Omgevingswet komen het Besluit activiteiten leefomgeving en andere maatregelen van bestuur beschikbaar op wetten.nl. Tot die tijd houdt het Informatiepunt Leefomgeving de teksten actueel door alle in het Staatsblad en de Staatscourant gepubliceerde wijzigingen te verwerken. Op de downloadpagina Stelsel Omgevingswet staan de laatste geconsolideerde teksten van de verschillende onderdelen van de Omgevingswet.
Beleidsruimte
Hoek krijgt regelmatig vragen van ondernemers en burgers over oude-en-nieuwe regelgeving. 'Zo kreeg ik een vraag van iemand die een aantal vleeskoeien wil houden waar hij er per jaar 1 van wil slachten voor eigen gebruik, familie en vrienden. Nu geldt nog de regel 'bedrijfsmatig of gelijk te stellen aan bedrijfsmatig'. Dat is erg casusgebonden en vaak lastig te beoordelen. Het nieuwe Bal stelt letterlijke grenzen: bij 9 koeien geldt het Bal niet, bij 10 koeien wel. Daar word ik heel happy van.'
Juist waar het over activiteiten gaat, constateert Hoek soms afbakeningsproblemen. 'Die slag rond vergunningplichten hebben we met een aantal Friese gemeenten bij de Fryske Utfieringstsjinst Miljeu en Omjouwing belegd, om daarin gezamenlijk op te trekken. De was-wordt-tabellen zijn ideaal om voor thema's als geur en bodem structureel te kijken wat de wettelijke verplichtingen zijn en wat de bandbreedte ofwel beleidsruimte is. Het Bal en het Bkl hebben honderden pagina's tekst. Wie kan dat allemaal lezen? De was-wordt-tabellen geven daar handvatten voor.'
'Het nieuwe Bal stelt letterlijke grenzen. Daar word ik heel happy van.'
Meer Nieuws in Perspectief
Andere Nieuws in Perspectief-artikelen lezen? Ga dan naar de overzichtspagina van Nieuws in Perspectief.
Fotoverantwoording
- Openingsbeeld: Eon Centrale, Maasvlakte. Copyright: DCMR. Fotograaf: Mladen Pikulic.
- Grote zweefmolen in attractiepark. Via Mediatheek Rijksoverheid. Copyright: ministerie van Financiën, Directie Communicatie. Fotograaf: Hans Molenaar.
- Polyesterharsverwerking. Copyright: InfoMil.nl. Fotograaf NN.
- Ziekenhuis Nij Smellinghe. Via wikipedia.org (creative commons licentie). Fotograaf: Bayke de Vries.