Participatieaanpakken bij boosheid en polarisatie

Preventie: voorkomen is beter dan blussen

Participatieprocessen zijn vaak preventief bedoeld. Door zo snel mogelijk bewoners, ondernemers en andere partijen te betrekken, ontstaan betere plannen. En voorkom je veel onvrede.

Soms blijven mensen boos

Toch lukt het niet altijd om boosheid te voorkomen. Soms doordat mensen zo betrokken zijn bij een onderwerp of gebied, dat mensen zich alleen door zichzelf vertegenwoordigd voelen. Soms gaat achter boosheid wantrouwen tegen de overheid schuil. Soms blijven mensen boos. Bijvoorbeeld als de gekozen oplossing wel goed is voor de meerderheid, maar deze groep zelf niet zijn zin heeft gekregen. Boosheid kan zich op allerlei manieren manifesteren: tijdens groepsbijeenkomsten, in de pers of op social media.

Participatieaanpakken die werken

Spanningen voorkomen en verminderen is maatwerk. Nauw aansluiten bij de doelgroep(en) is essentieel. Er zijn participatieaanpakken die recht doen aan alle stemmen. Hieronder noemen we de belangrijkste.

1. Ken verhoudingen en feiten

Weet waar al spanningen over zijn en waar boosheid over kan ontstaan. Benut de bestaande netwerken: de voelsprieten in de wijk. Of houd buurtenquêtes. Zodat je kunt inschatten wat aangrijpende gebeurtenissen zijn die een trigger kunnen zijn voor boosheid.

Verzamel samen – bewoners én overheid – feiten. En stel deze ook samen vast. Werk volgens joint factfinding. Zoals buurtbewoners in Rotterdam Hillegersberg-Schiebroek, die zelf een luchtkwaliteitsmeetnet hebben ingericht.

Maak zichtbaar hoe de verhoudingen liggen. Dat maakt vaak duidelijk dat er geen 2 gelijke kampen zijn. Maar een genuanceerdere verhouding. En voorkom dat je onevenredig veel tijd besteedt aan een enkele pusher. Terwijl de positie van de zwijgende meerderheid weinig aandacht krijgt. Van daaruit kun je vanuit die meerderheid kijken hoe je ook de minderheidsstandpunten erbij betrekt.

2. Vorm gemeenschappen

Verbind groepen door ze met elkaar in contact te brengen rondom een gemeenschappelijk vraagstuk. Organiseer gezamenlijke activiteiten. Richt die activiteiten op sociale samenhang. En op het wegnemen van achterstanden ten opzichte van elkaar. Benut daarbij dialoogversterkende of verhalende methoden. Bijvoorbeeld in de praktijk in het buitengebied van Nederweert.

Benut de kracht van community building. Dit doe je door de kracht van de wijkbewoners als uitgangspunt te nemen. En bestaande netwerken te benutten en te mobiliseren. Spreek bewoners aan op hun belang en interesse. Buurtbewoners maken samen plannen en voeren die uit.

3. Maak samen plannen

Vraag bewoners om een gemeenschappelijk plan met de gemeente te maken. Dit noemen we co-creatie. Of geef de gemeenschap de opdracht om zelf met een beter plan te komen. Zoals bij Right to Challenge. Faciliteer dit plan met middelen of kennis. En ga als overheid vervolgens meebewegen. Laat je eigen proces los en pas de vereisten aan. Bijvoorbeeld in de praktijk van Nijverdal.

Stel een onafhankelijk gezelschap samen dat zich verantwoordelijk voelt voor alle inwoners. Maar zonder dat ze verantwoordelijk zijn richting een bepaalde achterban (kernteam). Maak dit gezelschap exclusief: 'Daar gebeurt iets bijzonders'. Vraag dit gezelschap om met een beter inhoudelijk plan te komen.

4. Ontrafel het conflict

Focus op specifieke doelgroepen, zoals de kracht van de genuanceerde middengroep. Of juist de pushers of joiners. Breng alle rollen in het conflict in beeld. En zorg er dan voor alle rollen onderdeel worden van het proces. Ook de tegenstem. Zie hiervoor bijvoorbeeld de toolkit van de Nederlandse Vereniging Omwonenden Windturbines (NLVOW).

Breng alle argumenten in beeld. Voors en tegens, de meerderheid en minderheid. De provincie Utrecht maakte in dat licht met allerlei belanghebbenden mindmaps van complexe dilemma's rond groen & stad, wonen, energie en werklocaties. Dit gebeurde volgens de Handleiding participatie: de stad laten meedenken. Die handleiding is niet meer beschikbaar, maar deze wel: De Utrechtse Participatieleidraad van de gemeente Utrecht.

5. Herstel en verzoen

Verbind in processen de stem van de meerderheid met de wijsheid van de minderheid (Deep Democracy).

Werk aan verzoening. Benut de 4 stappen van de Zuid-Afrikaanse waarheids- en verzoeningscommissie:

1. vertel elkaar verhalen
2. benoem het leed en de pijn
3. vergeef
4. bezin je op de relatie: wil je de relatie veranderen of loslaten?

Lees meer in The Book of Forgiving – The fourfold path for healing ourselves and our world, door Desmond & Mpho Tutu (2015).