Aan de slag met participatiebeleid

Aanleiding: motie-Nooren

Begin 2020 is in de Eerste Kamer de motie-Nooren c.s. aangenomen. De motie-Nooren verzocht de regering om ervoor te zorgen dat er een plicht ontstaat voor gemeenten, provincies en waterschappen om participatiebeleid op te stellen waarin ze vastleggen hoe ze participatie vormgeven en welke eisen daarbij gelden. Ook verzocht de motie de regering te bevorderen dat de medeoverheden hier zo snel mogelijk mee beginnen, liefst voor de inwerkingtreding van de Omgevingswet.

In het Omgevingsbesluit is ter uitwerking van deze motie geregeld dat het bevoegd gezag bij de vaststelling van het omgevingsplan, de omgevingsverordening, de waterschapsverordening, de omgevingsvisie en een programma aangeeft op welke wijze het invulling heeft gegeven aan het decentrale participatiebeleid. Deze verplichte motivering over de verrichte participatie maakt deel uit van het vaststellingsbesluit van het bevoegd gezag.

Wilt u hier meer over weten? Bekijk het webcollege.

Wat er in het decentrale participatiebeleid komt

Overheden mogen zelf bepalen hoe ze hun participatiebeleid vormgeven. Hun visie op participatie en hun uitgangspunten kunnen ze in dat beleid opnemen. Bijvoorbeeld over de toegankelijkheid, representativiteit en betrokkenheid van ondervertegenwoordigde groepen. Maar ook over hun eigen rol en over de manier waarop ze het participatieresultaat meewegen in het uiteindelijke plan. Door dit beleid duidelijk vast te stellen, is voor alle betrokkenen meteen duidelijk hoe zij kunnen meedenken en meedoen. Het participatiebeleid gaat alleen over de participatie waarvoor de overheid zelf verantwoordelijk is. Het gaat niet over de eventueel door de initiatiefnemer bij een aanvraag om een omgevingsvergunning te verrichten participatie.

Participatiebeleid en participatieverordening

Voor nog betere participatie op decentraal niveau is een wetsvoorstel in procedure. Het wetsvoorstel Wet versterking participatie op decentraal niveau wijzigt de Gemeentewet, de Provinciewet, de Waterschapswet en de Wet openbare lichamen Bonaire, Sint-Eustatius en Saba.
Het doel van deze wet is het vergroten van de betrokkenheid van inwoners bij de voorbereiding én uitvoering en evaluatie van beleid van hun gemeente, provincie, waterschap of openbaar lichaam in Caribisch Nederland.

Het wetsvoorstel verankert het uitdaagrecht, als specifieke vorm van participatie. Met het uitdaagrecht kunnen inwoners hun overheid uitdagen om de uitvoering van bepaalde taken over te nemen, zoals het beheer of onderhoud van een park of buurthuis.

Ook bevat het wetsvoorstel een verplichting om de huidige inspraakverordening te verbreden naar een participatieverordening. In deze participatieverordening mogen decentrale overheden zelf beslissen op welke manier ze inwoners betrekken bij de verschillende beleidsfasen, waaronder uitvoering en evaluatie.

Als een participatieverordening ook gaat over de instrumenten van de Omgevingswet, hebben overheden te maken met de motiveringsplicht uit het Omgevingsbesluit. Gemeenten, provincies en waterschappen moeten dan bij het vaststellen van die instrumenten aangeven hoe ze aan de participatieverordening, en dus het eigen participatiebeleid, uitvoering hebben gegeven.

De (inspraak- en) participatieverordening gaat over overheidsbeleid. Deze gaat niet over de eventueel door de initiatiefnemer bij een aanvraag om een omgevingsvergunning te verrichten participatie. De verordening gaat alleen over de participatie waarvoor de overheid zelf verantwoordelijk is.

Denkwijze(r)

Bij het opstellen van participatiebeleid kan de Denkwijze(r) voor goede participatie helpen. Hierin staan succesfactoren en randvoorwaarden voor goede participatie. Ook bevat de Denkwijzer inspirerende voorbeelden.

Stuurwiel volksvertegenwoordigers

Ook het Stuurwiel volksvertegenwoordigers: handvatten over hun rol bij participatie kan helpen bij het opstellen van participatiebeleid. Het stuurwiel helpt met handvatten en wil aanzetten tot nadenken en gesprekken. Zo komt u erachter hoe uw collega-volksvertegenwoordigers denken over inhoud, proces en houding of gedrag als de Omgevingswet straks in werking is getreden. Het stuurwiel wordt in 8 processen weergegeven.

Meer informatie

• VNG Voorbeeld Verordening participatie en uitdaagrecht. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft een voorbeeld participatieverordening opgesteld. Met dit voorbeeld beoogt de VNG gemeenten te inspireren tot andere participatiemogelijkheden dan inspraak en deze participatie van een wettelijke basis te voorzien.
• Handreiking 'Aan de slag met participatie'. Ter inspiratie is door Berenschot in samenwerking met de VNG een handreiking 'Aan de slag met participatie' gemaakt. Deze handreiking bevat een routekaart en veel concrete gemeentelijke praktijkvoorbeelden die tot de verbeelding spreken.