Bodem en energievoorziening

Fossiele, conventionele brandstoffen

De relatie ondergrond en fossiele brandstoffen uit zich doordat de brandstoffen over het algemeen uit de ondergrond worden gewonnen. Sommige van deze brandstoffen zitten op grote diepte en zijn alleen te winnen door lange putten naar deze brandstoffen door de ondergrond heen te boren, zoals aardgas, schaliegas en aardolie. De winning van deze brandstoffen wordt steeds minder vanzelfsprekend gevonden door maatschappij. Daarbij is, door bijvoorbeeld de aardbevingen in Groningen, de maatschappelijke onrust over de risico’s en impact van de winning van aardolie, aardgas en mogelijk schaliegas toegenomen. Brandstoffen die minder diep in de ondergrond liggen worden vaak gewonnen door dagbouw of via mijnen. Ook deze vormen van winning hebben een direct effect op het natuurlijk systeem. Ondanks de ingang gezette energietransitie zullen we de komende decennia nog afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen.

Nieuwe, duurzame energiebronnen

Onze energievoorziening verandert als gevolg van het besef van het effect van fossiele brandstoffen op het klimaat, maar ook omdat de voorraad fossiele brandstoffen in de Nederlandse ondergrond begint op te raken. Nu al veel gebruikte nieuwe energiebronnen zijn windenergie (zowel on- als offshore), zonnepanelen (photovoltaics, maar ook zonneboilers) en de benutting van biomassa. Daarbij is er een geleidelijke groei te zien in de benutting van industriële (rest)warmte, zonnewarmte (passiefhuis), waterkracht, elektriciteit uit afval, geothermie en elektrische warmtepompen. Door gebruik te maken van de nieuwe energiebronnen is het mogelijk de afhankelijkheid van energie uit het buitenland te verminderen en de CO₂-uitstoot terug te dringen.

De ondergrond kan een belangrijk aandeel hebben in de energietransitie. De constante temperatuur van de ondiepe ondergrond maakt het mogelijk om in warme perioden warmte op te slaan en in koude perioden warmte af te geven (warmte- en koudeopslag, WKO). De diepere ondergrond is een onuitputtelijke bron van warmte. Deze geothermie (aardwarmte) kan worden aangeboord.

Opslag en transport van energie en brandstoffen in de ondergrond

Het gebruik van de ondergrond voor energievoorziening roept diverse vragen op. Vragen over het gebruik van de ondergrond voor opslag zoals voor CO₂, gas, energie en in de toekomst mogelijk radioactief afval zijn actueel. Nederland heeft een sterk ontwikkelde infrastructuur voor energietransport. Vraagstukken rond de ruimtelijke ordening van de ondergrond voor energie (winning en opslag in de diepe ondergrond) zullen worden uitgewerkt in de nationale Structuurvisie Ondergrond. Afwegingen op nationale schaal over winningen in de diepe ondergrond maken daar ook deel van uit.

Concurrentie boven de grond

Daarnaast zien we door Europees energiebeleid zoals onder meer vastgelegd in de ‘Renewable Energy Directive’ en de daarmee samenhangende ontwikkeling naar een Biobased economy extra druk ontstaan op het gebruik van vruchtbare landbouwgronden voor de productie van biobrandstoffen. Kennisvragen die gaan over de Biobased economy en het gebruik van landbouwgronden zijn geagendeerd onder de opgave Landbouw en voedsel.

Trends

Klimaatmitigatie (Parijs, 2017) is een belangrijke ‘driver’ voor de energietransitie. De energietransitie wordt een enorme (ruimtelijke) opgave in het stedelijk gebied waarvoor regionale samenwerking nodig is. Voor het landelijk gebied betekent de energietransitie de aanleg van windenergieparken en zonneakkers, productie van biobrandstoffen, aanpassing mestbeleid, afbouw aardgaswinning Groningen, et cetera. De volgende aspecten zijn van belang:

• Gasloos, effect kabels en leidingen. 'Je moet het in 1x goed doen, anders ga je failliet als gemeente' – uitspraak gemeente Leiden;
• Regionaal samenwerken op voorzien energiebehoefte. Welke vormen kiest u? Er is veel ruimte op en onder de grond is nodig. Wat doet u waar?
• Integratie van stadverwarmingssystemen voor duurzame energievoorziening en -opslag;
• Emissieloze auto’s – parkeerplaatsen en laadpalen – ondergrondse infra.

Stroomversnelling na aardbeving

Na de aardbeving bij Zeerijp op 8 januari 2018 heeft Nederland zich collectief gericht op verduurzaming van de energievoorziening. Een aantal ingezette ontwikkelingen is in een stroomversnelling geraakt waardoor de kennislacunes urgent worden. Meerdere van deze ontwikkelingen verwijzen direct of indirect naar de ondergrond: 1. inzet op opslag van CO₂, 2. investeringen in ultradiepe geothermie, 3. vervanging van aansluitplicht van aardgas door een warmterecht, 4. toename benutting van restwarmte, 5. meer aandacht voor veiligheid bij geothermie. Het NWO-onderzoeksprogramma DeepNL gaat fundamentele kennisvragen over de dynamiek van de diepe ondergrond adresseren.

Relatie met andere opgaven

Voorbeeld

Bodemenergie als onderdeel van transitie in de energievoorziening

BodemVizier

BodemVizier is een zoekinstrument voor bodemprofessionals. Er zijn veel instrumenten te vinden. Evenals veel documentatie rond duurzaam gebruik van de ondergrond, bodem(beheer), klimaatadaptatie, stedelijke (her)ontwikkeling, waterbeheer en gebiedsontwikkeling. Deze zoekmachine geeft voor specifieke situaties (handelingen) bestaande, nuttige informatie.

Zoeken binnen BodemVizier

Instrumenten voor Energievoorziening

Zie ook

• Overzichtspagina Thema's (met onder andere Klimaatmitigatie, Klimaatadaptatie, Energietransitie en Energiebesparing)
• Energietransitie en de instrumenten van de Omgevingswet
• Bodemenergie
• Europese noodverordening hernieuwbare energie