Uitvoeringsvormen bodemenergie

Open en gesloten bodemenergiesystemen

Bodemenergie is het gebruik van warmte of koude in de ondiepe ondergrond. Dit is een duurzame vorm van energie die bijdraagt aan besparing van fossiele brandstoffen en op de uitstoot van CO2. Door gebruik te maken van deze bron van energie is duurzaam verwarmen of koelen mogelijk van onder meer gebouwen, woningen, kassen en fabrieken Er zijn 2 verschillende systemen:

1. gesloten bodemenergiesysteem (Bal, paragraaf 4.111)
2. open bodemenergiesysteem (Bal, paragraaf 4.112).

Voor meer informatie: zie ook Bodemenergie en aardwarmte (geothermie) op rvo.nl.

Open bodemenergiesysteem

Bij een open bodemenergiesysteem onttrekt het systeem grondwater aan de bodem. In de winter pompt het systeem grondwater uit de warme bron. Een warmtepomp warmt het opgepompte grondwater bij voor gebruik als verwarming in huis of bedrijf. Het daardoor afgekoelde water gaat weer terug in de bodem. Na ongeveer een half jaar draait de circulatierichting om. In de zomer pompt het systeem grondwater uit de koude bron in de bodem. Dat koude water gebruikt het systeem voor koeling van het huis of van een ander gebouw. Het daardoor opgewarmde water wordt in de warme bron gepompt.

De bronnen kunnen op enige afstand naast elkaar liggen of onder elkaar in verschillende watervoerende pakketten. De diepte van de bronnen varieert meestal van 20 tot 300 meter onder maaiveld. Het water dat het systeem gebruikt voor verwarming of koeling, is het grondwater. Daarom heet dit ook een 'open bodemenergiesysteem'. De figuur geeft het principe van een open bodemenergiesysteem weer.

Gesloten bodemenergiesysteem

Een gesloten bodemenergiesysteem pompt een vloeistof, vaak met toegevoegde antivriesmiddelen, in buizen door de bodem. De vloeistof komt niet in direct contact met het grondwater. In de winter onttrekt het systeem via de vloeistof warmte aan de bodem. En in de zomer geeft het systeem warmte af aan de bodem. Er is geen sprake van een actieve verplaatsing van grondwater door het systeem. Een andere benaming voor dit systeem is bodemwarmtewisselaar.

Voor de verschillende vormen van bodemenergie en technische specificaties verwijzen wij naar onze collega’s van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland.

Aanleg en kwaliteitsborging

Aanleg, beheer en beëindiging van de systemen zijn werkzaamheden die zorgvuldig moeten plaatsvinden. Zo moeten doorboorde kleilagen worden afgedicht. En het is belangrijk lekkage van koelvloeistof in de bodem te voorkomen. Dit vraagt om randvoorwaarden in algemene regels en in de vergunning. Daarnaast is er een kwaliteitsborgingsysteem op basis waarvan onder meer bedrijven die bodemenergiesystemen ontwerpen en aanleggen een certificering nodig hebben.

Erkenning

Voor de aanleg van zowel de open als de gesloten bodemenergiesystemen is voor een aantal werkzaamheden een erkenning noodzakelijk. Denk hierbij aan het mechanisch boren in de bodem, aanleg van het ondergrondse en bovengrondse deel van het systeem. Zie ook Kwaliteit in ontwerp, aanleg en beheer van bodemenergiesystemen.

In het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal) Klik hier voor uitleg over dit begrip (opent in popup) staan de algemene regels voor de milieubelastende activiteiten aanleg en gebruik van zowel gesloten bodemenergiesystemen als open bodemenergiesystemen.

Kennisnetwerk

Er is een netwerk voor en door ondergronddeskundigen van overheden. Daarin wisselen zij kennis uit over vragen rondom bodemenergie, geothermie en opslag van warmte en koude in de ondergrond van deze en andere bronnen.

Het kennisnetwerk richt zich op:

1. afweging en ordening van het gebruik van de ondergrond voor warmte- en koudeopslag, voor:
   • interferentie met bestaande (opslag)systemen
   • beschikbare ruimte/capaciteit voor warmteopslag in de ondergrond
   • beschikbare ruimte/capaciteit voor de netwerken voor warmteopslag, ook over de ruimtevraag voor onder meer voorzieningen voor klimaatadaptatie
2. effecten op het ondergrondsysteem
3. inhoudelijke vraagstukken voor beleidsmatige afwegingen en voor ordening van gebruik van de ondergrond, zoals vragen over effecten van warmte- en koude-opslag op de ondergrond
4. vergunningverlening, toezicht en handhaving
5. stimuleren van bodemenergie en geothermie
6. verbindingen leggen met netwerken en partijen, bijvoorbeeld in de duurzame-energiewereld.

Het kennisnetwerk stemt met kennis- en innovatieprogramma’s (onder andere WarmingUP, Kennisplatform Bodemenergie) af over de kennisagenda. En het bespreekt tussentijdse uitkomsten van deze programma’s.

Deelnemers en organisatie

De deelnemers aan het kennisnetwerk werken bij gemeenten, provincies, omgevingsdiensten, Rijkswaterstaat (RWS) en het ministerie van I&W.

Voor de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) is het kennisnetwerk de invulling van de Taakgroep Bodemenergie van de VNG Werkgroep Bodem.

De aanspreekpunten voor het kennisnetwerk zijn:

• Annelies de Graaf (coördinatie). Contact: BURO38
• Ron Nap ron.nap@rws.nl - Rijkswaterstaat
• Rob Heijer rob.heijer@utrecht.nl - Gemeente Utrecht.

Meer informatie over bodemenergie

• Bodemenergie op SIKB.nl
• Bodemenergie Nederland
• Gebruikersplatform bodemenergie