Ruimtelijke maatregelen en waterveiligheid

Waterveiligheid

Waterveiligheid gaat over bescherming tegen overstromingen. In de omgevingsvisie Klik hier voor uitleg over dit begrip (opent in popup) is het ruimtelijk beleid met betrekking tot waterveiligheid globaal en voor de langere termijn beschreven. In programma’s worden hiervoor de maatregelen meer concreet uitgewerkt.

Het Rijk

Waterveiligheid is ook een van de hoofdonderwerpen in het Nationaal Waterprogramma 2022-2027 (NWP). Het NWP gaat onder andere in op een mogelijk snellere stijging van de zeespiegel na 2050. Het kan nodig zijn om de planning van ingrepen in het hoofdwatersysteem daarop aan te passen. Om daar een goed beeld van te krijgen, is het ‘Onderzoeksprogramma zeespiegelstijging’ opgezet. Verder zijn maatregelen beoogd voor het IJsselmeergebied. Een van de maatregelen is de zogenaamde gematigde meerpeilpiekbeheersing Klik hier voor uitleg over dit begrip (opent in popup). In de praktijk houdt dit in dat de pompcapaciteit zo wordt ingesteld dat meerpeilpieken met een overschrijdingsfrequentie van ongeveer 1/10 per jaar gelijk zullen blijven. Hoe vaak meerpeilpieken voorkomen, is van invloed op het ontwerp van waterkeringen. Andere voorbeelden van maatregelen zijn het versterken van waterkeringen, het onderhouden van de kustlijn en het verruimen van rivieren waardoor meer water kan worden afgevoerd. Ruimtelijke ontwikkelingen moeten hier dus op worden afgestemd.

Daarnaast is het Overstromingsrisicobeheerplan (ORBP) een belangrijk programma voor de waterveiligheid. Dit is een zelfstandig programma op grond van artikel 3.9, tweede lid, onder b Omgevingswet. In dit programma staan doelen en maatregelen om Nederland voldoende te beschermen tegen overstromingen. Er is een sterke relatie met het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP). Als onderdeel van het Deltaprogramma geeft het HWBP concreet invulling aan waterveiligheidsmaatregelen voor primaire keringen. Het HWBP is een maatregelenprogramma om normen voor waterkeringen en kunstwerken voor de bescherming tegen overstroming te halen.

Provincie

De provincie sluit met het regionaal waterprogramma aan bij de doelstellingen en maatregelen in het NWP, het ORBP en het Deltaprogramma. Voor ruimtelijke ontwikkelingen in relatie tot waterveiligheid houdt dit in dat de provincie de kwetsbaarheid van het provinciaal gebied in kaart brengt en inrichtingsmaatregelen neemt. Zodat risico’s en mogelijke gevolgen van overstromingen in de toekomst niet toenemen. De provincie heeft een kaderstellende en coördinerende rol. Veel van de maatregelen worden in de praktijk uitgevoerd door andere overheden.

De provincie koppelt de waterveiligheid veelal aan andere maatschappelijke opgaven, zoals klimaatadaptatie en het toevoegen van extra ruimtelijke kwaliteit. Vanwege deze samenhang zullen maatregelen die raken aan waterveiligheid niet altijd in het regionale waterprogramma te vinden zijn, maar eerder bijvoorbeeld in een klimaatprogramma.

Voorbeelden van maatregelen:

• beoordelen van ruimtelijke inpassing van te versterken primaire waterkeringen
• openhouden van fysieke ruimte voor mogelijke toekomstige eisen waterveiligheid
• treffen van maatregelen om de belasting van waterkeringen te verminderen
• ontwikkelen van nieuwbouwprojecten op verhoogde grond
• verhogen van belangrijke ontsluitingswegen met het oog op evacuatie
• extra beschermen van vitale en kwetsbare functies zoals ziekenhuizen, scholen en nutsvoorzieningen
• waarborgen van de drinkwatervoorziening tijdens een ramp door een goede drinkwaterinfrastructuur
• aanleggen van noodvoorzieningen voor vluchtlocaties

Waterschap

Ook het waterschap speelt een belangrijke rol voor de waterveiligheid. Dit gaat echter alleen over maatregelen die zien op het watersysteem. Voor de waterveiligheid gaat dat over het beheren en onderhouden van regionale waterkeringen en ook bijna alle primaire waterkeringen. De toestand van keringen wordt regelmatig beoordeeld. Naar aanleiding daarvan wordt bepaald welke maatregelen nodig zijn om aan de normen te (blijven) voldoen. Vanwege met name bodemdaling en klimaatverandering moeten waterkeringen periodiek worden versterkt. Deze versterkingen kunnen goed worden gecombineerd met slimme ruimtelijke inpassingen. Het waterschap heeft echter geen taak als het gaat om maatregelen die de ruimtelijke inrichting betreffen. Wel kan het waterschap hierin samenwerken met bijvoorbeeld de gemeente.

Verder is nog het verplichte programma bij overschrijding van de omgevingswaarden voor waterveiligheid van belang. Als uit de beoordeling van de resultaten van de monitoring blijkt dat de omgevingswaarden niet worden gehaald, moeten in dit programma maatregelen worden opgenomen die nodig zijn om de omgevingswaarden voor de waterveiligheid alsnog te halen. Voor primaire waterkeringen staan de omgevingswaarden in het Besluit kwaliteit leefomgeving en voor regionale waterkeringen in de omgevingsverordening van de provincie. In de meeste gevallen is het waterschap degene die een dergelijk programma moet vaststellen. Ruimtelijke ontwikkelingen moeten hierop worden aangepast.

De gemeente

De gemeente is niet echt in beeld bij het maken van een programma over waterveiligheid en ruimte. Het is eventueel wel denkbaar dat het waterschap en de gemeente een gezamenlijk programma maken vanwege de ruimtelijke effecten van waterveiligheidsmaatregelen. In de praktijk zal dat dan betekenen dat de gemeente een deel van het waterbeheerprogramma mede vaststelt.