Luchtwassers hebben geen geweldige reputatie. Maar volgens Leo van der Werff van de Omgevingsdienst Twente kunnen luchtwassers wel degelijk goed werken en een belangrijk wapen zijn in de stikstofstrijd. 'Mits boeren alert zijn, je er als toezichthouder bovenop zit en niet aarzelt een dwangsom op te leggen als dat nodig is.'
Luchtwassers zijn systemen om stallucht te zuiveren van ammoniak, fijnstof en geur. Maar uit onderzoek blijkt dat veel luchtwassers de beloofde reducties niet waarmaken. We schreven er eerder over in Nieuw systeem stalbeoordeling en E-learning luchtwassers. Daarop kregen we bericht van agrarisch toezichthouder Leo van der Werff van de Omgevingsdienst Twente. Hij liet ons weten dat na overleg met boeren en fabrikanten, én dankzij stevig handhaven, nu een aantal luchtwassers op boerderijen in Twente naar behoren draait. Tijd voor een gesprek waarbij ook Rik Maasdam (Wageningen University & Research) aanschuift om nieuw onderzoek aan te kondigen.
Succesfactoren bij luchtwassers
Bij vrijwel alle luchtwassers pompen ventilatoren de stallucht langs filters waar waswater overheen stroomt. Het succes van luchtwassers hangt af van diverse factoren. De belangrijkste zijn elektriciteitsverbruik, drukval, zuurgraad en geleidbaarheid van het waswater, evenals spuiwaterdebiet en een goede, regelmatige flow rate van het waswater.
Lachgas
'Van veel typen luchtwassers weten we dat ze de opgegeven ammoniakreductie kunnen halen. Toch functioneert het overgrote deel van de luchtwassers onvoldoende', stelt Van der Werff. De omgevingsdienst verzamelt veel data. Op grond daarvan weet Van der Werff dat het waswater van veel luchtwassers verzuurd is. 'Een biologische luchtwasser zet ammoniak om in nitraat en nitriet', legt hij uit. 'Met verzuurd waswater loopt de geleidbaarheid van het waswater niet op en produceert de installatie geen spuiwater. Het is dan zeer aannemelijk dat stikstof in een andere vorm dan ammoniak de stal verlaat: als stikstofoxiden en N2O, ofwel lachgas.' Rik Maasdam: 'Dan vervang je een probleem door een nog groter probleem. Lachgas is een zeer sterk werkend broeikasgas.'
Luchtwasser
Schematische weergave van een luchtwasser (klik op de afbeelding voor een vergroting)
Telefoontjes
Bij biologische luchtwassers kunnen de fabrikanten een doseerinstallatie toepassen, die ervoor zorgt dat de zuurgraad (pH-waarde) binnen de bandbreedte blijft. Niet alle fabrikanten deden dat meteen goed, oordeelt Van der Werff. 'Zo had een boer na eerdere waarschuwingen een automatische doseerinstallatie laten aanleggen, maar bleef de werking onder de maat. Hij belde me in paniek op. Ik zei "Stuur me de data maar op, dan kijk ik ernaar voor ik overga tot verbeuren van de dwangsom." Ik kreeg de indruk dat de dosering te dicht bij de sensor gebeurde. Ik belde de fabrikant, maar die schoot in de verdediging. Vervolgens adviseerde ik de boer de slang te verlengen. Een dag later kreeg ik een telefoontje dat het probleem was opgelost. Inmiddels hebben we na gesprekken bereikt dat luchtwasserfabrikanten die in deze regio veel leveren, beter hun best doen.'
Bypass
Leo van der Werff is gedreven. Dat merk je aan alles. 'Op zondag maak ik met mijn vrouw graag fietstochten, maar ik doe het weinig meer omdat ik dan te veel dingen zie. Zoals een openstaande deur.' Hij legt uit dat in luchtwasserdrukkamers een bypassdeur of -klep zit. 'Het is verleidelijk die open te zetten, bijvoorbeeld bij warm weer of als het filter al wat vervuild is. De lucht kiest de weg van de minste weerstand en gaat door de deur in plaats van door de luchtwasser. Een grote overtreding. Maar ik zie het regelmatig.'
Onderzoek moet perspectief bieden
Onderzoeker Rik Maasdam herkent dat luchtwasserproblemen divers kunnen zijn. 'Daarom gaan we bij 4 bedrijven extra realtimesensoren ophangen. Vervolgens gaan we jaarrond 1 keer per maand met de veehouder om tafel, met alle data erbij.' Het project heeft 2 doelen, vertelt Maasdam: 'Ten eerste willen we praktische kennis opdoen, door acties in de bedrijfsvoering van de veehouder te correleren aan rendementsdata. Zo zag ik tijdens mijn vooronderzoek een stal die na het vertrek van de varkens werd schoongemaakt. Dat gebeurt bij de meeste varkensstallen 5 keer per jaar; dit noemen we het all-in-all-out-principe. Ik zag dat de luchtwasser daarna een week nauwelijks werkte. Wat bleek? De schoonmaakmiddelen hadden de microbiologie van de luchtwasser compleet om zeep geholpen.' Het tweede doel is perspectief bieden. 'Veehouders de kennis geven waar de knelpunten zitten en wat ze moeten doen. Bijvoorbeeld met een troubleshoot-handboek waarin oplossingen staan voor vaak voorkomende problemen.'
Datamanipulatie
De goedwillende boeren zijn in de meerderheid, maar helaas krijgen omgevingsdiensten ook te maken met frauduleus gedrag. 'Als ik gegevens opvraag, gaat dat nogal eens moeizaam', constateert Van der Werff. 'Er verstrijken dan een paar dagen – dagen die de boer gebruikt om andere getallen in het systeem te typen. Laatst heb ik nog iemand betrapt. Met onze luchtwassercheck kunnen we verbanden zien. Aan het eind van de controle zei ik hem: "Het kan eigenlijk niet anders dan dat je de pH-waarden hebt aangepast. Daarom wil ik graag nu de data rechtstreeks uit je systeem halen." Daarop begon deze veehouder te huilen en gaf hij het toe.'
'2 minuten per dag'
Volgens Van der Werff zou het al enorm schelen als een veehouder elke dag 2 minuten uittrekt om de parameters van de elektronische monitoring te bekijken. 'En direct in actie te komen als er iets aan scheelt. Net zoals hij dagelijks controleert of zijn dieren voldoende voer en water hebben.'
Als een luchtwasser weinig water rondpompt, moet een laagdebietalarm afgaan. 'Dit betekent vrijwel altijd dat de boer de sproeiers moet schoonmaken', zegt Van der Werff. 'Het is ook verleidelijk het debiet wat lager te zetten, want dat kost minder elektriciteit. Maar het verlaagt het rendement. Ik heb er al een paar keer op gehandhaafd, omdat ik zag dat het elektriciteitsverbruik van de luchtwasser lager was dan de opleveringsverklaring.' Of de laagdebietalarmering zélf goed werkt? 'Tja, in veel gevallen niet. Soms is het een erg goedkope meter. Ik handhaaf er ook op, maar de meeste toezichthouders niet. Toezichthouders willen wel werken met de Landelijke Handhavingsstrategie Omgevingsrecht. Maar dwangsommen opleggen, daar komen de meesten niet aan toe. Luchtwassertoezicht is complex. De kennis en capaciteit móéten omhoog. Zodat de advisering, maar ook de handhaving, op een hoger peil komen.'
Checklists
De Omgevingsdienst Twente stelt checklists voor de 1e controle (docx, 3.8 MB) en vervolgcontroles (docx, 76 kB) beschikbaar die toezichthouders kunnen gebruiken bij bedrijfsbezoeken.
Meer Nieuws in Perspectief
Andere Nieuws in Perspectief-artikelen lezen? Ga dan naar de overzichtspagina van Nieuws in Perspectief.
Fotoverantwoording
- Openingsbeeld (megastal voor varkens): Copyright Rijksoverheid, ministerie van BZK. Fotograaf: Rob Poelenjee.
- Tekening luchtwasser: Schema van een luchtwassysteem op iplo.nl.
- Foto's druppelvangers uitgang wasser, technische installatie in luchtwasser, luchtwasser van buiten: Omgevingsdienst Twente.
- Kippenboerderij: Copyright Rijksoverheid, ministerie van EZK-LNV. Fotograaf: Valery Kuypers.