Geef rivieren de toekomst
Hoe maken we ons Nederlandse riviersysteem toekomstbestendig? Zodat we de gevolgen van klimaatverandering kunnen opvangen en de nadelige effecten van eerdere ingrepen aan rivieren kunnen opheffen? Het onderzoeksrapport Systeembeschouwing Rijn en Maas beschrijft hoe onze rivieren zich als systeem ontwikkelen. Het bevat adviezen en zet de keuzes voor de komende tientallen jaren op een rij. Projectleider Saskia van Vuren vertelt over het belang van dit onderzoek.
Door klimaatverandering hebben we te maken met steeds grilliger weer. Dit zien we terug in onze rivieren. Steeds vaker staat het water korte tijd heel hoog en dan weer lange periodes juist heel laag. Van Vuren: 'Willen we dat het water ook in de toekomst veilig naar zee kan stromen, dat we water goed blijven verdelen en dat riviernatuur meer kans krijgt? Dan moeten we maatregelen nemen.'
Gevolgen eerdere ingrepen aanpakken
Afgelopen eeuwen is er van alles gedaan om veilig te kunnen wonen in het rivierengebied en om onze rivieren te kunnen gebruiken. Van Vuren: 'Van de gevolgen van sommige ingrepen hebben we nu last: de rivierbodem daalt, de waterverdeling gaat niet goed en de riviernatuur gaat achteruit. Mede door het gesleutel aan de rivieren, beweegt het water minder ‘natuurlijk’. Daardoor is de natuur in het rivierengebied er flink op achteruit gegaan. We willen het water dus weer meer ruimte geven, de rivierdynamiek verbeteren en de natuur in en rond de rivieren versterken, zodat die weer gevarieerd wordt en ook planten en dieren die houden van nattere natuur de kans krijgen.'
Wat moeten we nú doen?
Bij het maken van keuzes voor een toekomstbestendig riviersysteem is ook de volgorde van kiezen belangrijk. In het rapport Systeembeschouwing Rijn en Maas staan de te maken keuzes duidelijk op een rij, met daarbij ook advies over de volgorde en urgentie. (zie kader)
De adviezen uit de Systeembeschouwing Rijn en Maas
1. Rivierbodems nu omhoog en geen zand meer uit zomerbed rivieren
Willen we rivieren bevaarbaar houden, de natuur en landbouw de kans geven en het water in droge tijden beter verdelen en bewaren, dan moeten we zo snel als mogelijk stoppen met zandwinning uit het zomerbed van de rivier en de rivierbodem in de Waal en de IJssel weer omhoog krijgen. Ook in de Maas moeten we iets doen aan de rivierbodemligging.
2. Rivieren op tijd meer ruimte geven
Om klaar te zijn voor vaker en hoger hoogwater rond 2050, moeten we zorgen dat de Rijn en Maas meer ruimte krijgen om water af te voeren.
Eerst moeten we beslissen hoeveel hoogwater de Waal en de IJssel elk ná 2050 moet kunnen afvoeren. Naar die verdeling moet nu snel onderzoek komen, zodat we onze maatregelen daar nu op kunnen afstemmen.
Voor de Maas geldt dat we eerst moeten beslissen hoeveel we hoogwatergolven in de Maasvallei willen afvlakken. Dat bepaalt hoeveel water de Bedijkte Maas moet kunnen afvoeren.
3. Voorbereiden op vaker en langere droogte
Door de rivierbodem in de Waal te verhogen, krijgen we ook een grotere wateraanvoer naar het IJsselmeer. Of we ook langer water moeten vasthouden in de Maas, moet ook blijken uit het onderzoek dat het Deltaprogramma Zoetwater nu doet.
4. Riviernatuur herstellen
Voordat onze herkenbare riviernatuur verloren gaat, moeten we de natuurlijke dynamiek in de rivieren zoveel mogelijk terugbrengen. Dat betekent bijvoorbeeld dat het rivierwater vaker de uiterwaarden in kan stromen. Door onder meer drogere én nattere delen te maken in de uiterwaarden en water daar langer vast te houden, geven we planten en dieren die houden van nattere omstandigheden weer meer kans.
De Systeembeschouwing is een belangrijke bouwsteen voor het Programma onder de Omgevingswet (POW) dat nu in de maak is. Rijkswaterstaat heeft de Systeembeschouwing gemaakt in opdracht van het programma Integraal Riviermanagement (IRM). Veel rivierdeskundigen schreven mee aan het rapport en er is gebruik gemaakt van eerdere studies en onderzoeken naar de rivieren. Zo ook van de kennis en ervaring van het Platform Rivierkennis van Rijkswaterstaat met de verhalen van de Rivier.
Keuzes beter onderbouwen
Van Vuren: 'Met de kennis uit de Systeembeschouwing kunnen we de beleidskeuzes voor rivierbodemligging en sedimenthuishouding en afvoer- en bergingscapaciteit van het Rijn- en Maassysteem beter onderbouwen. Die keuzes komen in het POW, dat naar verwachting in juni 2023 ter inzage wordt gelegd. Ze zijn leidend voor het gebiedsgerichte vervolg van Integraal Riviermanagement.'
IRM is voor Rijkswaterstaat overigens meer dan een beleidstraject. Van Vuren: 'Het is essentieel om onze rol als systeemgerichte netwerkbeheerder goed te blijven vervullen. Denk daarbij aan onze taken op het gebied van waterveiligheid, zoetwater, natuur en scheepvaart. Het advies uit de Systeembeschouwing helpt ons om de problemen aan te pakken en te zorgen dat Rijkswaterstaat ook in de toekomst deze taken goed kan blijven vervullen.'
Meer lezen
Download het eindrapport Systeembeschouwing Rijn en Maas.